Na przełomie wieków - Szadek pod panowaniem Pruskim (1793-1806)

Zdzisław Włodarczyk

doi:10.18778/1643-0700.13.05

Autor

Zdzisław Włodarczyk Kolegium Nauczycielskie W Wieluniu, 98-300 Wieluń, ul. Piłsudskiego 6; ,,Rocznik Wieluński"

DOI:

https://doi.org/10.18778/1643-0700.13.05

Abstrakt

In 1793, Szadek and the most of Greater Poland became a part of a new province named Southern Prussia by the conquerors. The town was subject to public administration (Kriegs- und Domanenkammer) in Piotrków, moved to Kalisz in 1798. At the same time, the centuries-old ties were severed.

The town of Szadek and the activities of its inhabitants were similar to those in other urban centres of the region, except Kalisz and Piotrków. Agriculture was the basis of existence for a large part of the townspeople. It determined the wealth, or rather the poverty of the inhabitants. During the period, there was a population growth in the town from 671 to 1165 people - which means an increase of 74%. Most of the residents were soldiers deployed in the town with their families. A fire which took place on the 1911‘ October 1802 caused great devastation - 54 houses were burnt down. By the end of Prussian rule, the number of buildings was lower than in 1793. However, some new houses were built of durable materials.

The reign of Prussians lasted for nearly 14 years. It ended after the defeat in the war with France in 1806. The inhabitants of Polish lands expected quick arrival of the victorious armies of Napoleon and declaration on the future of the lands reclaimed from Prussians.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, zespół Generalne Dyrektorium Prus Południowych [Generaldirektorium SiidpreuBen] I, sygn. 392, 393; III, sygn. 173; VI, sygn.2783, 2784, 2785, 2786, 2787, 2788, 2789, 2790, 2791, 2792, 2793, 2794, 2795, 2796, 2797, 2798.
Google Scholar

Geheimes Staatsarchiv PreuBischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem [Tajne Pruskie Archiwum Państwowe], I Hauptabteilung, Gehaltsentschadigungskommission ftir die ostlichen Provinzen, Rep. 147, sygn. 288; II Hauptabteilung, Generaldirektorium Siidpreu/3en III, sygn. 1, 2, 181.
Google Scholar

Allgemeines Landrecht fur die Preuflische Staaten von 1794, hrsg. v. H. Hattenhauer, Berlin 1996.
Google Scholar

Askenazy S., Przymierze polsko-pruskie, Warszawa 1918.
Google Scholar

Baranowski B., Problemy rolnictwa mieszczańskiego w Polsce XVI-XVIII wieku, [w:] Gospodarcze przesłanki historii społecznej, Poznań 1982.
Google Scholar

Behre O., Geschichte der Statistik in Brandenburg-Preuflen bis zur Grundung des Koniglichen Statistischen Bureaus, Berlin 1905.
Google Scholar

Bitner-Nowak A., Kształtowanie się rynku ubezpieczeniowego w Wielkopolsce (1793-1918), Poznań 1995.
Google Scholar

Bolte J. H., Anleitung zur Kenntniss des offentlichen Geschiifisganges in den Preuflischen Staaten, Berlin 1805.
Google Scholar

Bussenius I. Ch., Die preussische Verwaltung in Sud- und Neuostpreuflen, Heidelberg 1960.
Google Scholar

Bussenius I. Ch., Hubatsch W., Urkunden und Akten zur Geschichte der preuflischen Verwaltung in Sudpreuflen und Neuostpreuflen 1793 - 1806, Frank furt/M - Bonn 1961.
Google Scholar

Das Jahr 1793. Urkunden und Aktenstucke zur Geschichte der Organisation Sudpreu/3- sens, hrsg. v. R. Priimers, Posen 1895.
Google Scholar

,,Gazeta Południowo-Pruska" 1802, nr 87.
Google Scholar

Goclon J. A., ,,Polska na królu pruskim zdobyta" Ustrój, administracja i sądownictwo doby Komisji Rządzącej w 1807 roku, Wrocław 2002.
Google Scholar

Griitzmacher F., Grundherrschafi und Burgerschafi in den sudpreuflischen Mediatstiidten, ,,Zeitschrift der Historischen Gesellschaft fur die Provinz Posen" 1912, H. 27.
Google Scholar

Griitzmacher F., Zur Charakteristik der sudpreuflischen Steuerriite, ,,Zeitschrift der Historischen Gesellschaft fur die Provinz Posen" 1913, H. 1.
Google Scholar

