Poznańscy Żydzi – szkic do dziejów: rabini, synagogi, szkoły talmudyczne, zapomniane cmentarze…

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.06

Słowa kluczowe:

Żydzi, Poznań, Polacy, Niemcy, historia, synagogi, cmentarze, rabini

Abstrakt

Pierwsi żydowscy osadnicy pojawili się w Poznaniu już w początkach istnienia miasta. Pierwszy polski książę Bolesław Pobożny, idąc za przykładem cesarza Fryderyka II, który w 1283 roku nadał Żydom w Wiedniu przywileje, uczynił to samo w Poznaniu. Wraz z rozwojem miasta stopniowo zwiększała się w nim liczebność ludności żydowskiej. Na początku XV wieku co czwarty budynek przy ulicy Sukienniczej był zajmowany przez Żydów. Ulica niebawem zyskała nazwę ulicy Żydowskiej. Z przeprowadzonego w 1507 roku spisu powszechnego wynika, że Poznań był jedną z największych gmin żydowskich w Polsce.

Pierwszy cmentarz żydowski został założony w XV wieku na Złotej Górze, w pobliżu obecnego kościoła oo. Jezuitów, później przeniesiony został na teren zwany Muszą Górą, po zachodniej stronie miasta. Pod koniec XVIII wieku gmina żydowska stanowiła jedną czwartą mieszkańców. W 1793 roku Poznań przeszedł pod władanie pruskie. Podczas pożaru w 1803 roku spłonęły trzy z sześciu synagog. Działania urbanistyczne podjęte przez władze pruskie nie objęły odbudowy dzielnicy żydowskiej. Cmentarz na Muszej Górze został zlikwidowany w 1804 roku, a gmina żydowska otrzymała grunt pod nowe miejsce pochówku przy ul. Głogowskiej. Historia poznańskich Żydów jest przypowieścią o nieistniejącym miejscu, zagubionym między dziewiętnastowiecznymi kamienicami a podwórkami dzielnicy nazwanej Łazarz.

Niegdyś znacząca społeczność żydowska w Poznaniu zniknęła. Najnowszy cmentarz został założony w latach 30. XX wieku przy ul. Szamarzewskiego. On również już nie istnieje – obecnie znajdują się tam ogrody działkowe.

Bibliografia

APP – Archiwum Państwowe w Poznaniu, nr zespołu 1226, sygnatura 62.
Google Scholar

DZIEJE WIELKOPOLSKI 1969 – Dzieje Wielkopolski, t. 1, Do roku 1793, red. Jerzy Topolski, Poznań 1969.
Google Scholar

GULDON/WIJACZKA 1995 – Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Ludność żydowska w Wielkopolsce w drugiej połowie XVII wieku, [w:] Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, red. Jerzy Topolski, Krzysztof Modelski, Poznań 1995, s. 26–31.
Google Scholar

JAFFÉ 1909 – Moritz Jaffé, Die Stadt Posen unterpreussischer Herrechaft, Duncker und Humbolt, Leipzig 1909.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-57369-1

JAFFÉ 2012 – Moritz Jaffé, Poznań pod panowaniem pruskim, przekł. Joanna Baron-Grzesiak, red. Przemysław Matusik, Poznań 2012.
Google Scholar

JEDLIŃSKA 2007 – Eleonora Jedlińska, Rafał Jakubowicz – synagoga/pływalnia, „Pro Memoria” 2007, s. 91–98.
Google Scholar

Kodeks 1887 – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I, Poznań 1887, nr 605.
Google Scholar

ŁUKASZEWICZ 1832 – Józef Łukaszewicz, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, t. 1–2, Poznań 1832.
Google Scholar

MUSZYŃSKI/BERGMAN 2006 – Lech Muszyński, Bronek Bergman, Sylwetki poznańskich rabinów, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2006, t. 3, s. 14–37.
Google Scholar

NOŻYŃSKI 1931 – Tadeusz Nożyński, Żydzi poznańscy w XV wieku 1379–1502, „Kronika Miasta Poznania” 1931, s. 86–263.
Google Scholar

OSTROWSKA-KĘBŁOWSKA 1982 – Zofia Ostrowska-Kębłowska, Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1790–1880, Warszawa–Poznań 1982.
Google Scholar

