Artyleria i ręczna broń palna zamku kamienieckiego w epoce jagiellońskiej

Oleg Hański

doi:10.18778/0208-6050.111.02

Autor

Oleg Hański Uniwersytet Łódzki / University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-1957-0631

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.111.02

Słowa kluczowe:

Kamieniec Podolski, zamek, artyleria, broń palna, opis zamku

Abstrakt

Artykuł jest poświęcony artylerii i ręcznej broni palnej, będącej na stanie uzbrojenia i przechowywanej na zamku w Kamieńcu Podolskim (ówczesne województwo podolskie, współcześnie miasto Kamianets-Podilskyi obwodu chmielnickiego w Ukrainie) w epoce jagiellońskiej. Zamek ten był kluczowym elementem w systemie obronnym całego państwa Jagiellonów, a w szczególności Podola. Badanie opiera się na opracowaniu źródłowym i statystycznym inwentarzy zamkowych z lat 1494, 1535, 1543, 1544, 1570 i 1572, przechowywanych w Archiwum Głównym Aktów Dawnych w Warszawie, w większości opublikowanych przez badaczy polskich i ukraińskich. Z opisów zamkowych wynika, że początkowo artyleria zamkowa była przedstawiona według rodzajów dział starszych średniowiecznych typów (taraśnice, półtaraśnice, półhufnice), a zaczynając od lat trzydziestych XVI w. modernizowana za pomocą wczesnonowożytnych dział z rodziny szlangów (serpentyn), falkonetów, foglerzy oraz wielolufowych organek. Działa i zapasy artyleryjskie na zamek kamieniecki epizodycznie dostarczano z arsenałów Krakowa i Lwowa, a w razie potrzeby sam Kamieniec oddawał część swoich dział i hakownic dla pobliskich zamków. Ręczna broń palna też stopniowo podlegała ewolucji, garnizon jednocześnie korzystał zarówno ze starszych typów (piszczele, hakownice, rusznice), jak i nowoczesnych arkebuz. Znaczna część uzbrojenia była nie w najlepszym stanie, lecz nie odpisywano jej, ponieważ istniała szansa na naprawę. Artyleria, ręczna broń palna oraz zapas artyleryjski były przechowywane w basztach oraz pomieszczeniach zamkowych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Skarbu Koronnego [ASK], Oddział I, Rejestry podatkowe, sygn. 45
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Skarbu Koronnego [ASK], Oddział LIV, Zbiór pism rozmaitych tyczących się dóbr królewskich, sygn. 19
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Skarbu Koronnego [ASK], Oddział LVI, Inwentarze starostw, sygn. 102
Google Scholar

Acta Alexandri Regis Poloniae, Magni Ducis Lithuaniae etc. (1501–1506), [w:] Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XIX, wyd. F. Papée, Kraków 1927, nr 125, s. 190.
Google Scholar

Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, k. 10, Warszawa 2009.
Google Scholar

Gruševs’kij M., Opis’ Podіl’s’kih zamkіv 1494 r., vid., „Zapiski Nauk. Tov. іm. Ševčenka” 1895, Vol. VII, s. 1–18.
Google Scholar

Jabłonowski A., Zamek kamieniecki u schyłku pierwszej połowy XVI wieku, „Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny: dwutygodnik ilustrowany poświęcony bibliografii, archeologii, numizmatyce, heraldyce, historii, sztukom pięknym i literaturze” 1882, nr 25–26 (1–2), s. 11–30.
Google Scholar

Mihajlovs’kij V., Opisi kam’ânec’kogo ta letičіvs’kogo zamkіv 1613 r., [w:] Naukovі pracі Kam’ânec’ Kam’ânec’-Podіl’s’kogo nacіonal’nogo unіversitetu іmenі Іvana Ogієnka. Іstoričnі nauki. Tom 18. pošanu profesora V. S. Stepankova, red. V. Smolіj, L. Baženov, Kam’ânec’-Podіl’s’kij 2008, s. 98–116.
Google Scholar

Mošak M., Opis Kam’ânec’kogo zamku 1570 roku, âk nove džerelo dlâ vivčennâ składu ta ustroûseredn’ovіčnoїzamkovoї zalogi, [w:] Kam’ânec’-Podіl’s’kiju kontekstі ukraїns’ko-єvropejs’kih zv’âzkіv: materіali IV mіžnarodnoї naukovo-praktičnoї konferencії, m. Kam’ânec’-Podіl’s’kij, 17–18 t travnâ 2012 r., red. O. Zaval’nûk, O. Komarnіc’kij, L. Baženov, Kam’ânec’-Podіl’s’kij 2016, s. 30–40.
Google Scholar

