Po drugiej stronie lustra. Nieziemski ołtarz w „Obleżeniu Jasnej Gory Częstochowskiej”

Jacek Kowalski

doi:10.18778/2084-851X.06.02

Authors

Jacek Kowalski Instytut Historii Sztuki UAM https://orcid.org/0000-0002-3050-8767

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.06.02

Keywords:

Jasna Góra (Częstochowa), Swedish Deluge, XVII century, Twardowski Samuel

Abstract

The poem Siege of Jasna Góra, probably written in the years 1669–1673, is one of the most outstanding Polish baroque epics. The author modeled on Torquat Tass’s Jerusalem Delivered, but he described contemporary events – the defense of the Pauline monastery at Jasna Góra (the national sanctuary of Our Lady of Czestochowa) before the invasion of the Protestant Swedes (1655). In Canto XI there is a description of a journey to the afterlife – a typical element of many ancient and modern epics. The main character, Lioba, is guided around the heaven by Saint Paul the Hermit, founder of the Pauline order. She is watching in the sky an unusual, glittering, huge church with one alabaster body. The church is decorated with mosaics made of precious stones, representing the Seven Sorrows of Mary. The place of the main altar occupies a huge mirror; it is like a window and a picture. The light emanating from Empireum evokes in this mirror most images of pious and heroic deeds performed by Catholics on four continents. Sinful Poles gather in the church. Archangel Michael strikes with the sword at the pawiment, which collapses, and the sinners fall into the abyss.

The author of the description uses the patterns of ekphrasis contained, among others poems written earlier by Samuel of Skrzypna Twardowski (ca 1595/1600 – 1661). The original idea is a description of the altar, which is also a mirror and a window open to holy history. Probably it is a reference to the known species speculum, describing patterns of virtues and behaviors. The article argues – contrary to earlier studies – that the church described is not a picture of the Heavenly Jerusalem, but a parabole of church fighting, pilgrim on the earth. The author of the poem refers to the concept of Ecclesia militans, as the Mystical Body of Christ; at the same time, sinners and saints are included in this church. The literary vision refers to the tradition of ekphrasis, but at the same time agrees with the then ideals of baroque architecture: the unity, magnitudo and magnificenza.

References

Backvis 1975 – Claude Backvis, Szkice o kulturze staropolskiej, oprac. Andrzej Biernacki, Warszawa 1975.
Google Scholar

Bałus 2011 – Wojciech Bałus, Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku, Toruń 2011.
Google Scholar

Frappier 1959 – Jean Frappier, Variations sur le thème du miroir, de Bernard de Ventadour à Maurice Scève, „Cahiers de l’Association internationale des études francaises”, t. 11 (1959), s. 134–158.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3406/caief.1959.2144

Godyń 2002 – Jan Godyń, Czy znamy już autora „Obleżenia Jasnej Góry Częstochowskiej”?, [w:] Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. Ireneusz Opacki, Bożena Mazurkowa, Katowice 2002, s. 148–155.
Google Scholar

Goliński 2000 – Janusz K. Goliński, W poszukiwaniu polskiego „heroicum”. „Obleżenie Jasnej Góry Częstochowskiej”, [w:] Czasy potopu szwedzkiego w literaturze polskiej, red. Renarda Ocieczek, Bożena Mazurkowa, Katowice 2000, s. 58–73.
Google Scholar

Jagodyński 1695 – [Stanisław Serafin Jagodyński], Pieśni katolickie z polskich na łacińskie, a z łacińskich na polskie przełożone, niektóre też nowo złożone, Kraków 1695.
Google Scholar

Kochowski 1991 – Wespazjan Kochowski, Utwory poetyckie. Wybór, oprac. Maria Eustachiewicz, Wrocław 1991.
Google Scholar

Kowalski 2001 – Jacek Kowalski, Rymowane zamki. Tematy architektoniczne w literaturze starofrancuskiej drugiej połowy XII wieku, Warszawa 2001.
Google Scholar

Kowalski 2002 – Jacek Kowalski, „Gdańska laterna” i „żarliwe łuny”. Rymowana architektura Mistrza Twardowskiego na tle tradycji europejskiej, [w:] Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej ojczyźnie. Praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Meller i Jacka Kowalskiego, Poznań 2012 („Studia Polonistyczne”, t. 34), s. 388–407.
Google Scholar

Kowalski 2007 – Jacek Kowalski, Kolegiata kórnicka. Od prywatnej świątyni do romantycznego sejmu Rzeczypospolitej. Monografia artystyczna, Kórnik 2007.
Google Scholar

Kowalski 2019 – Jacek Kowalski, «Missa est». Msza Święta panów Pasków, Poznań 2019.
Google Scholar