Heike O., Die Provinz Sudpreuflen. Preuflische Aujbau- und Verwaltungsarbeit im War the- und Weichselgebiet 1793-1806, Marburg/Lahn 1953.
Google Scholar

Holsche A. C., Geographie und Statistik von West-, Sud- und Neu- Ostpreuflen. Nebst einer kurzen Geschichte des Konigreichs Polen zu dessen Zertheilung, Bd. 2: Nebst einer Charte von West-, Sud- und Neu- Ostpreuflen, Berlin 1804.
Google Scholar

Jezierski F. S., Katechizm o tajemnicach rządu polskiego ... , [w:] Kuźnica Kołłątajowska.
Google Scholar

Wybór źródeł, red. S. Sierpowski, Wrocław 2010.
Google Scholar

Kitowicz J., Pamiętniki, czyli historia polska, Warszawa 1971.
Google Scholar

Kosim J., Okupacja pruska i konspiracje rewolucyjne w Warszawie 1796-1806, Wrocław 1976.
Google Scholar

Kosim J., Pod pruskim zaborem. Warszawa w latach 1796-1806, Warszawa 1980.
Google Scholar

Kowalczyk R. W., Szadek na tle sytuacji gospodarczej departamentu kaliskiego przełomu stuleci XVI/li XIX, ,,Biuletyn Szadkowski" 2008, t. 8, s. 127-142.
Google Scholar

Kruppé J., ,,lndagandy" o stanie garncarstwa miejskiego Wielkopolski w końcu XVlll wieku, [w:] Balcerzak E., Kowecka E., Kruppé J., Wybrane problemy kultury materialnej miast polskich w XVIII i XIX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983.
Google Scholar

Lord R. H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1984.
Google Scholar

Lyncker A., Die altpreussische Armee 1714- 1806 und ihre Militarkirchenbilcher, Berlin 1937.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Czarna legenda Polski. Obraz Polski i Polaków w Prusach 1772-1815, Poznań 1995.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Szkolnictwo w departamencie kaliskim w świetle pruskich tabel szkolnych z 1779 roku, ,,Rocznik Kaliski" 2001, t. 27.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793-1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań- Warszawa 2004.
Google Scholar

Marszał T., Szadek. Monografia miasta, Szadek 1995.
Google Scholar

Salmonowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987.
Google Scholar

Schottmilller K., Der Polenaufstand 1806/7. Urkunden und Aktenstilcke aus der Zeit zwischen Jena und Ti/sit, Danzig 1907.
Google Scholar

Simsch A., Diefinanzielle Situation der Provinz Siidpreuj3en im Jahre 1793, [w:] Gospodarcze przesłanki historii społecznej, Poznań 1982.
Google Scholar

Simsch A., Die Wirtschaftspolitik des Preussischen Staates in der Provinz Südpreußen 1793 - 1806, Berlin 1983.
Google Scholar

Skarbek F., Pamiętniki Seglasa, Warszawa 1959.
Google Scholar

Smoleński W., Rządy pruskie na ziemiach polskich (1793-1806), [w:] Pisma historyczne, t. 3, Kraków 1901.
Google Scholar

Stefańska D., Mieszkańcy Szadku wobec reform Sejmu Czteroletniego, ,,Biuletyn Szadkowski" 2003, t. 3, s.73- 82.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.03.04

Szczygielski W., Referendum Trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994. Szymkiewicz S., Warszawa na przełomie XVIII i XIX w. w świetle pomiarów i spisów, Warszawa 1959.
Google Scholar

Wąsicki J., Materiały do położenia gospodarczego wybranych miast departamentu kaliskiego z lat 1793- 1811, ,,Rocznik Kaliski" 1976, t. 9, s. 229- 245.
Google Scholar

Wąsicki J., Opisy miast polskich z lat 1793-1794, cz. 1-2, Poznań 1962.
Google Scholar

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreuj3en) 1795-1806, Poznań 1963.
Google Scholar

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793- 1806, Wrocław 1957.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Kamera wojenno-ekonomiczna w Piotrkowie/Kaliszu w okresie rządów pruskich (1793- 1806), ,,Rocznik Kaliski" 2009, t. 35, s. 9- 30.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Nadzór nad miastami w departamencie kamery kaliskiej Prus Południowych 1793- 1806. Inspekcje podatkowe, ,,Rocznik Wieluński" 2002, t. 2, s. 176- 188.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Siedziby Kamer Wojenno-Ekonomicznych w Prusach Południowych, ,,Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny" 2001/2002, t. 8/9, s. 83- 89.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Wieluńskie w dobie Prus Południowych 1793- 1806, Wieluń 2005.
Google Scholar