„Pomiędzy izmami” – Jan Brzękowski jako krytyk i teoretyk nowej sztuki

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6107.36.05

Słowa kluczowe:

awangarda, krytyka artystyczna, surrealizm, sztuka abstrakcyjna, Jan Brzękowski, prasa artystyczna, L’Art Contemporain (Sztuka Współczesna)

Abstrakt

Z końcem lat dwudziestych XX wieku w Europie nowe kierunki artystyczne wydawały się już czymś okrzepłym, częścią „awangardowej tradycji”. Wyrazem tej świadomości była m.in. książka Jeana Arpa i El Lissitzky’ego Kunstismen (1925) oraz Art. Bilan des arts modernes en France Ozenfanta (1928). Jan Brzękowski, polski poeta i krytyk, widział ten czas podobnie, jako okres „ustalania się pewnych wartości” raczej niż nowych przełomów.

W artykule śledzę poglądy Brzękowskiego dotyczące sztuk wizualnych oraz jego strategie jako rzecznika sztuki nowoczesnej, pośrednika między środowiskiem paryskim a polską awangardą, autora powiązanego z konstruktywizmem (członka grupy „a.r.”), a równocześnie z kręgami surrealistów w Paryżu. Głównym przedmiotem moich analiz jest wydawane przez Brzękowskiego pismo „Sztuka Współczesna – L’Art Contemporain” (1929–1930) i jego cykl artykułów Kilometraże, będący próbą podsumowania przemian nowej sztuki. Zdając sobie sprawę ze „zużywania się” awangardowych idei i zachowując krytycyzm wobec „kultu nowości”, Brzękowski bronił awangardowych pozycji w oparciu o ideę formalnego rygoru i twórczej „budowy”. Zgodnie z modernistycznym światopoglądem odrzucał mimetyczną koncepcję sztuki i opowiadał się za formą abstrakcyjną; zaznaczał jednak, że powinna być ona „zakotwiczona o dno życia” – w oryginalny sposób podkreślał dialektyczne napięcie między abstrakcją i figuracją.

Bibliografia

Arp Hans, El Lissitzky, Die Kunstismen, 1914–1924, Eugen Rentsch Verlag, Zurich–München 1925.
Google Scholar

Brzękowski Jan, Dwudziestu czterech kochanków Perdity Loost, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1961.
Google Scholar

Brzękowski Jan, Hans Arp, collection „a.r.”, Łódź 1936.
Google Scholar

Brzękowski Jan, Kilométrage de la peinture contemporaine (1908–1930), Libraire Fischbacher, Paris 1931.
Google Scholar

Brzękowski Jan, Poezja integralna, biblioteka „a.r.”, Warszawa 1933.
Google Scholar

Brzękowski Jan, Szkice literackie i artystyczne 1925–1970, wybór i oprac. Andrzej K. Waśkiewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978.
Google Scholar

Brzękowski Jan, W Krakowie i Paryżu: wspomnienia i szkice, PIW, Kraków 1975.
Google Scholar

„Documents Internationaux de l’Esprit Nouveau”, red. Paul Dermée, Michel Seuphor, 1927 [wydanie faksymilowe: Jean Michel Place, Paris 1977].
Google Scholar

Irzykowski Karol, Niezrozumialstwo, „Wiadomości Literackie” 1924, nr 38, s. 1.
Google Scholar

Korcala-Delaperrière Maria, Twórczość Jana Brzękowskiego w świetle francuskich tendencji konstruktywistycznych, „Pamiętnik Literacki” 1976, nr 2, s. 83–108.
Google Scholar

„L’Art Contemporain – Sztuka Współczesna”, red. Jan Brzękowski, Wanda Chodasiewicz-Grabowska, nr 1–3, 1929–1930.
Google Scholar

Listy Jana Brzękowskiego do Juliana Przybosia, w: Źródła do historii awangardy, oprac. Tadeusz Kłak, Archiwum Literackie, t. XXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1981.
Google Scholar

Ozenfant Amédée, Art. Bilan des arts modernes en France: littérature, peinture, sculpture, architecture, science, religion, philosophie. Structure d'un nouvel esprit, Édition Jean Budry&Cie, Paris 1928.
Google Scholar

Peiper Tadeusz, Fernand Léger, „Zwrotnica” 1922, nr 1, s. 12–14.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, Pożegnanie z krytyką, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1983.
Google Scholar

Wójtowicz Aleksander, Cogito i „sejsmograf nieświadomości”. Proza pierwszej awangardy, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2020-09-30

Jak cytować

Rejniak-Majewska, A. (2020). „Pomiędzy izmami” – Jan Brzękowski jako krytyk i teoretyk nowej sztuki. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica-Aesthetica-Practica, (36), 57–72. https://doi.org/10.18778/0208-6107.36.05

Inne teksty tego samego autora