Polityka fundacyjna podskarbich koronnych w XVI i XVII wieku Analiza wybranych przykładów

Piotr Gryglewski

doi:10.18778/2084-851X.13.05

Authors

Piotr Gryglewski Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-2712-2855

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.13.05

Keywords:

Polish political history, Crown Treasurer, residential architecture, sacral architecture, 16th century, 17th century, Daniłłowicz – family, Ligęza – family

Abstract

In the system of rule of the former Polish-Lithuanian Commonwealth, the Crown Treasurer was one of the most important central ministerial offices. The dignitaries holding this function were in charge of the state’s incomes and expenses, reporting directly to the Seym. Undoubtedly, the achievement of such dignity was an exceptional ennoblement for representatives of individual families of old Poland. In the text analyzing selected career paths of the treasurers from the turn of the 16^th and 17^th centuries, two questions were raised. First, whether and how the office translated into the foundation policy? The second issue concerns the specificity of the said dignity and its potential impact on the founding activities and strengthening the family. This text is an attempt to compile and compare selected figures of the Crown Treasury from the times of Sigismund III and Władysław IV. During this period, the office was held by, inter alia, representatives of the Firlej, Warszycki, Ligęz and Daniłłowicz families. The proposed method of analysis concerns two levels of activity of dignitaries. On the one hand, it focuses on their career paths, and on the other hand, it compares them with the foundation’s activities, mainly in the field of architecture. An important factor characterizing this office was the emolument of the dignitary with royal goods, which indispensably secured his financial tasks. This was the case with wealthy Jan Firlej. In other cases, the royal salary preceded promotion to office. Daniłłowicze had a unique position in this respect. The appearance of the Treasury Office in the history of the family on the one hand could be a sign of the position achieved, in other cases it only accelerated such promotion. Architectural foundations – residential or religious – were a material sign of building of one’s position. There is no doubt that each of the characters analyzed clearly activated their foundation activities during their term of office. Topographically focusing his attention on the family goods, but also trying to maintain a connection with the court and the administered royal lands. Another, interesting supplement to the possibilities offered by the office of treasurer was the right to place the family coat of arms on coins.

References

BANIA 2021 – Zbigniew Bania, Sibi, suisque et Patiae ornamento. Fundacje artystyczne Koniecpolskich w XV–XVII wieku, Łódź 2021.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-578-7

BARCZYK 2021 – Alina Barczyk, Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i treści ideowe architektury, Łódź 2021.
Google Scholar

BERNATOWICZ 2011 – Tadeusz Bernatowicz, Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Warszawa 2011.
Google Scholar

BETLEJ 2010 – Andrzej Betlej, Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.
Google Scholar

BETLEJ/SITO 2004 – Andrzej Betlej, Jakub Sito, Lubelskie dzieła Bartłomieja Bernatowicza, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 5, red. Jerzy Lileyko, Irena Rolska-Boruch, Lublin 2004, s. 169–203.
Google Scholar

CHŁAPOWSKI 1996 – Krzysztof Chłapowski, Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 1996.
Google Scholar

CHROŚCICKI 1983 – Juliusz Chrościcki, Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668, Warszawa 1983.
Google Scholar

Działalność fundacyjna 2016 – Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, Kraków 2016.
Google Scholar

FILIPCZAK-KOCUR 1985 – Anna Filipczak-Kocur, Skarb koronny za Zygmunta III Wazy, Opole 1985.
Google Scholar

FILIPCZAK-KOCUR 1991 – Anna Filipczak-Kocur, Skarb koronny za Władysława IV 1632–1648, Opole 1991.
Google Scholar

FILIPCZAK-KOCUR 2003 – Anna Filipczak-Kocur, Rola podskarbiostwa w karierze magnackiej (od schyłku XVI w. do końca panowania Jana III Sobieskiego), [w:] Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Białystok 2003, s. 369–380.
Google Scholar

FILIPCZAK-KOCUR 2006 – Anna Filipczak-Kocur, Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648, Warszawa 2006.
Google Scholar

GENSICHEN 1996 – Sigrid Gensichen, Das Heidelberger Schloß. Fürstliche Repräsentation in Architektur und Ausstattung, [w]: Heidelberg. Geschichte und Gestalt, red. Elmar Mittler, Heidelberg 1996, s. 130–161.
Google Scholar

