#Duchowość – ilościowa analiza przestrzeni dyskursywnej na Instagramie. Walidacja i wstępne wyniki

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-1690.29.04

Słowa kluczowe:

duchowość, socjologia religii, Instagram, dyskurs internetowy, Big Data

Abstrakt

Coraz częściej socjologowie religii obserwują nie tyle zanik, co transformację pola religijnego we współczesnych społeczeństwach. Częścią tych zmian jest pojawienie się w przestrzeni Internetu dyskursów dotyczących duchowości. Sytuacja ta skłania do postawienia pytań o strukturę i treść internetowych dyskursów o duchowości oraz o możliwości stwarzane przez dostępne do analizy nowe źródła danych (Big Data). Celem artykułu jest z jednej strony walidacja danych cyfrowych, tego czy ślady cyfrowe w postaci postów z Instagrama mogą stanowić komplementarne źródło empiryczne do badań naukowych względem danych pozyskanych tradycyjnymi metodami, a z drugiej zaprezentowanie wstępnych wyników analizy – najpopularniejszych hasztagów w dyskursie duchowości oraz struktury ich współwystępowania. Posłużono się ilościową analizą sieciową, a także statystyką opisową, na podstawie zgromadzonego materiału 20 047 postów z hasztagiem duchowości opublikowanych na Instagramie. Wyróżniony został szkielet światopoglądowy wyłaniający się z analizy najpopularniejszych hasztagów, a wnioski płynące z tej analizy mogą dodać kolejny głos w toczącej się już ponad sto lat socjologicznej dyskusji nad przemianami pola religijnego, jednocześnie wskazując na możliwe innowacje w polu danych i metod używanych w tym obszarze badawczym.

Biogramy autorów

Mateusz Grzyb - Szkoła Doktorska Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Mateusz Grzyb – magister Socjologii oraz Big Data w analityce społecznej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2025). W latach 2023–2024 pracownik Instytutu Pokolenia.
Obecnie doktorant nauk socjologicznych w Szkole Doktorskiej UKSW w Warszawie. Zainteresowania badawcze obejmują socjologię religii i duchowości, zagadnienie dobrostanu i zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz wykorzystania Big Data w badaniach społecznych.
Ostatnie publikacje: Grzyb, M., & Uklańska, K. (2025). Społeczne korelaty dobrostanu psychicznego młodzieży. Analiza danych zastanych z badania „Relacyjność Młodych” z 2023 r. Studia z Teorii Wychowania, 16, Article 3 52. https://doi.org/10.5604/01.3001.0055.3055; Grzyb, M. (2023). (Nie)zwykły obszar badawczy. Środowisko naukowe wobec badań nad ezoteryzmem i alternatywną duchowością – z perspektywy badaczy. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne/Academic Journal of Sociology, 32, Article 2. https://doi.org/10.21697/ucs.2023.32.2.03; Grzyb, M., & Jaworska, W. (2023). Eksploracja zagadnień ezoteryki i nowej duchowości. Raport z badań pilotażowych wśród studentów 2021/2022. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne/Academic Journal of Sociology, 31, Article 1. https://doi.org/10.21697/ucs.2023.31.1.07

Mikołaj Szołtysek - Uniwersytet Kardynał Stefan Wyszyńskiego w Warszawie

Mikołaj Szołtysek – socjolog, demograf i historyk społeczny, dr hab. profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, gdzie kieruje Katedrą Socjologii Rodziny, Edukacji i Wychowania. Pomysłodawca i współtwórca kierunku Big Data w analityce społecznej na UKSW.
Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, doktor nauk humanistycznych (2003), habilitowany na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle/Wittenberdze (2015). Stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, programu Marie Curie Intra‑European Fellowships oraz NCN POLONEZ 3. Odbył staże badawcze na University of Cambridge oraz w Inter‑University Consortium for Political and Social Research (ICPSR, University of Michigan, Ann Arbor). Pracował m.in. w Max Planck Institute for Demographic Research w Rostocku, Max Planck Institute for Social Anthropology w Halle, w Hungarian Demographic Research Institute w Budapeszcie oraz na Uniwersytecie Warszawskim.
Autor monografii i kilkudziesięciu artykułów w czołowych czasopismach międzynarodowych, takich jak Cliometrica, Population Studies, Continuity and Change, European Journal of Population czy Social Science History. Jego badania nad systemami rodzinnymi oraz wskaźnikiem patriarchatu (Patriarchy Index) wniosły istotny wkład w rozwój badań nad nierównościami płci oraz przemianami struktur rodzinnych w Europie.
Członek Komitetu Nauk Demograficznych PAN, European Association for Population Studies, European Society of Historical Demography, a także szeregu kolegiów redakcyjnych w Polsce i za granicą.