PARADOWSKA 2016 – Aleksandra Paradowska, Archiwalia dotyczące działalności Komisji Odbudowy (Retablissementskommision) w małych miasteczkach Wielkopolski / Die Archichivalien zu den Retablissementsakkivitäten in großpolnischen Kleinstädten, [w:] Retablissement: Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland | Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, (red. Andre Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Christof Baier, Tadeusz J. Żuchowski, Berlin 2016, s. 341–362.
Google Scholar

RUDZIŃSKA 2005 – Jolanta Rudzińska, Żydzi w średniowiecznym Poznaniu, [w:] Civitas Posnaniensis, red. Zofia Hilczer-Kurnatowska, Tomasz Jurek, Poznań 2005, s. 345–360.
Google Scholar

STĘSZEWSKA-LESZCZYŃSKA 1992 – Ewa Stęszewska-Leszczyńska, Poznańskie synagogi, „Kronika Miasta Poznania”, 1992, nr 1–2, s. 102–118.
Google Scholar

TOPOLSKI 1988 – Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, t. 1, Warszawa–Poznań 1988, s. 171.
Google Scholar

TRZECIAKOWSCY 1982 – Maria i Lech Trzeciakowscy, W dziewiętnastowiecznym Poznaniu: życie codzienne miasta 1815–1914, Poznań 1982.
Google Scholar

VRIES 2006 – Simon Philip de Vries Mzn., Obrzędy i symbole Żydów, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Kraków 2006.
Google Scholar

WIESOŁOWSKI 2006 – Jacek Wiesiołowski, Bolesław i Jolenta, czyli początki polskiej tolerancji, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, t. 3, Poznań 2006, s. 7–13.
Google Scholar

WITKOWSKI 2006 – Rafał Witkowski, Rabin Akiva Eger, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, t. 3, Poznań 2006, s. 44–50.
Google Scholar

ŻUCHOWSKI 2016 – Tadeusz J. Żuchowski, Wpływ pruskiej urbanistyki na rozwój urbanistyczny Poznania / Der Einfluss der prußischen Stadtbaukunst auf die stadtebanliche Entwicklung Poznans, [w:] Retablissement: Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland / Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, red. Andre Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Christof Baier, Tadeusz J. Żuchowski, Berlin 2016, s. 282–308.
Google Scholar

BAŁABAN 1929 – Majer Samuel Bałaban, Zabytki historyczne Żydów w Polsce, http://www.kirkuty.xip.pl/poznan.htm [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar

Jacobson 1927 – Jacob Jacobson, Posen, [w:] Judisches Lexikon, Berlin 1927, http://www.archive.org/stream/jewishencycloped10sing/jewishencycloped10sing_djvu.txt [dostęp: 25.05.2020].
Google Scholar

KAFKA/CYRUK/BIELAWSKI – Grażyna Estera Kafka, Artur Cyruk, Krzysztof Bielawski, Cmentarze żydowskie, http://www.eksploratorzy.com.pl/viewtopic.php?f=7&t=6709 [dostęp: 1.11.2016]
Google Scholar

STRECKE 2016 (rec.) – Reinhart Strecke, Christof Baier, André Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Tadeusz J. Żuchowski (Hrsg.), Retablissement. Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland / Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, Berlin 2016. ArtHist.net, Jul 6, 2017, https://arthist.net/reviews/15917 [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar

http://cmentarze-zydowskie.pl/poznan.htm [dostęp: 25.05.2020].
Google Scholar

http://www.jhi.pl/psj/Balaban_Majer_(Meir)_Samuel [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar

http://www.kirkuty.xip.pl/poznan.htm [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar

http://www.kunstgeschichte.hu-berlin.de/2011/08/preussische-stadtbaukunst-in-polen-und-deutschland/ [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar

https://www.baufachinformation.de/leseprobe.jsp?isbn=9783867322492 [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2019-12-30

Jak cytować

Jedlińska, E. (2019). Poznańscy Żydzi – szkic do dziejów: rabini, synagogi, szkoły talmudyczne, zapomniane cmentarze…. TECHNE. Seria Nowa, (4), 119–136. https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.06

Numer

Dział

Artykuły