Mošak M., Opis Kam’ânec’kogo zamku 1572 roku, âk nove džerelo dlâ vivčennâ składu ta ustroûseredn’ovіčnoїzamkovoї zalogi ta oboronozdatnostі mіsta, [w:] Arheologіâ & Fortifіkacіâ Seredn’ogo Podnіstrov’â. Zbіrnik materіalіv ІІ Vseukraїns’koї naukovo-praktičnoї konferencії, red. V. Travіns’kij, Kam’ânec’-Podіl’s’kij 2012, s. 115–125.
Google Scholar

Behajm V., Ènciklopediâ oružiâ, przekł. A. Devel’, red. A. Kirpičnikov, Sankt-Peterburg 1995.
Google Scholar

Bołdyrew A., Piechota zaciężna w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, Warszawa 2011.
Google Scholar

Cynarski A., Falniowska-Gradowska A., Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, Kórnik 1990.
Google Scholar

Danilov I., Artilerіâ kam’ânec’koї tverdinі, „Vіjs’kovo-іstoričnij al’manah” 2002, cz. 1(4), s. 102–113.
Google Scholar

Fedoruk A., Litovskie knâz’â iz dinastii Gediminovičej i rasprostranenie ognestrel’nogo oružiâ v russkih zemlâh (konec XIV – pervaâ polovina XV vv.), „Colloquia Russica” 2013, Series II, Vol. II, s. 199–216.
Google Scholar

Górski K., Historya Artyleryi polskiej, Warszawa 1902.
Google Scholar

Grabarczyk T., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2015.
Google Scholar

Grabarczyk T., Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2000.
Google Scholar

Hański O., Garnizon Kamieńca Podolskiego do końca XVI wieku, [w:] Oblicza wojny: Miasto i wojna, t. III, red. W. Jarno, J. Kita, Łódź 2021, s. 41–62.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-556-5.03

Jabłonowski A., Podole u schyłku XV wieku, „Ateneum” 1880, t. II(18), z. 6, s. 526–545.
Google Scholar

Jabłonowski A., Podole u schyłku XV wieku, „Ateneum” 1880, t. III(19), z. 7, s. 87–105.
Google Scholar

Jabłonowski A., Podole u schyłku XV wieku, „Ateneum” 1880, t. III(19), z. 8, s. 328–351.
Google Scholar

Klučina P., Zbroj a zbraně: Evropa 6.–17. století, Praha–Litomyśl 2004.
Google Scholar

Kwaśniewicz W., 1000 słów o dawnej broni palnej, Warszawa 1987.
Google Scholar

Kwaśniewicz W., Leksykon dawnej broni palnej, Warszawa 2004.
Google Scholar

Major R., Kam’ânec’kij zamok u seredinі XVІ – na počatku XVІІ st.: modernіzacіâ, struktura, arhіtektura, vnutrіšnâ zabudova, [w:] Arheologіâ & Fortifіkacіâ Seredn’ogo Podnіstrov’â. Zbіrnik materіalіv ІХ Mіžnarodnoїnaukovo-praktičnoї konferencії, red. O. Zaremba, Kam’ânec’-Podіl’s’kij 2019, s. 127–138.
Google Scholar

Mal’čenko O., Arsenali ukraїns’kih zamkіv XV – seredini XVII st., Kiїv 2004.
Google Scholar

Mal’čenko O., Artilerіâ na ukraїns’kih zemlâh u XIV–XV stolіttâh, Kiїv 2005.
Google Scholar

Mielczarek M., Artyleria, [w:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, Toruń 2003, s. 65–73.
Google Scholar

Mielczarek M., Ręczna broń palna, [w:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, Toruń 2003, s. 60–65.
Google Scholar

Nikodem J., Witold, wielki książę litewski (1354 lub 1355 – 27 października 1430), Kraków 2013.
Google Scholar

Nowak T. M., Polska technika wojenna XVI–XVIII wieku, Oświęcim 2017.
Google Scholar

Plamenic’ka O., Castrum Camenecensis. Fortecâ Kam’ânec’: (pіzn’oantičnij – rann’omodernij čas), Kam’ânec’-Podіl’s’kij 2012.
Google Scholar

Plewczyński М., Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, t. I, Zabrze 2011.
Google Scholar

Sіcins’kij E., Oboronnіzamki Zahіdnogo Podіllâ XIV–XVII st. (іstorično-arheologіčnі narisi), Kiїv 1928.
Google Scholar

Szymczak J., Ceny broni, koni i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, Toruń 2003, s. 225–266.
Google Scholar

Szymczak J., Początki broni palnej w Polsce (1383–1533), Łódź 2004.
Google Scholar

Szymczak J., Sprzęt i technika oblężnicza, [w:] Polska technika wojskowa do 1500 r., red. A. Nadolski, Warszawa 1994.
Google Scholar

Verhoturova M., Gakіvnicі l’vіvs’kogo іstoričnogo muzeû: pitannâ atribucії, „Historical and Cultural Studies / Іstoriko-kul’turnі studії ” 2015, Vol. II, No. 1, s. 43–46.
Google Scholar

Żygulski Z., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1982.
Google Scholar