Bibliografia

Adamczyk, A., Scott, J., Hitlin, S. (2022). Using internet derived data to measure religion: Understanding how Google can provide insight into cross-national religious differences, Sociology of Religion, 83(2), 222–251, DOI: 10.1093/socrel/srab034
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/socrel/srab034

Åhman, H., Thorén, C. (2021). When Facebook becomes Faithbook: Exploring religious communication in a social media context, Social Media + Society, 7(3), 1–12, DOI: 10.1177/20563051211041644
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/20563051211041644

Aupers, S., Houtman, D. (red.). (2010). Religions of modernity: Relocating the sacred to the self and the digital. Leiden: Brill.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004184510.i-273

Balazka, D., Houtman, D., Lepri, B. (2021). How can Big Data shape the field of non-religion studies? And why does it matter? Patterns, 2(6), 1–12, DOI: 10.1016/j.patter.2021.100263
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.patter.2021.100263

Bellah, R. N., Madsen, R., Sullivan, W. M., Swidler, A., Tipton, S. M. (1985). Habits of the heart: Individualism and commitment in American life. Berkeley: University of California Press.
Zobacz w Google Scholar

Bentzen, J. S. (2021). In crisis, we pray: Religiosity and the COVID-19 pandemic, Journal of Economic Behavior & Organization, 192, 541–583, DOI: 10.1016/j.jebo.2021.10.014
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jebo.2021.10.014

Boy, J. D., Uitermark, J., Wiersma, L. (2018). Trending #hijabfashion: Using Big Data to study religion at the online–urban interface, Nordic Journal of Religion and Society, 31(1), 22–40, DOI: 10.18261/issn.1890-7008-01-02
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18261/issn.1890-7008-01-02

Bryda, G. (2024). Wprowadzenie. Metody humanistyki cyfrowej w socjologii jakościowej, Przegląd Socjologii Jakościowej, 20(4), 6–17, DOI: 10.18778/1733-8069.20.4.01
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.20.4.01

Campbell, C. (2006). “All you need is love”: From romance to Romanticism: The Beatles, romantic love and cultural change, Etnofoor, 19(1), 111–123.
Zobacz w Google Scholar

Cantwell, C. D., Rashid, H. (2015). Religion, media, and the digital turn. New York: Social Science Research Council.
Zobacz w Google Scholar

Chen, S. (2014). Theorizing emotions in New Age practices: An analysis of feeling rules in self-religion. W: S. J. Sutcliffe, I. S. Gilhus (red.), New Age spirituality: Rethinking religion (s. 227–241). London–New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Zobacz w Google Scholar

Chmielewska, A., Kondrat, M. (2024). Popularność mediów społecznościowych w Polsce – analiza według płci, Kobieta I Biznes, (1-4), 16-24.
Zobacz w Google Scholar

Doktór, T. (2006). Wokół problemu sekularyzacji. W: P. Norris, R. Inglehart (red.), Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie (s. 7–22, tłum. R. Babińska). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Zobacz w Google Scholar

Flanagan, K. (2007). Introduction. W: K. Flanagan, P. C. Jupp (red.), A sociology of spirituality (s. 1–22). Ashgate Publishing.
Zobacz w Google Scholar

Grzyb, M., Jaworska, W. (2023). Eksploracja zagadnień ezoteryki i nowej duchowości. Raport z badań pilotażowych wśród studentów 2021/2022, Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, 31(1), 55–63, DOI: 10.21697/ucs.2023.31.1.07
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/ucs.2023.31.1.07

Hanegraaff, W. J. (1996). New Age religion and Western culture: Esotericism in the mirror of secular thought. Leiden: Brill.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004378933

Heelas, P., Woodhead, L. (2005). The spiritual revolution: Why religion is giving way to spirituality. Oxford: Blackwell Publishing.
Zobacz w Google Scholar

Hochschild, A. R. (1979). Emotion work, feeling rules, and social structure, American Journal of Sociology, 85(3), 551–575.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/227049

Houtman, D., Aupers, S. (2007). The spiritual turn and the decline of tradition: The spread of post-Christian spirituality in 14 Western countries, 1981–2000, Journal for the Scientific Study of Religion, 46, 305–320, DOI: 10.1111/j.1468-5906.2007.00360.x
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-5906.2007.00360.x

Jabłońska, M. R. (2022). #witchesofinstagram: How does social media spread spirituality, witchcraft, and pagan movements? W: S. H. Zaręba, M. Sroczyńska, R. Cipriani, M. Choczyński, W. Klimski (red.), Metamorphoses of religion and spirituality in Central and Eastern Europe (s. 248–264). London–New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003271994-20

Jemielniak, D. (2020). Thick Big Data: Doing Digital Social Sciences. Oxford: Oxford University Press, DOI: 10.1093/oso/9780198839705.001.0001
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198839705.001.0001

