The intelligentsia of the industrial city of the 19th century and the early 20th century,in the face of Polish independence. The example of the city of Lodz
DOI:
https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.04Keywords:
intelligentsia, Lodz, the Polish independenceAbstract
The turn of the 20th century, especially the time from the Polish Revolution of 1905 until the First World Was, is perceived in the Kingdom of Poland as a moment of searching for a new form of patriotism and Polishness by the Polish intelligentsia. It was a time of developing the national awareness and its spread from the local to the national domain. The present paper attempts to look at this search and these processes through the prism of journalistic discussions led by the Polish intelligentsia in Lodz. Apart from the intelligentsia’s postulates and reflections, the author is going to demonstrate specific signs of their activities, and cultural and social initiatives, which at the time were supposed to encourage and maintain Polishness in the city of Lodz, where the German and Jewish population played an important role (not only in terms of the economy). This historical analysis is also an attempt at determining the extent to which the intelligentsia in Lodz introduced original and innovative elements, stemming mainly from the industrial nature of the city, to the national patriotic debates.
References
Archiwum Państwowe w Łodzi, Kancelaria Gubernatora Piotrkowskiego, sygn. 215.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi, Policmajster Miasta Łodzi, sygn. 129, 1385.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi, Rząd Gubernialny Piotrkowski, sygn. 155.
Google Scholar
Brzeziński M., Kto jest inteligentem, „Nowy Kurier Łódzki” 1912, nr 175.
Google Scholar
Czajewski W., Grunwald. W 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem, Łódź 1910.
Google Scholar
Czajewski W., Jak kochał ojczyznę Kościuszko, Warszawa 1917.
Google Scholar
Czajewski W., Kraków, rys historyczny do połowy XVII wieku, Łódź 1908.
Google Scholar
Czajewski W., Mieszko. Powieść historyczna w ramach, w czterech okresach, wydana w Łodzi w 1904.
Google Scholar
Czajewski W., Pamiątka setnej rocznicy zgonu Tadeusza Kościuszki. Za kraj, za wolność, za honor, za cześć!, Łódź 1917.
Google Scholar
Czajewski W., Pierwsze pismo polskie w Łodzi, „Rozwój” 1905, nr 11.
Google Scholar
Czajewski W., Warszawa. Krótki rys historyczny. W 300 rocznicę przeniesienia dworu królewskiego do Warszawy, Łódź 1909.
Google Scholar
Czajewski W., Wilanów, Łódź 1903.
Google Scholar
Do czytelników, „Dziennik Łódzki” 1887, nr 9.
Google Scholar
Dobrosław, Odpowiedź na odpowiedź, „Kurier Łódzki” 1907, nr 343.
Google Scholar
Dudziński B., Baczność!, „Nowy Kurier Łódzki” 1912, nr 138.
Google Scholar
Garlikowski J., Modernizm-a nasze zadania, „Nowy Kurier Łódzki” 1911, nr 44.
Google Scholar
Garlikowski J., W jedności siła, „Nowy Kurier Łódzki” 1913, nr 7.
Google Scholar
Gorski S. (M. Nałęcz), Łódź spółczesna. Obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904.
Google Scholar
Humnicki A., Wspomnienia z lat 1888–1892. Przyczynek do historii naszego ruchu socjalistycznego, Warszawa 1907.
Google Scholar
Kronika, „Rozwój” 1910, nr 168.
Google Scholar
Lech M., Słomiany zapał, „Nowy Kurier Łódzki” 1913, nr 201.
Google Scholar
Od redakcji, „Dziennik Łódzki” 1888, nr 1.
Google Scholar
Polacy, Niemcy i Żydzi, „Kurier Łódzki” 1909, nr 142.
Google Scholar
Przedborski L., Słów kilka o „Ziemi Obiecanej”, „Rozwój” 1899, nr 55.
Google Scholar
Ruch wydawniczy w Łodzi w ostatnich latach 10-ciu, „Rozwój” 1907, nr 245.
Google Scholar
Udział inteligencji w sprawach publicznych, „Dziennik Łódzki” 1885, nr 65.
Google Scholar
„Wolność czy zbrodnia?” Rewolucja 1905–1907 roku w Łodzi na łamach gazety „Rozwój”, wybór i oprac. M. Sikorska-Kowalska, Łódź 2012.
Google Scholar
Z tygodnia, „Dziennik Łódzki” 1887, nr 126.
Google Scholar
Z tygodnia, „Dziennik Łódzki” 1889, nr 40.
Google Scholar
Z tygodnia, „Dziennik Łódzki” 1889, nr 74.
Google Scholar
Zamknięcie Towarzystwa Kultury Polskiej, „Nowy Kurier Łódzki” 1913, nr 151.
Google Scholar
Zygzaki, „Rozwój” 1901, nr 174.
Google Scholar
„Dziennik Łódzki” 1885, 1887, 1888.
Google Scholar
„Goniec Łódzki” 1898.
