Strażnicy koronny i wojskowy w dobie Jana Sobieskiego (1667–1696). Kilka uwag o osobach odpowiedzialnych za organizowanie przemarszów armii koronnej

Zbigniew Hundert

doi:10.18778/0208-6050.99.08

Autor

Zbigniew Hundert Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Instytut Nauk Historycznych, Katedra Historii Nowożytnej

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.08

Słowa kluczowe:

strażnik wielki koronny, strażnik wojskowy koronny, Jan III Sobieski, armia koronna 1667–1696

Abstrakt

Urzędy strażnika wielkiego i wojskowego (polnego) w wojsku koronnym istniały od XVI w. Od pierwszej połowy XVII w. miały one także swoje odpowiedniki w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jednym z głównych zadań osób sprawujących te stanowiska było ubezpieczanie maszerujących armii. W czasach Sobieskiego urzędy strażników pełniły osoby o dużym doświadczeniu wojskowym i autorytecie w armii, ale także osoby zależne politycznie od osoby hetmana, a później króla Jana Sobieskiego. Od czynnika politycznego zależne było także ograniczenie prerogatyw strażnika wielkiego Stefana Bidzińskiego po 1683 r., albowiem znajdował się on w otwartym konflikcie z ówczesnym hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Janem Jabłonowskim.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Akta Skarbowo-Wojskowe, dz. 85, sygn. 88, 96, 109; dz. 86, sygn. 65. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
Google Scholar

Archiwum Skarbu Koronnego, dz. II, sygn. 60, 62, 65, 74; dz. III, sygn. 7; dz. V, sygn. 10, 11; dz. VI, sygn. 14, 23. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
Google Scholar

Nabytki Niedokumentowe Oddziału I, sygn. 36. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
Google Scholar

Zbiór Aleksandra Czołowskiego, sygn. 17. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
Google Scholar

Księgi Grodzkie Sądeckie, Relacyjne, sygn. 131. [Archiwum Narodowe w Krakowie].
Google Scholar

rkps 368, 1855. [Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie].
Google Scholar

rkps 2563. [Biblioteka XX. Czartoryskich w Krakowie].
Google Scholar

rkps 11906/III, t. I. [Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu].
Google Scholar

f. 5 (Ossolińscy), op. 2, nr 45, 46. [Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka (Львівська Національна Наукова Бібліотека України імені Василя Стефаника)].
Google Scholar

Akta do dziejów króla Jana III sprawy roku 1683, a osobliwie wyprawy wiedeńskiej wyjaśniające, oprac. F. Kluczycki, Kraków 1883.
Google Scholar

Dupont F., Pamiętniki historyi życia i czynów Jana III Sobieskiego, przekł. B. Spieralska, oprac. D. Milewski, Warszawa 2011.
Google Scholar

Epistolarum historico-familiarum, t. I, cz. 2, ed. A.Ch. Załuski, Brunsbergae (Braniewo) 1710.
Google Scholar

[Gniński J.], Relacja na sejm koronacyjny 1676 r. o pierwszym dwuleciu rządów Jana III, oprac. J. Woliński, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1938, t. X, z. 1, s. 125–137.
Google Scholar

Kochowski W., Roczniki Polski. Klimakter IV (1669–1673), oprac. L. A. Wierzbicki, Warszawa 2011.
Google Scholar

Komput wojska koronnego na potrzeby podziału hiberny w 1686 roku, oprac. Z. Hundert, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. V, red. Z. Hundert, K. Żojdź, J.J. Sowa, Oświęcim 2017, s. 314–321.
Google Scholar

Komput wojsk koronnych z podziałem chorągwi jazdy zaciągu polskiego na pułki 1673, oprac. Z. Hundert, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2013, t. II, s. 311–323.
Google Scholar

[Krasiński J.D.], Relacja wyprawy wiedeńskiej 1683 roku, oprac. O. Laskowski, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1930, t. II, z. 1, s. 156–169.
Google Scholar

Listy Jana Sobieskiego do żony Marii Kazimiery, oprac. A.Z. Helcel, Kraków 1860.
Google Scholar

Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1967, t. XIII, cz. 2; 1968, t. XIV, cz. 2; 1970, t. XVI, cz. 2.
Google Scholar

Pamiętnik Jana Stanisława Jabłonowskiego, wojewody ruskiego, oprac. A. Bielowski, Lwów 1862.
Google Scholar

Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, oprac. F. Kluczycki, t. I, cz. 1–2, Kraków 1880–1881.
Google Scholar

Relacja Dymitra Wiśniowieckiego z kampanii 1676, oprac. J. Woliński, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1930, t. II, z. 2, s. 143–156.
Google Scholar

Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Diariusze i relacje z lat 1691–1696, oprac. J. Woliński, Wrocław 1958.
Google Scholar

Ułamek diariusza pisanego w obozie królewskim na Podolu roku 1694, [oprac. E. Kotłubaj?], „Athenaeum” 1848, oddz. II, t. V, s. 35–44.
Google Scholar

Werdum U., Dziennik podróży 1670–1672. Dziennik wyprawy polowej 1671, przekł. z niemieckiegoD. Urbonaite, oprac. D. Milewski, Warszawa 2012.
Google Scholar

Źródła do dziejów wojny polsko-tureckiej w latach 1683–1699, oprac. M. Wagner, Oświęcim 2016.
Google Scholar