GÓRALSKI 1983 – Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983.
Google Scholar

GROSZKOWSKI 2017 – Marek Groszkowski, Marcin Zamoyski jako podskarbi wielki koronny w latach 1688–1689, [w:] Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684–1696, red. Dariusz Milewski, Warszawa 2017, s. 47–60.
Google Scholar

GRYGLEWSKI 2000 – Piotr Gryglewski, Brzezińskie mauzoleum rodziny Lasockich, [w:] Sztuka Polski Środkowej – studia. Architektura nowożytna, red. Zbigniew Bania, Łódź 2000, s. 73–110.
Google Scholar

GRYGLEWSKI 2002 – Piotr Gryglewski, Vetusta monumenta. Szlacheckie mauzoleum od połowy XV do XVII w., Łódź 2002.
Google Scholar

GRYGLEWSKI 2007 – Piotr Gryglewski, Siedmioboczna kaplica Różańcowa w Burzeninie, [w:] Sztuka Polski Środkowej. Sztuka nowożytna i nowoczesna, red. Piotr Gryglewski, Ewa Kubiak, Krzysztof Stefański, Łódź 2007, s. 20–34.
Google Scholar

GRZYBKOWSKI/SIUDER 1987 – Andrzej Grzybkowski, Henryk Siuder, Pałac w Mińsku Mazowieckim (Sendomierzu), „Rocznik Mazowiecki” 1987, t. 9, s. 263–279.
Google Scholar

HUBACH 1995 – Hanns Hubach, Das Heidelberger Schloss als Träger Fürstlicher Selbstdarstellun. Gedanken zur Ikonographie der Hoffassaden des Ottheinrichs und des Friedrichsbaus, [w:] Hanns Hubach, Volker Sellin, Heidelberg das Schloss / the castle, Heidelberg 1995, s. 19–30.
Google Scholar

HUBACH 2013 – Hanns Hubach, Of Lion and Leopards. Palatine Self-Representation in the Triumphal Entry at Heidelberg, [w:] The Palatine Wedding of 1613. Protestant Alliance and Court Festivals, red. Sara Smart, Mara R. Wade, Wiesbaden 2013, s. 205–242.
Google Scholar

JAROSZEWSKI/BARANIEWSKI 1992 – Tadeusz S. Jaroszewski, Waldemar Baraniewski, Pałace i dwory w okolicach Warszawy, Warszawa 1992.
Google Scholar

KAŁOWSKI 1981 - Tadeusz Kałowski, Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1981.
Google Scholar

KIEŁB 2015 – Zbigniew Kiełb, Herby urzędników polskich i litewskich na monetach oraz liczmanach emitowanych w latach 1479–1707, Puławy 2015.
Google Scholar

KOBUS 2018 – Andrzej Kobus, Warszyccy w dziejach Dankowa (1610–1681), [w:] Osiem wieków Dankowa nad Liswartą, red. Tadeusz Grabarczyk, Andrzej Kobus, Lipie 2018, s. 45–58.
Google Scholar

KOŚCIAŁKOWSKI 1956 – Stanisław Kościałkowski, Antoni Tyzenhauz. Podskarbi nadworny litewski. Studia nad wewnętrznymi dziejami Litwy w początkach panowania Stanisława Augusta (1765–1780), Londyn 1956.
Google Scholar

KOWALCZYK 1962 – Jerzy Kowalczyk, Turobińsko-Zamojski murator Jan Wolff oraz jego dzieła na Lubelszczyźnie, „Biuletyn Historii Sztuki” 1962, t. XXIV, z. 1, s. 123–127.
Google Scholar

KUBIAK 2010 – Ewa Kubiak, Rezydencje biskupów włocławskich w okresie nowożytnym, Łódź 2010.
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1844 – „Kurier Warszawski” 1844, nr 245, s. 1165.
Google Scholar

KURZĄTKOWSKA 1964 – Alicja Kurzątkowska, Rezydencja Firlejów w Dąbrowicy, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1964, t. 9, s. 29–48.
Google Scholar

KURZEJ 2009 – Michał Kurzej, Jan Wolff. Monografia architekta w świetle analizy prefabrykowanych elementów dekoracji sztukatorskich, Kraków 2009.
Google Scholar

LEPSZY 1938 – Kazimierz Lepszy, Jan Mikołaj Daniłowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 415–416.
Google Scholar

