Analiza rozmieszczenia osadnictwa średniowiecznego względem cieków z wykorzystaniem darmowego oprogramowania GIS na przykładzie północnego Mazowsza

Urszula Zawadzka-Pawlewska

doi:10.18778/1508-1117.16.14

Authors

Urszula Zawadzka-Pawlewska Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno- -Przyrodniczych, Uniwersytet Warszawski

DOI:

https://doi.org/10.18778/1508-1117.16.14

Keywords:

settlement, settlement analysis, Polish Archaeological Land Cover Węgierka, Mazovia, Middle Ages, surface analysies, GIS, HGIS

Abstract

Regional patterns of settlement are one of the most important subjects in archaeology. Analysis of such patterns were well spread in the research community before the GIS revolution. However, according to the usage of GIS tool in last two decades regional settlement analysis became more simple and less time-consuming. In following paper author presented one of such tools, which can be applied to the archaeological data. For the analysis, data from Polish National Record of Archaeological Sites (PNRAS) were used. The region was set on natural boundaries of river Węgierka catchment in Northern Mazovia region. Choice of the region was conditioned by relatively low human impact on riverbed. Data from PNRAS were digitized in QuantumGIS. Later sites were counted in equidistant zones from rivers in ILWIS 3.7. The result, after division by area of equidistant zone, were density maps of the region for three period: Early Medieval, Late Medieval and Post-medieval. Results shown changes in settlement pattern in three following periods of time. In direction from Early medieval to Post Medieval period the attractiveness of far-from-rivers regions grow. On the opposite the attractiveness of close-to-rivers part of studied area decreased in time. Probable causes of this changes were: technological development and changes in hydrology of these region.

References

Atlas historyczny Polski, 1973, Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI w., cz. 1. Mapa, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Warszawa.
Google Scholar

Bałuk A., 1977, Mapa Geologiczna Polski, A – Mapa Utworów Powierzchniowych, skala 1:200 000, Arkusz: Ostrołęka, Wydawnictwa Geologiczne.
Google Scholar

Bałuk A., 1978, Mapa Geologiczna Polski, A – Mapa Utworów Powierzchniowych, skala 1:200 000, Arkusz: Mława, Wydawnictwa Geologiczne.
Google Scholar

Baranowski B., 1978, Zdobywanie surowców organicznych, [w:] Keckowa A., Molenda D. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom III, Od połowy XVI do połowy XVII wieku, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk, s. 76‒109.
Google Scholar

Borkiewicz-Celińska A., 1970, Osadnictwo Ziemi Ciechanowskiej w XV wieku (1370‒ 1526), Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Brown A.G., 1997, Alluvial Geoarchaeology. Floodplain archaeology and environment al change, Cambridge University Press, Cambridge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511607820

Czerniak L., 1996, Archeologiczne Zdjęcie Polski – co dalej?, [w:] Jaskanis D. (red.), Archeologiczne Zdjęcie Polski – Metoda i doświadczenia. Próba oceny, Ministerstwo Kultury i Sztuki. Generalny Konserwator Zabytków, Warszawa, s. 39‒46.
Google Scholar

Dembińska M., 1978, Wychów zwierząt domowych, [w:] Dembińska M, Podwińska Z. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom I, od VII do XII w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒ Kraków‒Gdańsk, s. 90‒96.
Google Scholar

Janiszewski M., 1991, Geograficzne warunki powstawania miast polskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar

Jasiewicz J., Hildebrandt-Radke I., 2009, Using multivariate statistics and fuzzy logic system to analyse settlement preferences in lowland areas of the temperate zone: an example from the Polish Lowlands, „Journal of Archaeological Science”, 36, s. 2096 ‒2107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2009.06.004

Jażdżewka I., 2013, The historical diversity of Poland’s urban network: cluster analysis versus historical regions, „Geographia Polonica”, 86(3), s. 219‒236.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.2013.20

Knox J.C., 2006, Floodplain sedimentation in the Upper Mississippi Valley: Natural versus human accelerated, „Geomorphology”, 79, s. 286‒310.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2006.06.031

Kondracki J., 2009, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kurnatowski S., 1995, Interdyscyplinarność w badaniach przestrzeni dorzecza, [w:] Kołtuniak J. (red.), Rzeki. Kultura. Cywilizacja. Historia, t. 4, s. 33‒54.
Google Scholar

