Wykorzystanie numerycznych modeli terenu w badaniach zmian środowiska geograficznego miasta Mysłowice

Małgorzata Manowska; Maciej Szuba

doi:10.18778/1508-1117.22.06

Autor

Małgorzata Manowska Katedra Geologii Podstawowej Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski
Maciej Szuba Katedra Geologii Podstawowej Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski

DOI:

https://doi.org/10.18778/1508-1117.22.06

Słowa kluczowe:

GIS, kartografia historyczna, numeryczny model terenu, deformacje górnicze

Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest wykazanie przydatności metod analizy w oprogramowaniu GIS, w szeroko pojętych badaniach nad zmianami środowiska geograficznego miasta Mysłowice. Środowisko geograficzne tworzą elementy przyrodnicze oraz antropogeniczne, przedstawiane na mapach od stuleci. Przyjęta metoda badawcza wykazała bardzo duże możliwości zastosowania oprogramowania GIS do przeanalizowania zmian zachodzących na terenie miasta Mysłowice w latach 1883–1993. W tym celu wygenerowano dwa numeryczne modele terenu (NMT), przez zwektoryzowanie izohips oraz punktów wysokościowych. Pierwszy model wygenerowano na bazie starych niemieckich map topograficznych Messtischblatt w skali 1:25 000 z lat 1883–1942. Drugi model powstał z map topograficznych Polski w skali 1:10 000 z roku 1993. Wszystkie wyżej wymienione mapy zostały skalibrowane (zarejestrowane) do wspólnego układu współrzędnych Polska 1992. Wygenerowanie różnowiekowych NMT dało także możliwość śledzenia zmiany morfologii na wybranych liniach przekrojów. Mysłowice są miastem Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w którym aktywność eksploatacyjna trwa już od ponad dwustu lat. Jednak ze względu na problem dostępności map, praca pokazuje jedynie 110-letnie skutki eksploatacji. Przydatność metody potwierdziła się w precyzyjnym określaniu rejonów miasta najmocniej dotkniętych skutkami eksploatacji górniczej, co zweryfikowano w terenie. Skutki podziemnej działalności górniczej są zatarte przez ślady eksploatacji powierzchniowej w kilku dużych kamieniołomach, jednak przy dokładnej analizie można je od siebie odróżnić. Dzięki oprogramowaniu GIS i precyzyjnej kalibracji starych map możliwym stanie się prześledzenie zmian zachodzących w elementach środowiska geograficznego, takich jak rzeki, zbiorniki wodne, drogi, rozwój zabudowy, zalesienie. Ponadto oprogramowanie umożliwi dokładną lokalizację niektórych nieistniejących już elementów środowiska, w tym starych wyrobisk surowców piasku, gliny i wapieni oraz śladów po dawnych hutach żelaza.

Bibliografia

Centralna Baza Danych Geologicznych Państwowego Instytutu Geologicznego, http://dm.pgi.gov.pl/
Google Scholar

Chwastek J., Janusz W., Maciaszek J., Mikołajczak J., Repelowski A., Szewczyk J., 1990, Deformacje powierzchni terenu spowodowane działalnością górniczą, „Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej, Sozologia i Sozotechnika”, 30, Gliwice.
Google Scholar

Długoborski W. (red), 1977, Mysłowice. Zarys rozwoju miasta, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
Google Scholar

Dokumentacja kopalni Nowa Przemsza, 1932, Archiwum Wyższego Urzędu Górniczego, Katowice.
Google Scholar

Dulias R., 2013, Denudacja antropogeniczna na obszarach górniczych na przykładzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Google Scholar

Jaros J., 1965, Historia górnictwa węglowego w zagłębiu górnośląskim do 1914 roku, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Jaros J., 1969, Historia górnictwa węglowego w zagłębiu górnośląskim w latach 1914–1945, Śląski Instytut Naukowy, Katowice.
Google Scholar

Jaros J., 1972, Słownik historyczny kopalń węgla kamiennego na ziemiach polskich, „Zeszyty Naukowe”, 59, Śląski Instytut Naukowy, Katowice.
Google Scholar

Jaros J., Sulik A., 1990, Kopalnia „Mysłowice”. Dwa wieki górnictwa, Śląski Instytut Naukowy, Katowice.
Google Scholar

Jureczka J., 2005, Atlas geologiczno-złożowy polskiej i czeskiej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego 1:200 000, Państwowy Instytut Geologiczny i Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Google Scholar

Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Konopko W., 2010, Wydobycie węgla i destrukcja górotworu w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, „Przegląd Górniczy”, 11(1056), t. 66.
Google Scholar

Mazurek K., 2014, Wpływ eksploatacji węgla kamiennego na ukształtowanie powierzchni wybranych fragmentów miasta Ruda Śląska, „Acta Geographica Silesiana”, 15, Sosnowiec.
Google Scholar

Strzałkowski P., 2000, Wpływ płytkiej eksploatacji górniczej na zagrożenie powierzchni terenu deformacjami nieciągłymi, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”, seria Górnictwo, 246, Gliwice.
Google Scholar

Sulik A. (red.), 1997, 160 lat kopalni węgla kamiennego „Mysłowice” 1837–1997, Redakcja Życia Mysłowic, Mysłowice.
Google Scholar

Sulik A., 2007, Historia Mysłowic do 1922 roku, Urząd Miasta Mysłowice, Mysłowice.
Google Scholar

Wojciechowski T., 2007, Osiadanie powierzchni terenu pod wpływem eksploatacji węgla kamiennego na przykładzie rejonu miasta Knurów, „Przegląd Geologiczny”, 55(7), Warszawa.
Google Scholar

Mapy historyczne Górnego Śląska z zaboru pruskiego (arkusze Mysłowice i Imielin) w skali 1:50 000, wydane przez C. Brik, 1860, Berlin.
Google Scholar

Mapy topograficzne Górnego Śląska z zaboru pruskiego (Messtischblatty) w skali 1:25 000, wydawnictwo Lith. Anst. v. Leopold Kraatz, 1883, Berlin.
Google Scholar

Mapy górnicze Górnego Śląska z zaboru pruskiego (Floztkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens) w skali 1:10 000, wydawnictwo Lith. Anst. v. Leopold Kraatz, 1902, Berlin.
Google Scholar

Mapy topograficzne Polski w skali 1:25 000, wydane przez Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933, Warszawa.
Google Scholar

Mapy topograficzne niemieckie Górnego Śląska w skali 1:25 000, wydane przez Wojskowy Instytut Geograficzny, 1942, Warszawa.
Google Scholar

Mapy topograficzne Polski w skali 1:25 000, wydane przez Centralny Ośrodek Dokumenttacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1993, Warszawa.
Google Scholar