Kasperek, A. (2022). “The miracle of mindfulness”: Between the discovery of the sacred in everyday life and secularization of the practice of meditation. W: S. H. Zaręba, M. Sroczyńska, R. Cipriani, M. Choczyński, W. Klimski (red.), Metamorphoses of religion and spirituality in Central and Eastern Europe (s. 90–102). London–New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003271994-9

Kostygina, G., Feng, M., Czaplicki, L., Tran, H., Tulsiani, S., Perks, S. N., Schillo, B. (2021). Exploring the discursive function of hashtags: A semantic network analysis of JUUL-related Instagram messages, Social Media + Society, 7(4), 1–12, DOI: 10.1177/20563051211055442
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/20563051211055442

Kutyło, Ł. (2012). Teorie socjologiczne a religia. Między sekularyzacją a desekularyzacją. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-717-5

Lacasse, J., Santarossa, S., Woodruff, S. J. (2019). #Yoga on Instagram: Understanding the nature of yoga in the online conversation and community, International Journal of Yoga, 12(2), 153–157, DOI: 10.4103/ijoy.IJOY_50_18
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4103/ijoy.IJOY_50_18

Libiszowska-Żółtkowska, M. (2018). Resakralizacja w ponowoczesnej scenerii. Nowe odsłony religii i duchowości. W: I. Borowik, S. Grotowska, P. Stawiński (red.), Religia wobec wyzwań współczesności z perspektywy nauk społecznych (s. 195–212). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zobacz w Google Scholar

Loukianov, A., Burningham, K., Jackson, T. (2023). The patterning of the discursive space in search for the #goodlife: A network analysis of the co-occurrence of Instagram hashtags, The Information Society, 39(1), 62–78, DOI: 10.1080/01972243.2022.2125604
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01972243.2022.2125604

Lyon, D. (2000). Jesus in Disneyland. Religion in postmodern times. Cambridge–Oxford–Malden: Polity Press – Blackwell Publishers Ltd.
Zobacz w Google Scholar

Manovich, L. (2011). Trending: The promises and the challenges of big social data. W: M. K. Gold (red.), Debates in the digital humanities. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816677948.003.0047

Mariański, J., Wargacki, S. A. (2016). Płynne Sacrum w Społeczeństwie Ponowoczesnym, Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, 17(4), 7-27.
Zobacz w Google Scholar

Pasek, Z., Skowronek, K. (2013). Nowa duchowość w kulturze popularnej. Studia tekstologiczne. Kraków: Wydawnictwo Libron.
Zobacz w Google Scholar

Partridge, E. L. K. (2021). Digital spirituality: Technological re-enchantment in 2020/1? An exploration of witchcraft and reality shifting on TikTok as (post) modern spiritualities existing in Wouter Hanegraaff’s “mirror of secular thought” (Praca doktorska). London: SOAS University of London.
Zobacz w Google Scholar

Possamai, A. (2001). A revisionist perspective on secularisation: Alternative spiritualities, globalised consumer culture, and public spheres. W: C. M. Cusack, P. Oldmeadow (red.), The end of religions?: Religion in an age of globalisation (s. 200–215). Sydney: University of Sydney.
Zobacz w Google Scholar

Roof, W. C. (1999). Spiritual marketplace. Baby Boomers and the remaking of American religion. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Zobacz w Google Scholar

Salganik, M. J. (2018). Bit by bit: Social research in the digital age. Princeton–Oxford: Princeton University Press.
Zobacz w Google Scholar

Santana, J., Husemann, K. C., Eckhardt, G. M. (2022). Digital consumer spirituality. W: R. Llamas, R. Belk (red.), The Routledge handbook of digital consumption (s. 262–375). Routledge.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003317524-34

Sheldrake, P. (2012). Spirituality: A very short introduction. Oxford: OUP.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780199588756.001.0001

Sierocki, R. (2021). Zróżnicowanie Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Analiza sieciowa katolickich stron na Facebooku, Przegląd Religioznawczy, 1(279), 77–95, DOI: 10.34813/ptr1.2021.6
Zobacz w Google Scholar

Socha, P. M. (2014). Przemiana duchowa jako kluczowe pojęcie psychologii rozwoju człowieka, Psychologia Rozwojowa, 19(3), 9–22, DOI: 10.4467/20843879PR.14.015.2302
Zobacz w Google Scholar

Spilger, K. (2024). Church attraction through uncertainty reduction: A qualitative content analysis of local church content communication on Facebook and Instagram (Doctoral dissertations and projects, nr 5716).
Zobacz w Google Scholar

Sroczyńska, M., Choczyński, M., Klimski, W. (2022). Religia żywotnym fenomenem charakteryzującym społeczeństwa wyboru i ryzyka w kontekście badań socjologicznych. Wstęp redaktorów tomu, Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, 30(2), 5–10. DOI: 10.21697/ucs.2022.30.2.01
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/ucs.2022.30.2.01