Kvamme K.L., 2006, There and Back Again: Revisiting Archaeological Locational Modeling, [w:] Mehrer M.W., Wescott K.L. (red.), GIS and Archaeological Site Location Modeling, Taylor & Francis Group, Boca Raton, London‒New York
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1201/9780203563359.sec1

Liszewski S., 1995, Geografia miast nadrzecznych, [w:] Kołtuniak J. (red.), Rzeki. Kultura. Cywilizacja. Historia, t. 4, s. 127‒151.
Google Scholar

NID 2012, Archeologiczne Zdjęcie Polski, Instrukcja opracowywania Karty Ewidencji Zabytku Archeologicznego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, http://www.nid.pl/pl/Dla_specjalistow/Badania_i_dokumentacja/priorytet_ochrona_zabytkow_archeologicznych/edycja%202014/Instrukcja%20opracowania%20KEZA.pdf (dostęp: 07.08. 2014).
Google Scholar

Podwińska Z., 1978a, Środowisko geograficzne, [w:] Dembińska M, Podwińska Z. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom I, od VII do XII w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław ‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk, s. 17‒23.
Google Scholar

Podwińska Z., 1978b, Ludność i osadnictwo, [w:] Dembińska M, Podwińska Z. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom I, od VII do XII w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒ Kraków‒Gdańsk, s. 24‒57.
Google Scholar

Podwińska Z., 1978c, Stosunki społeczne i polityczne, [w:] Dembińska M, Podwińska Z. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom I, od VII do XII w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒ Kraków‒Gdańsk, s. 58‒68.
Google Scholar

Podwińska Z., 1978d, Produkcja rolna, [w:] Dembińska M, Podwińska Z. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom I, od VII do XII w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒Kraków ‒Gdańsk, s. 72‒89.
Google Scholar

Podział hydrograficzny Polski, 1983, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Podział Hydrograficzny Polski, 2013, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, http://www.kzgw.gov.pl (dostęp: 12.03.2013).
Google Scholar

Price D.G., 1993, The Pattern of Prehistoric Settlement Sites, „The Geographical Journal”, 159(3), s. 261‒280.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/3451277

Rutkowska-Płachcińska A., 1978a, Osadnictwo, zaludnienie, [w:] Rutkowska-Płachcińska A. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom II, od XIII do XV w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk, s. 11‒38.
Google Scholar

Rutkowska-Płachcińska A., 1978b, Gospodarka rolno-hodowlana, [w:] Rutkowska-Płachcińska A. (red.), Historia Kultury Materialnej Polski, Tom II, od XIII do XV w., Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk, s. 39‒57.
Google Scholar

Starkel L., 1991, The Vistula River Valley: A Case Study for Central Europe, [w:] Starkel L., Gregory K.J., Thornes J.B. (red.), Temprate Palaeohydrology. Fluvial Processes in the Temprate Zone during the last 15 000 years, John Wiley & Sons, Chichester‒New York‒Brisbane‒Toronto‒Singapore, s. 171‒186.
Google Scholar

Starkel L., 2001, Historia Doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa.
Google Scholar

Starkel L., Goslar T., Ralska-Jasiewiczowa M., Demske D., Różański K., Łącka B., Pelisiak A., Szeroczyńska K., Wicik B., Więckowski K., 1998, Discussion of the Holocene events recorded in the Lake Gościąż sediments, [w:] Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T., Madeyska T., Starkel L., Szafer W. (red.), Lake Gościąż, Central Poland. A monographic Study. Part 1, Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Google Scholar

Tyszkiewicz J., 1994, Mazowsze we wcześniejszym średniowieczu (połowa VI – połowa X w.), [w:] Gieysztor A., Samsonowicz H. (red.), Dzieje Mazowsza do 1526 roku, PWN, Warszawa, s. 69‒84.
Google Scholar

Waugh D., 1995, Geography. An Integrated Approach, Thomas Nelson & Sons Ltd., Walton-on-Thames.
Google Scholar

Woyda S., 1981, Archeologiczne zdjęcie terenu – ogólne założenia metody w oparciu o doświadczenia mazowieckie, Zdjęcie Archeologiczne Polski, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa, s. 11‒21.
Google Scholar

Wrzosek A., 1976, Rozważania nad położeniem i rozwojem przestrzennym miast nadrzecznych, „Przegląd Geograficzny”, 48(4), s. 649‒655.
Google Scholar

Wyrozumski J., 2003, Dzieje Polski Piastowskiej, [w:] Grodziski S., Wyrozumski J., Zgórniak M. (red.), Wielka Historia Polski, tom I, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków, s. 377‒753.
Google Scholar