Losy oddziału żandarmerii narodowej na przykładzie oddziału Jana Birtusa

Piotr Hubert Rodziewicz

doi:10.18778/1643-0700.25.04

Autor

Piotr Hubert Rodziewicz Uniwersytet Łódzki, Instytut Historii https://orcid.org/0009-0001-7572-7883

DOI:

https://doi.org/10.18778/1643-0700.25.04

Słowa kluczowe:

Jeżew, Łódź, powstanie styczniowe 1863 r., żandarmeria narodowa, Jan Birtus, Franciszek Serafiński

Abstrakt

W Łodzi znajduje się rondo noszące nazwę Ronda Powstańców Styczniowych. Niewielu łodzian, a tym bardziej osób spoza Łodzi, wie, dlaczego właśnie taką nazwę nosi owo rondo. Co ma wspólnego nazwa ronda z miejscem, w którym ono się znajduje? W 1863 r. w tym miejscu znajdował się las zwany Grabinką, gdzie rozstrzeliwani byli żołnierze i działacze cywilni powstania styczniowego. Jedną z ofiar był kapitan wojsk powstańczych Jan Birtus. 4 grudnia 1863 r., niedaleko Szadku, pomiędzy wsią Kłoniszew a wsią Jeżew, miała miejsce potyczka, w wyniku której oddział polskiej żandarmerii narodowej, dowodzony przez kapitana Jana Birtusa, został rozbity. Autor artykułu próbuje przedstawić czytelnikom ostatnie chwile oddziału, przybliżyć postać Jana Birtusa, a także upamiętnić żołnierzy żandarmerii narodowej.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Łodzi, APŁ, ASC Parafii Ewangelicko‑Augsburskiej p.w. Św. Trójcy, sygn. 40, akt zgonu z 1863 nr 421.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, APŁ, ASC Parafii Rzymskokatolickiej p.w. św. Andrzeja Apostoła w Małyniu, Katalog zgony, Zespół 1580d, akt zgonu z 1863 nr 71.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, APŁ, ASC Parafii Rzymskokatolickiej p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Grodzisku, Katalog urodzenia, Zespół 1580d, akt urodzenia z 1837 nr 14.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, APŁ, ASC Parafii Rzymskokatolickiej p.w. św. Małgorzaty w Zadzimiu, Katalog zgony, Zespół 1741d, akt zgonu z 1863 nr 76.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych, Księgi metrykalne gmin ewangelicko‑augsburskiego i helweckiego wyznania parafii p.w. św. Marcina we Lwowie, Księga metrykalna urodzeń, Zespół 299, teczka nr 101.
Google Scholar

Muzeum Okręgowe w Sieradzu, Pismo Sądu Okręgu Szadkowskiego z 17 grudnia 1863 r. do proboszcza parafii Zadzim w sprawie pochowania powstańca.
Google Scholar

Muzeum Wojska Polskiego, Alfabetyczny spis dowódców powstania styczniowego, teczka MWP29422/2, poz. 29.
Google Scholar

„Dziennik Powszechny” 1863, R. 3, nr 298 (31 grudnia).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/nq/s3-III.67.298b

„Dziennik Powszechny” 1864, nr 2 (4 stycznia).
Google Scholar

„Dziennik Poznański” 1863, nr 296 (29 grudnia).
Google Scholar

„Dziennik Warszawski” 1865, nr 98 (2 maja).
Google Scholar

„Gazeta Narodowa” 1863, R. 2, nr 262 (22 grudnia).
Google Scholar

„Gazeta Polska” 1863, nr 299 (19 grudnia).
Google Scholar

„Gazeta Polska” 1882, nr 127 (10 czerwca).
Google Scholar

„Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego” 1860, nr 157 (19 lipca).
Google Scholar

„Głos Wolny” 1864, nr 44 (30 czerwca).
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1863, nr 285 (14 grudnia).
Google Scholar

Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, kol. 2, sek. 4.
Google Scholar

Barszczewska A., Nurty walki. Udział Łodzi i okręgu łódzkiego w ruchach narodowowyzwoleńczych 1795–1864, Łódź 1971.
Google Scholar

Bruchnalska M., Ciche bohaterki, udział kobiet w powstaniu styczniowym (materiały), Miejsce Piastowskie 1933.
Google Scholar

Caesar K., Pamiętnik oficera polskiego z roku 1863, Chicago [ca. 1912].
Google Scholar

Cederbaum H., Powstanie styczniowe. Wyroki audytoryatu polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866, Warszawa 1917.
Google Scholar

