Ludność polska w wieloetnicznych regionach Litwy, Łotwy i Białorusi

Mariusz Kowalski

doi:10.18778/2300-0562.02.10

Authors

Mariusz Kowalski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 00-818 Warszawa, ul. Twarda 51/55

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.02.10

Keywords:

Vilnius region, Latgale region, Hrodna region, Polish minority, multiethnic regions, ethnic relations

Abstract

The aim of the paper was to compare the situation of the Polish minority in the three bordering countries: Lithuania, Latvia and Belarus. Despite similar historical circumstances contemporary groups of Polish minority in the lands of former Grand Duchy of Lithuania and Polish Livonia living in the different socio-economic and political conditioning. This situation affecting their relations with other ethnic groups and state authorities.

All of the researched areas – Vilnius region in Lithuania, Latgale region in Latvia, Hrodna region in Belarus – are multicultural. In all, owing to special circumstances of Eastern Slavic-Baltic ethnic borderland, a compact Polish ethnic area was formed. Despite the deportation and postwar emigration of Poles and despite that areas inhabited by them belong to three different states, the Polish population still represents a significant proportion of the population, affecting the local socio-cultural and political life.

The analysis of census data and maps indicates the progressive decrease of the Polish population and retreat of Polish ethnic area. However, recent censuses show the vary – depending on the region – processes. In Lithuania the stabilization of the ethnical structure of the population is observed. Despite the hostile attitude of Lithuanian nationalists and state authorities that often remain under their influence, Polish population takes advantage of the civil rule of law to consolidate its assets.

In Belarus further melting of Polish ethnic area is observed, associated with a decrease in the number of Poles, both in absolute and relative terms. This can be combined with both the difficult situation of the Polish population in the Soviet period (no schools and other Polish institutions), and the current socio-political situation in Belarus. Under Lukashenka’s dictatorial rule the Polish minority action is merely tolerated. Government support the policy of the tsarist and Soviet authorities, under which local Poles were considered as regional (Catholic) branch of the Belarusian people.

Paradoxically, the relatively best situation concern the Polish population in Latvia, where Polish community is the least numerous, both in absolute and relative terms. The clear revival of Polish socio-cultural, and even increasing participation of Poles in some areas, can be observed. The Latvian authorities are positively oriented to the Polish socio-cultural initiatives, seeing the Polish movement as a counterweight to the demographic dominance of East Slavic population (Russians, Belarusians, and Ukrainians) in the south-eastern part of the country.

References

Albin J., 1993, Polski ruch narodowy na Łotwie w latach 1919–1940, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar

Atlas narodov mira, 1964, GUGiK, Moskva.
Google Scholar

Arroyabe E., 1999, Europe as a mosaic of identities: some reflections, [w:] Turton D., González J. (red.), Cultural identities and ethnic minorities in Europe, University of Deusto Press, Bilbao, s. 23–34.
Google Scholar

Berry J.W., 1997, Immigration, acculturation and adaptation, „Applied Psychology: An International Review”, 46 (1), s. 5–68.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.1997.tb01087.x

Bieńkowska-Ptasznik M., 2010, Od wielokulturowości do postkolonializmu – czy etniczność ma płeć, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 16, s. 41–61.
Google Scholar

Billing M., 1995, Banal nationalism, Sage Publishers, London.
Google Scholar

Brook K.A., Kull L., Levin A.J., 2013, The genetic signatures of East European Karaites: http://www.khazaria.com/genetics/karaites.html
Google Scholar

Čekmonas V., Grumadienė L., 1993, Kalbų paplitimas Rytu Lietuvoje, [w:] Garšva K., Grumadienė L. (red.), Lietuvos rytai, Valstybinis leidybos fondas, Vilnius, s. 132–136.
Google Scholar

Eberhardt P., 1994, Przemiany narodowościowe na Białorusi, Editions Spotkania, Warszawa.
Google Scholar

Eberhardt P., 1995, Struktura narodowościowa Polski północno-wschodniej w latach trzydziestych XX w., [w:] Giżejewska M., Strzembosz T. (red.), Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej (Białoruś Zachodnia i Litwa Wschodnia) w latach 1939–1941, ISP PAN, Warszawa, s. 44–56.
Google Scholar

Eberhardt P., 1997a, Problematyka narodowościowa Wileńszczyzny, „Czasopismo Geograficzne”, 68 (1), s. 39–69.
Google Scholar

Eberhardt P., 1997b, Przemiany narodowościowe na Litwie, Przegląd Wschodni, Warszawa.
Google Scholar

Eberhardt P., 1997c, Liczebność i rozmieszczenie ludności polskiej na Łotwie, „Czasopismo Geograficzne”, 68 (3/4), s. 287–310.
Google Scholar

Eberhardt P., 1998, Problematyka narodowościowa Łotwy, Zeszyty IGiPZ PAN, nr 54, Warszawa.
Google Scholar

Eberhardt P., 2004, Polska i jej granice. Z historii polskiej geografii politycznej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Google Scholar