Google Scholar
„Rozwój” 1900, 1910, 1912.
Google Scholar
Bandurka M., Łodzianie w drodze do niepodległości, „Rocznik Łódzki” 1998, t. 45.
Google Scholar
Bandurka M., Z dziejów walk nauczycieli łódzkich o szkołę polską podczas rewolucji 1905–1907, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, R. IV, 1961, nr 3.
Google Scholar
Baranowski K., Inteligencja łódzka w latach II Rzeczypospolitej, Łódź 1996.
Google Scholar
Barszczewska A., Nurty walki. Udział Łodzi i okręgu łódzkiego w ruchach narodowowyzwoleńczych 1795–1864, Łódź 1971.
Google Scholar
Barszczewska A., Województwo kaliskie i mazowieckie w powstaniu listopadowym, Łódź 1965.
Google Scholar
Barszczewska-Krupa A., Rodowód inteligencji łódzkiej (1820–1870), „Rocznik Łódzki” 1978, t. 23.
Google Scholar
Chałasiński J., Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Łódź 1946.
Google Scholar
Chańko J., Gazeta „Rozwój” (1897–1915), Studium źródłoznawcze, Łódź 1982.
Google Scholar
Czepulis-Rastenis R., „Klassa umysłowa”. Inteligencja Królestwa Polskiego 1832–1862, Warszawa 1973.
Google Scholar
Czepulis-Rastenis R., Ludzie nauki i talentu. Studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim, Warszawa 1988.
Google Scholar
Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918, red. J. Jedlicki, t. 3: M. Micińska, Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa 2008.
Google Scholar
Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944. Wybrane problemy, red. W. Puś. S. Liszewski, Łódź 1991.
Google Scholar
Fichna B., Z dni chmurnych i górnych. Wspomnienia, Łódź 1929.
Google Scholar
Fiszbak J., Mity „ziemi obiecanej” w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni, fikcją literacką a historią, Łódź 2013.
Google Scholar
Gadowska I., Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa 2010.
Google Scholar
Giza A., Ludność niemiecka w regionie łódzkim w ocenie prasy polskiej początku XX wieku, „Rocznik Łódzki” 1999, t. 46.
Google Scholar
Gostkowski Z., „Dziennik Łódzki” 1884–1892. Studium nad powstawaniem polskiej opinii publicznej w wielonarodowym mieście fabrycznym, Łódź 1960.
Google Scholar
Iwańska M., Garść refleksji i postulatów badawczych w związku ze stanem badań nad inteligencją łódzką w dobie zaborów, „Rocznik Łódzki” 2006, t. 53.
Google Scholar
Iwańska M., Miasto i przestrzeń miejska w świadomości mieszkańców Łodzi przełomu XIX i XX wieku, [w:] Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, red. A. Czyżewski, R. Stobiecki, T. Toborek, L. Zaszkilniak, Warszawa–Łódź 2012.
Google Scholar
Iwańska M., Pamięć historyczna elit łódzkich na początku XX wieku, [w:] Historia – Mentalność – Tożsamość. Pamięć społeczna Ukraińców i Polaków w okresie kształtowania się ich świadomości narodowej (wiek XIX i pierwsza połowa XX), red. L. Zaszkilniak, J. Pisulińska, P. Sierżęga, Lwów 2011.
Google Scholar
Jadczyk K., Kita J., Nartonowicz-Kot M., Powstanie styczniowe w Łodzi i regionie. Studia i materiały, Łódź 2014.
Google Scholar
Janczak J., Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, Łódź 1982.
Google Scholar
Janczak J., Struktura narodowościowa Łodzi w latach 1820–1939, [w:] Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944, red. W. Puś, S. Liszewski, Łódź 1991.
Google Scholar
Janowski M., Polska myśl liberalna do roku 1918, Kraków 1998.
Google Scholar
Jarkowski S., Czajewski Wiktor, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Kraków 1938.
Google Scholar
Jedlicki J., Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa 1988.
Google Scholar
Jedlicki J., Przedmowa, [w:] Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918, red. J. Jedlicki, t. 1: M. Janowski, Narodziny inteligencji 1750–1831, Warszawa 2008.
Google Scholar
Jurczyszyn M., Mieczysław Brzeziński: pedagog-społecznik, Lublin 2012.
Google Scholar
Karwacka H., Łódzkie wydanie Pana Tadeusza z 1906 r., „Prace Polonistyczne”, ser. XIII, 1957.
Google Scholar
Kita J., Rozwój gospodarczy i społeczny Łodzi w XIX–XX wieku (do 1945r.), [w:] Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998.
Google Scholar
Konieczna J., Kultura książki polskiej w Łodzi przemysłowej (1820–1918), Łódź 2005.
Google Scholar
Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź 2005.
Google Scholar
Kucner M., Prasa niemiecka w Łodzi 1863–1939, [w:] Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, red. K.A. Kuczyński, B. Ratecka, Łódź 2001.
Google Scholar
Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. 1: Do 1918 r., red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa–Łódź 1980.