Stasińska, A. (2020). Czy joga może być „sztuką życia”? Przegląd badań na temat jogi jako zjawiska społecznego, Przegląd Socjologii Jakościowej, 16(4), 170–190, DOI: 10.18778/1733-8069.16.4.09
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.4.09

Stuckrad, K. v. (2014). The scientification of religion. An historical study of discursive change 1800–2000. Boston–Berlin: Walter De Gruyter Inc.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9781614513490

Tarasiuk, D. (2021). Doświadczanie jogi w Internecie. Analiza danych zastanych na Instagramie. W: K. Gęsikowska, A. Gomóła, D. Wasilewska (red.), Joga w kontekstach kulturowych 4 (s. 183–204). Katowice: Uniwersytet Śląski.
Zobacz w Google Scholar

Trzebiatowska, M., Bruce, S. (2012). Why are women more religious than men? Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199608102.001.0001

Trzebiatowska, M., Bruce, S. (2013). “It’s all for girls”: Re-visiting the gender gap in New Age spiritualities, Studia Religiologica, 46(1), 23–39, DOI: 10.4467/20844077SR.13.002.1223
Zobacz w Google Scholar

Tsuria, R., Campbell, H. A. (2022). Introduction to the study of digital religion. W: Digital religion: Understanding religious practice in digital media (2nd ed., s. 1–21). New York: Routledge.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780429295683-1

Veersteg, P. (2007). Spirituality on the margin of the church: Christian spiritual centers in the Netherlands. W: K. Flanagan, P. C. Jupp (red.), A sociology of spirituality. Farnham: Ashgate.
Zobacz w Google Scholar

Wasserman, S., Faust, K. (1994). Social network analysis: Methods and applications. Cambridge–New York–Melbourne: Cambridge University Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511815478

Watts, G. (2022). The religion of the heart: “Spirituality” in late modernity, American Journal of Cultural Sociology, 10, 1–33, DOI: 0.1057/s41290-020-00106-x
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/s41290-020-00106-x

Wierciński, A. (2010). Magia i religia. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Zobacz w Google Scholar

Woodhead, L. (2022). The gods of modern spirituality. W: B. Steensland, J. Kucinskas, A. Sun (red.), Situating spirituality: Context, practice, and power (s. 49–71). Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197565001.003.0003

Wuthnow, R. (2015). Inventing American religion: Polls, surveys, and the tenuous quest for a nation’s faith. Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780190258900.001.0001

Zappavigna, M. (2015). Searchable talk: The linguistic functions of hashtags, Social Semiotics, 25(3), 274–291, DOI: 10.1080/10350330.2014.996948
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10350330.2014.996948

Zaręba, S. H. (2022). Spirituality vs. religiosity as impetus to the discussion on the change factors in the contemporary sociology of religion. W: S. H. Zaręba, M. Sroczyńska, R. Cipriani, M. Choczyński, W. Klimski (red.), Metamorphoses of religion and spirituality in Central and Eastern Europe (s. 46–54). London–New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003271994-5

Zaręba, S.H., Sroczyńska, M., Cipriani, R., Choczyński, M., Klimski, W. (2022) Transmutation of spiritual and religious mentality: introduction, W: S. H. Zaręba, M. Sroczyńska, R. Cipriani, M. Choczyński, W. Klimski (red.), Metamorphoses of religion and spirituality in Central and Eastern Europe (s. 1-14). London–New York: Routledge Taylor & Francis Group.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003271994-1

Zijderveld, T. (2017). Pope Francis in Cairo – Authority and branding on Instagram, Online Heidelberg Journal of Religions on the Internet, 1, 125–140, DOI: 10.17885/heiup.rel.2017.0.23771
Zobacz w Google Scholar

Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Cole, B., Rye, M. S., Butter, E. M., Belavich, T. G., Hipp, K. M., Scott, A. B., Kadar, J. L. (1997). Religion and spirituality: Unfuzzying the fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36(4), 549–564, DOI: 10.2307/1387689
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1387689

Żulicki, R. (2017). Potencjał Big Data w badaniach społecznych, Studia Socjologiczne, 226, 3, 175-207.
Zobacz w Google Scholar

Apify. (2024). Pobrane z: https://apify.com/ [dostęp: 28.10.2024].
Zobacz w Google Scholar

Statista. (2025). Instagram users in Poland. Pobrane z: https://www.statista.com/statistics/805469/instagram-users-poland/ [dostęp: 30.01.2025].
Zobacz w Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2025-12-12

Jak cytować

Grzyb, M., & Szołtysek, M. (2025). #Duchowość – ilościowa analiza przestrzeni dyskursywnej na Instagramie. Walidacja i wstępne wyniki. Władza Sądzenia, (29), 59–75. https://doi.org/10.18778/2300-1690.29.04