Sztuka żydowska w świetle krytyki artystycznej dwudziestolecia międzywojennego
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6107.36.06Słowa kluczowe:
sztuki piękne, Żydzi, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP), krytyka artystycznaAbstrakt
Artykuł analizuje pojęcie sztuki żydowskiej w zapisach krytyki dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Rozważania o sztuce żydowskiej, dyskusje o znaczeniu sztuk pięknych dla społeczności żydowskiej w diasporze oraz roli, jaka przypadła im w budowaniu nowego narodowego uniwersum wizualnego Żydów europejskich rozpoczęły się w przededniu I wojny światowej. W niepodległej Polsce kontynuowano dyskusje o kierunkach rozwoju narodowej kultury, zarówno w kontekście niezależnego, autonomicznego życia żydowskiego, jak i relacji między kulturą polską, kulturą dominująca a peryferyjną w kontekście państwa kulturą żydowską. Na przykładzie otwartego 20 maja 1928 roku Salonu Wiosennego Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP) widzimy, że polska krytyka artystyczna nie tylko dopiero w połowie lat dwudziestych XX wielu. dostrzegła istnienie sztuki żydowskiej, ale i nie zdawała sobie sprawy ze znaczenia ideowego konstruktu sztuki żydowskiej dla żydowskiej społeczności. Równie niewielu krytyków zdawało sobie sprawę z doniosłości istnienia odrębnej, żydowskiej instytucji artystycznej, jaką było ŻTKSP i roli Towarzystwa w rozwoju żydowskiego życia artystycznego.
Bibliografia
Aleksandrowicz Oskar, Wystawa dzieł Wachtla, „Wschód” 1906, nr 43, s. 4.
Google Scholar
Apenszlak Jakub, Niezwykła wystawa, „Nasz Przegląd” 1927, nr 276, s. 4.
Google Scholar
Apenszlak Jakub, Z powodu rocznicy powstania żyd. wystawy sztuki, „Nasz Kurier” 1922, nr 144, s. 4.
Google Scholar
Berkowitz Michael, Zionist Culture and Western European Jewry before the First World War, Cambridge University Press, New York 1993.
Google Scholar
Berlewi Henryk, Czego chcemy?, „Nasz Kurier” 1921, nr 159, s. 4.
Google Scholar
Berlin Metropolis. Jews and the New Culture 1890–1918 [katalog wystawy], red. Emily D. Bilski, The Jewish Museum, New York, Berkley–London 1999.
Google Scholar
Bernstein-Wischnitzer Ila [Rachela], Problem sztuki żydowskiej w Polsce, „Almanach Żydowski na rok 5678” 1917–1918, s. 211–215.
Google Scholar
Centnerszwer Jerzy, Wystawa obrazów Leopolda Pilichowskiego, „Nasz Przegląd” 1927, nr 283, s. 9.
Google Scholar
Cohen Richard I., Jewish Icons: Art and Society in Modern Europe, University of California Press, Berkeley 1998.
Google Scholar
Cohen Richard I., Żydowskie ikony. Obrazy żydowskiego losu: na rozstajach dróg, tłum. Elżbieta Malec, „Krasnogruda” 2000, nr 11, s. 21–43.
Google Scholar
Czyżewski Tytus, Salon Wiosenny Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuki, „Epoka” 1928, nr 178, s. 8.
Google Scholar
Fragmented Mirror. Exhibition of Jewish Artists, Berlin 1907 [katalog wystawy], red. Batsheva Goldman Ida, Tel Aviv Museum of Art, Tel Aviv 2009.
Google Scholar
Frydman Feliks, Salon Wiosenny Żyd. Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych, „Nasz Przegląd” 1928, nr 152, s. 6.
Google Scholar
Futur antérieur, l`avant-garde et le livre yiddish (1914–1939) [katalog wystawy], red. Nathalie Hazan-Brunet, Ada Ackerman, Musée d`art et d`histoire du Judaïsm, Paryż 2009.
Google Scholar
Gottliebowa Aurelia, O sztuce Marka Chagalla, „Miesięcznik Żydowski”, 1931, z. 12, s. 514–519. [Skrócona wersja: Aurelia Gottliebowa, Sztuka Marka Chagalla (w pięćdziesiątą rocznicę urodzin), „Ster”, 1937, nr 24, s. 7].