Google Scholar
Mazan B., Sienkiewicz w Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, Seria I, z. 26, 1977.
Google Scholar
Mikułowski-Pomorski J., Wprowadzenie: Inteligencja wobec nowych czasów, [w:] Inteligencja. Między tradycją a wyzwaniami współczesności, red. J. Mikułowski-Pomorski, Kraków 2005.
Google Scholar
Molik W., Inteligencja polska w Poznańskiem w XIX i początkach XX wieku, Poznań 2009.
Google Scholar
Molik W., Kształtowanie się inteligencji polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim (1841–1870), Warszawa–Poznań 1979.
Google Scholar
Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, red. K.A. Kuczyński, B. Ratecka, Łódź 2001.
Google Scholar
Niemcy w Łodzi do 1939 roku, red. M. Wilk, Łódź 1996.
Google Scholar
Notkowski A., Polska prasa prowincjonalna doby popowstaniowej (1865–1918). Jej funkcje społeczne i „geografia” wydawnicza, [w:] Inteligencja polska XIX i XX wieku, red. R. Czepulis-Rastenis, t. 6, Warszawa 1991.
Google Scholar
Ochinowski T., Czy mit literacki może być argumentem dla historyków gospodarki? „Lodzermensch” jako przyczynek do dyskusji dotyczącej kulturowych korzeni kapitalizmu na ziemiach polskich, [w:] Klio polska. Studia i materiały z dziejów historiografii polskiej XIX i XX wieku, t. 6, Warszawa 2012.
Google Scholar
Pietrow-Ennker B., Wirtschaftsbürger und Bürgerlichkeit im Königreich Polen: das Beispiel von Lodz, dem „Manchester des Ostens”, „Geschichte und Gesellschaft”, 31. Jahrg., H. 2, 2005.
Google Scholar
Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
Google Scholar
Pomian K., Kto stworzył legendę Łodzi, „Gazeta Wyborcza”, Dodatek Łódzki, 6–7 listopada 2008.
Google Scholar
Puś W., Dzieje Łodzi przemysłowej. Zarys historii, Łódź 1987.
Google Scholar
Puś W., Proces kształtowania się włókienniczych aglomeracji przemysłowych. Studium porównawcze, [w:] Pamiętnik XIV powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. Łódź 7–10 września 1989. Referaty, Komunikaty – sekcje, Łódź b.r.w.
Google Scholar
Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2001.
Google Scholar
Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Łódź 1994.
Google Scholar
Pytlas S., Problemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r., [w:] Niemcy w Łodzi do 1939 roku, red. M. Wilk, Łódź 1996.
Google Scholar
Pytlas S., Rola inteligencji w tworzeniu nowego oblicza Łodzi na początku XX w., [w:] Europa w XX wieku. Główne kierunki rozwoju (ekologia, gospodarka, kultura, polityka), red. E. Wiśniewski, Łódź 2001.
Google Scholar
Rachalewski S., Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła, Łódź 1938.
Google Scholar
Samuś P., Łódź-mała ojczyzna Polaków, Niemców, Żydów, [w:] Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
Google Scholar
Sdvizkov D., Epoka inteligencji. Historia porównawcza warstwy wykształconej w Europie, Warszawa 2011.
Google Scholar
Szwarc A., Inteligencja warszawska i prowincjonalna w świetle własnych opinii z lat popowstaniowych (próba sondażu), [w:] Inteligencja polska XIX i XX wieku, red. R. Czepulis-Rastenis, t. 3, Warszawa 1983.
Google Scholar
Śmiechowski K., Łódzka wizja postępu. Oblicze społeczno-ideowe „Gońca Łódzkiego”, „Kuriera Łódzkiego”, „Nowego Kuriera Łódzkiego” w latach 1898–1914, Łódź 2014.
Google Scholar
Śmiechowski M., Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881–1905), Łódź 2012.
Google Scholar
Walicki J., Nasze 115–lecie. „Dziennik Łódzki”, Łódź 1999.
Google Scholar
Wapiński R., Pokolenia Drugiej Rzeczpospolitej, Wrocław 1991.
Google Scholar
Woźniak K., Kulturotwórcza rola łódzkich ewangelików w XIX–XX wieku (do 1939 r.), [w:] Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998.
Google Scholar
Woźniak K., Życie kulturalne i oświatowe w Łodzi w XIX–XX wieku (do 1939 r.), [w:] Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998.
Google Scholar
Woźniak K.P., Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Proces i jego interpretacje, Łódź 2013.
Google Scholar
Żarnowska A., Przystosowywanie się ludności robotniczej do życia w aglomeracjach urbanistyczno-przemysłowych w okresie fali imigracyjnej (przełom XIX /XX w.), [w:] Pamiętnik XIV powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. Łódź 7–10 września 1989. Referaty, Komunikaty – sekcje, Łódź b.r.w.
Google Scholar
Żurawicka J., Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku, Warszawa 1978.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