Krasny 2005 – Piotr Krasny, Lwowskie środowisko artystyczne wobec idei symbiozy sztuk w wystroju i wyposażeniu wnętrz sakralnych (1730–1780), „Rocznik Historii Sztuki”, t. 30 (2005), s. 147–189.
Google Scholar

Krasny 2006 – Piotr Krasny, „Epistola pastoralis” biskupa Bernarda Maciejowskiego z roku 1601. Zapomniany dokument recepcji po trydenckich zasad kształtowania sztuki sakralnej w Polsce, „Modus”, t. 7 (2006), s. 120–132.
Google Scholar

Krasny 2007 – Piotr Krasny, „Res quibus superna Hierusalem ab Ecclesia in terris peregrinante collitur”. Nauka św. Roberta Belarmina o roli dzieł sztuki w życiu Kościoła, „Folia Historiæ Artium”, Seria Nowa, t. 11 (2007), s. 43–63.
Google Scholar

Krasny 2010 – Piotr Krasny, „Visibilia signa ad pietatem excitantes”. Teoria sztuki sakralnej pisarzy kościelnych epoki nowożytnej, Kraków 2010.
Google Scholar

Krasny 2017 – Piotr Krasny, Księgi zapieczętowane, znaki Bożej obecności, środki na przypomnienie o Bożych dobrodziejstwach. O problemach Karola Boromeusza z określeniem miejsca obrazów w życiu Kościoła, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, t. 14 (2016), s. 46–58.
Google Scholar

Kurzej 2015 – Michał Kurzej, Świątynia Mądrości. Program treściowy wystroju kościoła św. Anny w Krakowie, „Folia Historiæ Artium”, Seria Nowa, t. 13 (2015), s. 119–152.
Google Scholar

Maciejowski 1852 – Wacław Aleksander Maciejowski, Piśmiennictwo polskie, t. 3: Dodatki, Warszawa 1852.
Google Scholar

Mazurkiewicz 2011 – Roman Mazurkiewicz, Z dawnej literatury maryjnej. Zarysy i zbliżenia, Kraków 2011.
Google Scholar

Obleżenie 1930 – X. Walenty Odymalski, Obleżenia Jasnej Gory Częstochowskiej: pieśni dwanaście. Z rękopisu wydał Jan Czubek, Kraków 1930 („Biblioteka Pisarzów Polskich”, nr 83).
Google Scholar

Ocieczek 1992 – Renarda Ocieczek, „Obleżenie Jasnej Góry Częstochowskiej”. Dzieło i autor, Kraków 1993.
Google Scholar

Ocieczek 2002 – Renarda Ocieczek, Piśmiennicza obudowa poematu „Obleżenie Jasnej Góry Częstochowskiej”, [w:] tejże, Studia o dawnej książce, Katowice 2002, s. 140–156.
Google Scholar

Orańska 1948 – Józefa Orańska, Józef Czechowicz 1689–1775, Poznań 1948.
Google Scholar

Pfeiffer 2002 – Bogusław Pfeiffer, Alegoryczne pałace, komnaty i galerie. Ekfrazy w utworach Samuela Twardowskiego, [w:] Wielkopolski Maro. Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej ojczyźnie. Praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Meller i Jacka Kowalskiego, Poznań 2012 („Studia Polonistyczne”, t. 34), s. 363–380.
Google Scholar

Pollak 1912 – Roman Pollak, Nieznany poemat polski z XVII wieku, „Biblioteka Warszawska”, t. 1 (1912), s. 492–539.
Google Scholar

Sokolski 1991 – Jacek Sokolski, Staropolskie zaświaty, Wrocław 1991.
Google Scholar

Suárez 1856 – Francisco Suárez, De opere sex dierum, [w:] tegoż, Opera omnia, t. 3, wyd. Ludovicus Vivès, Paris 1856.
Google Scholar

Twardowski 1983 – Samuel Twardowski, Nadobna Paskwalina z hiszpańskiego świeżo w polski przemieniona ubiór, wyd. Jan Ślaski, Warszawa 1983.
Google Scholar

Twardowski 2000 – Samuel Twardowski, Przeważna legacyja, wyd. Roman Krzywy, Warszawa 2000.
Google Scholar

Twardowski 2002 – Samuel Twardowski, Pałac Leszczyński, wyd. Roman Krzywy, Warszawa 2002.
Google Scholar

Twardowski 2012 – Samuel Twardowski, Władysław IV, król polski i szwedzki, wyd. Roman Krzywy, Warszawa 2012.
Google Scholar

Wujek 1962 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim W.O. Jakuba Wujka SJ. Tekst poprawili oraz wstępami i krótkim komentarzem opatrzyli ks. Stanisław Styś SJ., ks. Władysław Lohn SJ. Wydanie trzecie poprawione, Kraków 1962.
Google Scholar