Google Scholar
Husarski Wacław, Wystawy doroczne, „Tygodnik Ilustrowany” 1928, nr 27, s. 504.
Google Scholar
„Izraelita” 1866–1915. Wybór źródeł, opracowali Agnieszka Jagodzińska i Marcin Wodziński, Wydawnictwo Austeria, Kraków–Budapeszt 2015.
Google Scholar
Jarassé Dominique, L`éveil d`une critique d`art juive et le recours au «principe ethnique» dans une définition de l`«art juif», „Archives Juives” 2006, nr 1, s. 63–75.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3917/aj.391.0063
Jewish Identity in Modern Art History red. Catherine M. Soussloff, University of California Press, Berkeley–Los Angeles–London 1999.
Google Scholar
Kamczycki Artur, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań–Gniezno, 2014.
Google Scholar
Katalog dzieł artystów polskich i żydowskich z Polski w muzeach Izraela. Malarstwo, rzeźba, rysunek, red. Jerzy Malinowski, Barbara Brus-Malinowska, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa 2017.
Google Scholar
Kleczyński Jan, Sztuka żydowska, „Kurier Warszawski”, 1928, nr 166, s. 18.
Google Scholar
Konstantynów Dariusz, „Sztuka żydowska”. O jednym z pojęć nacjonalistycznej krytyki artystycznej w Polsce międzywojennej, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2016, nr 2, s. 475–495.
Google Scholar
Krzywiec Grzegorz, Polska bez Żydów. Studia z dziejów idei, wyobrażeń i praktyk antysemickich na ziemiach polskich początku XX wieku (1905–1914), Instytut Historii PAN, Warszawa 2017.
Google Scholar
Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2004.
Google Scholar
Malinowski Jerzy, Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce 1918–1923, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1987.
Google Scholar
Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Google Scholar
Manor Dalia, Art in Zion: The Genesis of Modern National Art in Jewish Palestine, RoutledgeCurzon, London–New York 2005.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203611425
Między Montmartre`em a Montparnasse`em. Dzieła artystów z ziem polskich, działających w Paryżu w latach 1900–1939, z kolekcji prywatnych [katalog wystawy], Muzeum Śląskie, Katowice 2017.
Google Scholar
Olin Margaret, The Nation without Art. Examining Discourses on Modern Jewish Art, University of Nebraska Press, Lincoln 2007.
Google Scholar
Pensler Alan, Mimi Ginsberg, Abraham Manievich, Lucia Marquand, New York 2011.
Google Scholar
Piątkowska Renata, A Jewish Renaissance? The Warsaw Circle of Yitskhok Leybush Peretz and Their Attempts at Developing a Jewish National Style, w: Old Art Inspirations in the Art of 20th and 21st centuries, red. Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, Wydawnictwo Libron, Kraków 2013, s. 291–301.
Google Scholar
Piątkowska Renata, Jakub Apenszlak jako współtwórca Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, „Midrasz” 2010, nr 6 (158), s. 55–61.
Google Scholar
Piątkowska Renata, Między wyobraźnią a pamięcią. Pogromy z lat 1903–1906 w dziełach artystów żydowskich z Polski, w: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1, Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Instytut Historii PAN, Warszawa 2018.
Google Scholar
Pieńkowski Stanisław, Wystawa Towarzystwa „Sztuka” II. Dział żydowski, „Gazeta Warszawska” 1912, nr 154, s. 2.
Google Scholar
Podhorizer-Sandel Ernestyna, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3 (91), s. 37–50.
Google Scholar
Pryłucki Nojech, Wegen nacionale kunst (O sztuce narodowej), w: Barg-arojf, Naje Verlag, Warszawa 1917.
Google Scholar
Rosenfeld G. D., Defining „Jewish Art” in Ost und West 1901–1908. A Study in Nationalisation of Jewish Culture, „Leo Baeck Institute Year Book” 1994, nr 39, s. 83–110.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/leobaeck/39.1.83
Skrudlik Mieczysław, Z wystawy malarzy żydowskich urządzonej staraniem Żyd. Tow. Krzew. Sztuk Pięknych, „Gazeta Poranna dawniej 2 grosze” 1928, nr 98, s. 4.
Google Scholar
Sterling Mieczysław, Plastyka, „Wiadomości Literackie” 1930, nr 14, s. 4.