Eberhardt P., 2012, Przemiany narodowościowe w Łatgalii, „Sprawy Narodowościowe, Seria Nowa”, 40, s. 63–86.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11649/sn.2012.005

Gaučas P. (red.), 2001, Lietuvos istorios atlasas, Vaga, Vilnius.
Google Scholar

Gawin T., 1993, Ojcowizna, Fundacja Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie, Grodno–Lublin.
Google Scholar

Gellner E., 1991, Narody i nacjonalizm, PIW, Warszawa.
Google Scholar

Gloger Z., 1903, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków.
Google Scholar

Konopacki A., 2010, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX wieku, Wydawnictwa UW, Warszawa.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323511076

Kowalski M., 1997a, Ethnic character of the North-Eastern borderland of Lithuania, [w:] Jakubowski M. (red.), The Polish-Lithuanian border region. Research problems and scientific co-operation, Geopolitical Studies, 2, Warsaw, IG PAN, s. 115–131.
Google Scholar

Kowalski M., 1997b, Problemy miasta Wisaginia (Visaginas) na Litwie jako przykład skutków migracji transgranicznych, [w:] Społeczne koszty migracji transgranicznych, Rozprawy i Monografie Wydziału Ekonomicznego, 12, Filia UMCS, Rzeszów, s. 387–400.
Google Scholar

Kowalski M., 1997c, Geografia wyborcza Wileńszczyzny, „Najwyższy Czas”, 16, s. 366.
Google Scholar

Kowalski M., 1999, Kulturowe uwarunkowania stosunków polsko-litewsko-białoruskich, [w:] Kitowski J. (red.), Problematyka geopolityczna Europy Środkowej i Wschodniej, Rozprawy i Monografie Wydziału Ekonomicznego, 18, Filia UMCS, Rzeszów, s. 77–88.
Google Scholar

Kowalski M., 2000, Spatial differentiation of electoral behaviour in Poland end Lithuania, [w:] Kitowski J. (red.), Eastern borders of European integration processes, Rozprawy i Monografie Wydziału Ekonomicznego, 19, Filia UMCS, Rzeszów, s. 735–754.
Google Scholar

Kowalski M., 2001, Poles in land of Grodno, [w:] Kitowski J. (red.), Spatial dimension of socio-economic transformation processes in Central and Eastern Europe on the turn of the 20th century, Rozprawy i Monografie wydziału Ekonomicznego Filii UMCS w Rzeszowie, 2, Rzeszów–Polańczyk, s. 37–50.
Google Scholar

Kowalski M., 2002, Mniejszość polska na Grodzieńszczyźnie, mniejszość białoruska na Białostocczyźnie, [w:] Sadowska-Snarska C. (red.), Problemy rozwoju przygranicznych regionów wschodniej Polski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok, s. 89–104.
Google Scholar

Kowalski M., 2003, Referendum na Litwie, „Najwyższy Czas”, 21, s. 679.
Google Scholar

Kowalski M., 2008, Wileńszczyzna jako problem geopolityczny w XX wieku, [w:] Eberhardt P. (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich, Prace Geograficzne, nr 218, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 267–296.
Google Scholar

Kowalski M., 2010a, Wileńszczyzna – region pogranicza litewsko-białorusko-polskiego, [w:] Szerląg A. (red.), Wileńszczyzna małą ojczyzną, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław, s. 65–89.
Google Scholar

Kowalski M., 2010b, The territorial administration reform and the Polish question in Lithuania, [w:] Kitowski J. (red.), 20 years of socio-economic transformations in countries of Central and Eastern Europe – an attempt of accounts, Geopolitical Studies, nr 16, IGiPZ PAN, Warsaw, s. 213–221.
Google Scholar

Kowalski M., Solon J., 2008, Ethnical diversity and regional development of eastern borderland regions in Poland, Lithuania and Latvia, [w:] Territorial dilemmas of socio-economic development in Europe, Europa XXI, nr 18, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 79–98.
Google Scholar

Kozakiewicz J., Kowalski M., Świątek D., 2010, Raport o szkolnictwie polskiej mniejszości narodowej na Litwie, Studium Europy Wschodniej UW, Warszawa.
Google Scholar

Krawcewicz A., 2003, Powstanie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
Google Scholar

Kurczewski J., Fuszera M. (red.), 2009, Polacy nad Dźwiną, Wydawnictwa UW, Warszawa.
Google Scholar

LaFromboise T., Coleman H.L.K., Gerton J., 1993, Psychological impact of biculturalism: Evidence and theory, „Psychological Bulletin”, 114, s. 395–412.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0033-2909.114.3.395

Lisek J., 2005, Jung Wilne: żydowska grupa artystyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar

Łowmiański H., 1931–1932, Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, Rozprawy Wydziału III Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, 1–2, Wilno.
Google Scholar

Manteuffel G., 1879, Inflanty Polskie: poprzedzone ogólnym rzutem oka na siedmiowiekową przeszłość całych Inflant, Księgarnia J.K. Żupańskiego, Poznań.
Google Scholar