LEPSZY 1948 – Kazimierz Lepszy, Firlej Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948–1958, s. 7.
Google Scholar

MIŁOBĘDZKI 1980 – Adam Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
Google Scholar

MIŁOBĘDZKI 1986 – Adam Miłobędzki, Architektura XVII wieku, [w:] Sztuka Warszawy, red. Mariusz Karpowicz, Warszawa 1986, s. 60–112.
Google Scholar

NIESIECKI 1839 – Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, t. 3, Lipsk 1839.
Google Scholar

OKOLSKI 1642 – Szymon Okolski, Orbis Polonus, t. 1, Kraków 1642.
Google Scholar

OSIECKA-SAMSONOWICZ 2016 – Hanna Osiecka-Samsonowicz, Duchnowski Mikołaj, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 126–127.
Google Scholar

PAŁUCKI 1974 – Władysław Pałucki, Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Wrocław 1974.
Google Scholar

PAPROCKI 1584 – Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584.
Google Scholar

PERŁAKOWSKI 2004 – Adam Perłakowski, Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703–1729). Studium funkcjonowania ministerium, Kraków 2004.
Google Scholar

PETRUS 2002 – Jerzy T. Petrus, Kościół parafialny pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Żurowie, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej. Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 10, red. Jan K. Ostrowski, Kraków 2002, s. 387–404.
Google Scholar

PIECH 2003 – Zenon Piech, Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Warszawa 2003.
Google Scholar

PUTKOWSKA 1991 – Jolanta Putkowska, Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991.
Google Scholar

ROLSKA 2003 – Irena Rolska, „Domy pańskie” na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do baroku, Lublin 2003.
Google Scholar

ROLSKA 2009 – Irena Rolska, Firlejowie Leopardzi. Studia nad patronatem i fundacjami artystycznymi w XVI–XVII wieku, Lublin 2009.
Google Scholar

ROLSKA-BORUCH 1999 – Irena Rolska-Boruch, Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną 1500–1700, Lublin 1999.
Google Scholar

RUSINEK 1961 – Jan Rusinek, Kościół Św. Ducha w Markuszowie i jego twórca architekt Piotr Durie, „Roczniki Humanistyczne. Historia Sztuki” 1961, t. 10, s. 5–20.
Google Scholar

RYBARSKI 1937 – Roman Rybarski, Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków 1937.
Google Scholar

RYBARSKI 1939 – Roman Rybarski, Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, Warszawa 1939.
Google Scholar

SOBIESZCZAŃSKI 1862 – Franciszek Maksymilian Sobieszczański, Kościół Bernardynek w Warszawie, „Tygodnik Ilustrowany” 1862, nr 122.
Google Scholar

TYSZKIEWICZ 1904 – Michał Tyszkiewicz, Idea demokratyczna i jej krytycy w Rzeczypospolitej, Kraków 1904.
Google Scholar

TYSZKOWSKI 1938 – Kazimierz Tyszkowski, Mikołaj Daniłowicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 416–417.
Google Scholar

WARDZYŃSKI 2004 – Michał Wardzyński, Pomnik Jerzego Boksy Radoszewskiego w kolegiacie wieluńskiej, [w:] Artyści włoscy w Polsce XV–XVIII wiek, red. Juliusz A. Chrościcki, Tadeusz Bernatowicz, Janusz Pelc, Warszawa 2004, s. 577–595.
Google Scholar

WARDZYŃSKI 2010 – Michał Wardzyński, Marmury i wapienie mozańskie, alabaster angielski oraz importy gdańskie w małej architekturze oraz plastyce sakralnej i sepulkralnej 1. poł. XVII w. w Warszawie, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII–XXI wieku, red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010, s. 307–355.
Google Scholar

WYCZAWSKI 1985 – Hieronim E. Wyczawski, Warszawa, [w:] Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 544–547.
Google Scholar

ZIN 1961 – Wiktor Zin, Kościół uchański jako ogniwo kształtujące architekturę Lubelszczyzny na przełomie XVI i XVII w., „Architektura. Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej” 1961, t. 5.
Google Scholar

ŻELAZOWSKA 2002 – Małgorzata Żelazowska, Charakterystyka problematyki konserwatorskiej centrum miasta Mińska Mazowieckiego, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki” 2002, t. 9, s. 5–17.
Google Scholar