Google Scholar
Sterling Mieczysław, Z Zachęty Sztuk Pięknych. Obrazy Neumana, „Izraelita” 1911, nr 41, s. 7.
Google Scholar
Sztyma-Knasiecka Tamara, Dyskusja nad sztuką żydowską na przełomie XIX i XX wieku, w: Dzieje krytyki artystycznej i myśli o sztuce, red. Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009, s. 271–281.
Google Scholar
Szwarc Marek, Der nacjonale element in der jidyszer kunst [Narodowe elementy w sztuce żydowskiej], „Literarisze Bleter” 1925, nr 48, s. 1–2.
Google Scholar
Szwarc Marek, Działalność Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, „Nasz Przegląd” 1927, nr 150, s. 4.
Google Scholar
Szwarc Marek, Sztuka a Żydzi, „Tel Awiw” 1919, z. 4 (listopad), s. 185–189.
Google Scholar
Szymaniak Karolina, Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006.
Google Scholar
Tradition and revolution. The Jewish renaissance in Russian avant-garde art 1912–1928 [katalog wystawy], red. Ruth Apter-Gabriel, The Israel Museum, Jerusalem 1987.
Google Scholar
Vogel Debora, Teme un forem in der kunst fun Chagall. Pruf fun estetiszer kritik, „Cusztajer”, 1929, nr 1, s. 21–26 (cz. 1). Vogel Debora, Teme un forem in der kunst fun Chagall. Pruf fun estetiszer kritik, „Cusztajer”, 1930, nr 2, s. 19–24 (cz. 2). [Polski przekład: Debora Vogel, Temat i forma w sztuce Chagalla. Próba krytyki estetycznej, tłum. Tomasz Kuberczyk, „Ogród”, 2003, nr 1–2, s. 237–251. Skrócona i zmieniona wersja autorska: Debora Vogel, Forma i tematyka w sztuce Chagalla, w: Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. 2 (2–3), red. Roman Goldberger, H. Dikier, Lwów 1938, s. 98–105].
Google Scholar
Vogel-Barenblüth Debora, Leopold Pilichowski, „Opinia” 1933, nr 29, s. 6.
Google Scholar
Wadyas Mikołaj, Eksponaty w T-wie „Becalel”, „Głos Żydowski” 1918, nr 26, s. 10.
Google Scholar
Wallis Mieczysław, Sztuki Plastyczne. Wystawy w październiku. Z Zachęty. Wystawa prac artystów żydowskich. „Rejtan” Matejki, „Robotnik” 1921, nr 282, s. 6.
Google Scholar
Warszawiak Jehuda, Marek Chagall o sobie, „Kurier Poranny”, 1935, nr 260, s. 6.
Google Scholar
Wasilewska Diana, Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2013.
Google Scholar
Weinzieher Michał, „Salon Wiosenny” Żyd. Tow. Krzew. Sztuk Pięknych, „Ewa” 1928, nr 19, s. 4.
Google Scholar
Wierzbicka Anna, We Francji i w Polsce 1900–1939. Sztuka, jej historyczne uwarunkowania i odbiór w świetle krytyków polsko-francuskich, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2009.
Google Scholar
Winkler Konrad, Ze sztuki. Salon architektów. W Żyd. Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych, „Przegląd Wieczorny” 1928, nr 123, s. 2.
Google Scholar
Winkler Konrad, Ze świata sztuki. Wystawa zbiorowa prac Wilhelma Wachtla, „Przegląd Wieczorny” 1926, nr 74, s. 3.
Google Scholar
Zahorska Stefania, Pilichowski i Agadati, „Wiadomości Literackie” 1927, nr 45, s. 3.
Google Scholar
Zahorska Stefania, Sztuka żydowska, „Wiek XX” 1928, nr 12, s. 4–5.
Google Scholar
Zieliński Konrad, Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005.
Google Scholar
Zieliński Konrad, „Swój do Swego!”. O stosunkach polsko-żydowskich w przeddzień Wielkiej Wojny, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 3, s. 325–346.
Google Scholar
Żyndul Jolanta, Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowowschodniej w XX wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000.
Google Scholar
Żyznowski Jan, Artystyczny separatyzm żydowski. Wystawa sztuki żydowskiej, „Rzeczpospolita” 1921, nr 285, s. 4.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