Manteuffel G., 2007, Zarysy z dziejów krain dawnych inflanckich czyli Inflant właściwych (tak szwedzkich jako i polskich) Estonii z Ozylią, Kurlandii i Ziemi Piltyńskiej, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Myknys R., 1999, Wilno – miasto wielonarodowe i punkt zapalny w stosunkach polsko-litewskich, [w:] Traba R. (red.), Tematy polsko-litewskie. Historia – Literatura – Edukacja, Wspólnota Kulturowa Borussia, Olsztyn, s. 84–104.
Google Scholar

Nacyanalny atlas Belarusi, 2002, Komitet na Zamel’nych Resursah, Geodezji i Kartografii pry Savece Ministra Republiki Belarus’, Minsk.
Google Scholar

Nasielenie grodnienskoj oblasti, 2000, Itogi pierepisa nasielenia Republiki Bielarus’ 1999 goda, Statisticheskij sbornik, Grodnienskoje Oblastnoje Uprawlieniie Statistiki, Grodno.
Google Scholar

Nawicki U.I. (red.), 1998, Kanfjesii na Biełarusi, Ekapjerspjektywa, Minsk.
Google Scholar

Nowak I., Żebrowska K., Kubisiak M. (red.), 1998, Litwa. Reforma administracyjna, Parlamenty Europy Środkowej i Wschodniej, 22 (151), Dodatek dwutygodniowy do
Google Scholar

Kroniki Sejmowej, III kadencja, 12 października 1998 r., Biuro Informacyjne Kancelarii Sejmu, Warszawa: http://kronika.sejm.gov.pl/miedzynarodowa.3/km22.htm
Google Scholar

Pełczyński G., 1995, Najmniejsza mniejszość: rzecz o Karaimach polskich, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Towarzystwo Karpackie, Warszawa.
Google Scholar

Phinney J.S., Devich-Navarro M., 1997, Variations in bicultural identification among African American and Mexican American adolescents, „Journal of Research on Adolescence”, 7 (1), s. 3–32.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1207/s15327795jra0701_2

Population census – 2009, National Statistical Committee of the Republic of Belarus: http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php
Google Scholar

Population census – 2000, Central Statistical Bureau of Latvia – Latvijas statistika, http://www.csb.gov.lv/en/dati/statistics-database-30501.html
Google Scholar

Population census – 2011, Central Statistical Bureau of Latvia – Latvijas statistika, http://www.csb.gov.lv/en/dati/statistics-database-30501.html
Google Scholar

Resalts of national census – 2001, Lithuanian Department of Statistics, Vilnius, http://web.stat.gov.lt/en/
Google Scholar

Resalts of national census – 2011, Lithuanian Department of Statistics, Vilnius, http://web.stat.gov.lt/en/
Google Scholar

Rykała A., 2011, Mniejszości religijne w Polsce – geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne, Wydawnictwo UŁ, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-577-5

Sadowski A., 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Trans Humana, Białystok.
Google Scholar

Sand S., 2011, Kiedy i jak wynaleziono naród żydowski, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
Google Scholar

Shiryaev E.E., 1991, Rus’ Bjelaja, Rus’ Chjernaja i Litva v kartach, Nauka i Technika, Minsk.
Google Scholar

Skowrońska M., 2011, O trudnych spotkaniach wielokulturowości i kategorii gender/queer, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 18, s. 45–66.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2011.18.03

Słania B., Łyszczarz M., 2005, Tatarzy zachodniej Białorusi, Portal Arabia.pl: http://www.arabia.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=280295&Itemid=2
Google Scholar

Stanowiska wicemarszałka Sejmu i ministra energetyki dla AWPL, 2012, „Rzeczpospolita” z 19.11: http://www.rp.pl/artykul/953320.html
Google Scholar

Turska H., 1982, O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, [w:] Rieger J., Werenicz W. (red.), Studia nad polszczyzną kresową, t. 1, PAN–Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar

Tyszkiewicz J., 2002, Z dziejów Tatarów polskich: 1794–1944, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, Pułtusk.
Google Scholar

Valk A., 2002, Questions to answer thinking about relations between ethnic or national and European identity, [w:] Euro Conference: „Political Priorities between East and West: Europe’s rediscovered wealth. What the accession-candidates in Eastern and Central Europe have to offer”, March 18th–19th, 2002, Institut für den Donauraum und Mitteleuropa, Vienna: http://www.lc.ee./foorum/lc/eurodebatt/aunevalk.html
Google Scholar

Waldenberg M., 1992, Kwestie narodowe w Europie środkowo-wschodniej, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Walewander E. (red.), 1993, Polacy na Łotwie, Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL, Lublin.
Google Scholar

Wizner H., 1999, Cezury i lata. O stosunkach polsko-litewskich raz jeszcze, [w:] Traba R. (red.), Tematy polsko-litewskie. Historia – Literatura – Edukacja, Wspólnota Kulturowa Borussia, Olsztyn, s. 27–53.
Google Scholar

Zajas K., 2008, Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Zinkjavichius Z., 1996, Vostochnaja Litva v proshlom i nastojashchjem, Mosklo Ir enciklopediju leidykla, Vilnius.
Google Scholar