Chudzyńska M., Chudzyński M., Emeryk Syrewicz – dowódca oddziału powstańczego w 1863 roku na ziemi gostynińskiej, „Notatki Płockie” 2023, nr 2 (275).
Google Scholar

Giller A., Historia powstania narodu polskiego w 1861–1864 r., t. 1, Paryż 1867–1868.
Google Scholar

Grabiec J., Rok 1863, Poznań 1913.
Google Scholar

Halicz E., Ratajczak E., Pamiętnik powstania styczniowego. Notatnik z powstania w województwie kaliskim w r. 1863–1864, Warszawa 1959.
Google Scholar

Jadczyk K., Wojsko powstańcze zrywu styczniowego 1863–1864. Wybrane aspekty, „Przegląd Historyczno Wojskowy”, R. 14 (65), nr 1 (243).
Google Scholar

Jadczyk K., Kita J., Nartonowicz-Kot M., Powstanie styczniowe w Łodzi i regionie. Studia i materiały, Łódź 2013.
Google Scholar

Kita J., Syberyjskie losy powstańców styczniowych z regionu łódzkiego, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2017, t. XVII.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2080-8313.17.04

Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich krótkie wiadomości o straconych na rusztowaniach, rozstrzelanych, poległych i zmarłych na wygnaniu syberyjskim i tułactwie ofiar z 1861–1866, Kraków 1867.
Google Scholar

Marszał T., Powstanie Styczniowe w regionie szadkowskim na kanwie wspomnień Alfonsa Parczewskiego, „Biuletyn Szadkowski” 2022, t. 22. https://doi.org/10.18778/1643–0700.22.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.22.01

Mieczyński G., Godzina, w której się dopełniła miara. Wydarzenia lat 1860–1864 w Radomszczańskiem, Radomsko 2021.
Google Scholar

Mościcki H., Pomniki bojowników o niepodległość, Warszawa 1929.
Google Scholar

Oxiński J., Wspomnienia z powstania polskiego 1863–1864, Warszawa 1965.
Google Scholar

Parczewski A., Powstanie styczniowe w okolicach Łodzi. Wydarzenia z lat chłopięcych, Łódź 1935.
Google Scholar

Pawliszczew M., Tygodnie Polskiego Buntu. Walka orężna 1863–1864, Warszawa 2003.
Google Scholar

Przewodnik po wystawie roku 1863, Lwów 1913.
Google Scholar

Stankiewicz Z., Metody zwalczania powstania styczniowego, „Archiwariusz Zamojski” 2019, t. XVII. https://doi.org/10.56583/az.839
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.56583/az.839

Tomczyk J., Organizacja cywilno-wojskowa powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu, „Rocznik Lubelski” 1963, nr 6, s. 54–55.
Google Scholar

Waszkiewicz L., Z dziejów powstania styczniowego w Łodzi i okolicy (Represje w Łódzkim Okręgu Przemysłowym w świetle dokumentów naczelnika wojennego A. Broemsena), „Rocznik Łódzki” 1963, t. VIII (XI).
Google Scholar

Witczak K.T., Udział tomaszowian w powstaniu styczniowym, Za wolność, równość, braterstwo, Tomaszów Mazowiecki 2013.
Google Scholar

Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapersvil 1913.
Google Scholar

Żychliński L., Pamiętniki byłego dowódcy Dzieci Warszawskich i byłego naczelnika sił zbrojnych powiatów warszawskiego i rawskiego Ludwika Żychlińskiego, Kraków 2020.
Google Scholar

Э.М. Мержейовский, История 13-го Пехотного Белозерского генералфельдмаршала графа Ласси полка (1708–1893 г.), Warszawa 1894, s. 420–421.
Google Scholar

https://lublin.ap.gov.pl/karabinem‑bagnetem‑i-kosa‑z-moskalem‑rozprawa‑materialy‑archiwalne‑dotyczace‑dzialan‑zbrojnych‑w-czasie‑powstania‑styczniowego‑w-zasobie‑apl [dostęp: 26.05.2025].
Google Scholar

https://polona.pl [dostęp: 26.05.2025].
Google Scholar

https://sztuka.agraart.pl/licytacja/351/23305 [dostęp: 27.05.2025].
Google Scholar

https://www.americanrifleman.org/content/i‑have‑this‑old‑gun‑colt‑model-1855-revolving‑carbine [dostęp: 27.05.2025].
Google Scholar

https://www.magnum‑x.pl/artykul/uzbrojenie‑strzeleckie‑w-powstaniu‑styczniowym [dostęp: 27.05.2025].
Google Scholar

http://www.rusgeneral.ru/general_b6.html [dostęp: 29.05.2025].
Google Scholar