Bobiatyński K., W drodze pod Chocim. Litewskie przygotowania do wojny przeciwko Turkom w 1673 roku, [w:] Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII wieku),red. M. Nagielski, S. Górzyński, Warszawa 2014, s. 27–47.
Google Scholar

Bobiatyński K., W walce o hegemonię. Rywalizacja polityczna w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1667–1674, Warszawa 2016.
Google Scholar

Bobiatyński K., Walka Sapiehów o odzyskanie wpływów w armii litewskiej w latach 1666–1683 [w druku, artykuł udostępniony przez autora].
Google Scholar

Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Google Scholar

Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
Google Scholar

Czarniecka A., Nikt nie słucha mnie za życia… Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684–1696), Warszawa 2009.
Google Scholar

Horwat J., Młodość księcia Dymitra Wiśniowieckiego, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 1989, t. VI, s. 19–35.
Google Scholar

Hundert Z., Dyslokacja partii wojska koronnego w 1677 roku. Przyczynek do badań pogranicza polsko-tureckiego oraz organizacji armii w dobie pokoju 1677–1683, „Klio: Czasopismo poświęconedziejom Polski i powszechnym” 2016, nr 1 (36), s. 41–67.
Google Scholar

Hundert Z., Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672–1676, Oświęcim 2014 (wyd. 1, Oświęcim 2012).
Google Scholar

Hundert Z., Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669–1673, Oświęcim 2014.
Google Scholar

Hundert Z., Wojsko koronne wobec elekcji 1669 roku, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2014, t. III, s. 91–114.
Google Scholar

Hundert Z., Wykaz koronnych chorągwi i regimentów w okresie 1 V 1679 – 30 IV 1683. Przyczynek do organizacji wojska koronnego w dobie pokoju 1677–1683, [w:] Studia Historyczno-Wojskowe, t. V, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2015, s. 274–287.
Google Scholar

Kaźmierczyk A., Sobieski Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, z. 4, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 497–498.
Google Scholar

Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
Google Scholar

Majewski A.A., Aleksander Hilary Połubiński (1626–1679). Marszałek wielki litewski, Warszawa 2017.
Google Scholar

Majewski A.A., Zagon Aleksandra Hilarego Połubińskiego w głąb Państwa Moskiewskiego w 1664 roku, [w:] Studia z dziejów stosunków Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w XVI–XVII wieku, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2013, s. 345–354.
Google Scholar

Majewski W., Najazd Tatarów w lutym 1695 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1963, t. IX, s. 125–178.
Google Scholar

Majewski W., Potocki Jakub, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVIII, z. 1, Wrocław–Kraków 1984, s. 21–23.
Google Scholar

Majewski W., Sieniawski Mikołaj Hieronim, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVII, z. 1, Warszawa–Kraków 1996, s. 137–142.
Google Scholar

Nagielski M., Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno-wojskowych u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, Warszawa 2011.
Google Scholar

Piwarski K., Bidziński Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 20–22.
Google Scholar

Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska XVI wieku, t. I (Lata 1500–1548), Oświęcim 2017.
Google Scholar

Sikorski M., Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie 1672, Zabrze 2007.
Google Scholar

Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością. Postawy polityczne szlachty małopolskiej w czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Kraków 2002.
Google Scholar

Sowa J.J., Jednostki komputowe Adama Mikołaja Sieniawskiego do 1702 roku. Część II, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. V, red. Z. Hundert, J.J. Sowa, K. Żojdź, Oświęcim 2017,s. 247–264.
Google Scholar

Stolicki J., Wobec wolności i króla. Działalność polityczna szlachty ruskiej, ukrainnej i wołyńskiej w latach 1673–1683, Kraków 2007.
Google Scholar

Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.
Google Scholar

Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. IV, z. 3 (Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy), oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1993; t. X (Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy), oprac. K. Chłapowski et al., Kórnik 1992; t. XI (Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy), oprac. L. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.
Google Scholar

Wagner M., Kampania kamieniecka 1687 roku, [w:] Hortus bellicus. Studia z dziejów wojskowości nowożytnej, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, D. Milewski, P. Kroll, „Biblioteka Epoki Nowożytnej” 2017, z. 5, s. 467–486.
Google Scholar

Wagner M., Korpus oficerski wojska polskiego w drugiej połowie XVII wieku, Oświęcim 2015.
Google Scholar

Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich w drugiej połowie XVII wieku, t. I–II, Oświęcim 2013–2014.
Google Scholar

Wagner M., Stanisław Jabłonowski (1634–1702). Polityk i dowódca, t. I, Siedlce 1997.
Google Scholar

Wagner M., Towarzysze broni Jana Sobieskiego, [w:] Jan Sobieski – wódz i polityk (1629–1696) w trzechsetną rocznicę śmierci, red. J. Wojtasik, Siedlce 1997, s. 55–63.
Google Scholar

Wagner M., Wojna polsko-turecka w latach 1672–1676, t. I–II, Zabrze 2009.
Google Scholar

Wimmer J., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji armii koronnej w latach 1683–1689, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1962, t. VIII, s. 243–279.
Google Scholar

Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1673–1679, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1961, t. VII, cz. 2, s. 394–437.
Google Scholar

Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1690–1696, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1963, t. IX, cz. 2, s. 237–275.
Google Scholar

Wimmer J., Modrzewski Andrzej, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXI, z. 3, Wrocław 1976, s. 543–545.
Google Scholar

Wimmer J., Wiedeń 1683. Dzieje kampanii oraz bitwy, Warszawa 1983.
Google Scholar

Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965.
Google Scholar