The short history of Jews in Poznań: rabbis, synagogues, Talmudic schools, and forgotten cemeteries…
DOI:
https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.06Keywords:
Jews, Poznań, Poles, Germans, history, synagogues, cemeteries, rabbisAbstract
The presence of the Jews in Poznań dates back to the early years of the city. The first Polish prince Bolesław the Pious, following the example of Emperor Frederic II who in 1283 granted privileges to the Jews in Vienna, has done the same in Poznań. As Poznań grew, the population of Jews in the city has been gradually growing. In 1507, based on the census conducted in that year, it appears that Poznań, at the time, was one of the largest Jewish communities in Poland.
The first Jewish cemetery recorded in the town’s documents was established in the 15th century in a place called Złota Góra (Goldenberg), then it was moved to the western side to a hill called Musza Góra. At the end of the 18th century, the Jewish community made up almost a quarter of the inhabitants of Poznań. In 1793 the city came under the Prussian rule. During the fire in 1803 which devastated the northeastern part of the Old Town and the Jewish quarter. An urban planning-action undertaken by the Prussian authorities didn’t include reconstruction of the Jewish quarter. The Jewish cemetery on Musza Góra existed until 1804 when the Jews were forced to leave. The Jewish community was given land for a new cemetery on Głogowska Street.
The history of Poznań’s Jews is a parable of a non-existent place, lost between the tenement houses and the backyard of Lazarus district (Łazarz). Once intellectually and the quantitatively significant Jewish community has disappeared. The latest Jewish cemetery in Poznań has been established in the 1930s on Szamarzewskiego Street. In the documents of the Municipal Executive Board in Poznań, it is called: Jewish Cemetery. Nowadays it’s nonexistent, as it was turned into gardens.
References
APP – Archiwum Państwowe w Poznaniu, nr zespołu 1226, sygnatura 62.
Google Scholar
DZIEJE WIELKOPOLSKI 1969 – Dzieje Wielkopolski, t. 1, Do roku 1793, red. Jerzy Topolski, Poznań 1969.
Google Scholar
GULDON/WIJACZKA 1995 – Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Ludność żydowska w Wielkopolsce w drugiej połowie XVII wieku, [w:] Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, red. Jerzy Topolski, Krzysztof Modelski, Poznań 1995, s. 26–31.
Google Scholar
JAFFÉ 1909 – Moritz Jaffé, Die Stadt Posen unterpreussischer Herrechaft, Duncker und Humbolt, Leipzig 1909.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-57369-1
JAFFÉ 2012 – Moritz Jaffé, Poznań pod panowaniem pruskim, przekł. Joanna Baron-Grzesiak, red. Przemysław Matusik, Poznań 2012.
Google Scholar
JEDLIŃSKA 2007 – Eleonora Jedlińska, Rafał Jakubowicz – synagoga/pływalnia, „Pro Memoria” 2007, s. 91–98.
Google Scholar
Kodeks 1887 – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I, Poznań 1887, nr 605.
Google Scholar
ŁUKASZEWICZ 1832 – Józef Łukaszewicz, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, t. 1–2, Poznań 1832.
Google Scholar
MUSZYŃSKI/BERGMAN 2006 – Lech Muszyński, Bronek Bergman, Sylwetki poznańskich rabinów, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2006, t. 3, s. 14–37.
Google Scholar
NOŻYŃSKI 1931 – Tadeusz Nożyński, Żydzi poznańscy w XV wieku 1379–1502, „Kronika Miasta Poznania” 1931, s. 86–263.
Google Scholar
OSTROWSKA-KĘBŁOWSKA 1982 – Zofia Ostrowska-Kębłowska, Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1790–1880, Warszawa–Poznań 1982.
Google Scholar
PARADOWSKA 2016 – Aleksandra Paradowska, Archiwalia dotyczące działalności Komisji Odbudowy (Retablissementskommision) w małych miasteczkach Wielkopolski / Die Archichivalien zu den Retablissementsakkivitäten in großpolnischen Kleinstädten, [w:] Retablissement: Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland | Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, (red. Andre Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Christof Baier, Tadeusz J. Żuchowski, Berlin 2016, s. 341–362.
Google Scholar
RUDZIŃSKA 2005 – Jolanta Rudzińska, Żydzi w średniowiecznym Poznaniu, [w:] Civitas Posnaniensis, red. Zofia Hilczer-Kurnatowska, Tomasz Jurek, Poznań 2005, s. 345–360.
Google Scholar
STĘSZEWSKA-LESZCZYŃSKA 1992 – Ewa Stęszewska-Leszczyńska, Poznańskie synagogi, „Kronika Miasta Poznania”, 1992, nr 1–2, s. 102–118.
Google Scholar
TOPOLSKI 1988 – Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, t. 1, Warszawa–Poznań 1988, s. 171.
Google Scholar
TRZECIAKOWSCY 1982 – Maria i Lech Trzeciakowscy, W dziewiętnastowiecznym Poznaniu: życie codzienne miasta 1815–1914, Poznań 1982.
Google Scholar
VRIES 2006 – Simon Philip de Vries Mzn., Obrzędy i symbole Żydów, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Kraków 2006.
Google Scholar
WIESOŁOWSKI 2006 – Jacek Wiesiołowski, Bolesław i Jolenta, czyli początki polskiej tolerancji, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, t. 3, Poznań 2006, s. 7–13.
Google Scholar
WITKOWSKI 2006 – Rafał Witkowski, Rabin Akiva Eger, „Kronika Miasta Poznania. Poznańscy Żydzi”, t. 3, Poznań 2006, s. 44–50.
Google Scholar
ŻUCHOWSKI 2016 – Tadeusz J. Żuchowski, Wpływ pruskiej urbanistyki na rozwój urbanistyczny Poznania / Der Einfluss der prußischen Stadtbaukunst auf die stadtebanliche Entwicklung Poznans, [w:] Retablissement: Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland / Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, red. Andre Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Christof Baier, Tadeusz J. Żuchowski, Berlin 2016, s. 282–308.
Google Scholar
BAŁABAN 1929 – Majer Samuel Bałaban, Zabytki historyczne Żydów w Polsce, http://www.kirkuty.xip.pl/poznan.htm [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar
Jacobson 1927 – Jacob Jacobson, Posen, [w:] Judisches Lexikon, Berlin 1927, http://www.archive.org/stream/jewishencycloped10sing/jewishencycloped10sing_djvu.txt [dostęp: 25.05.2020].
Google Scholar
KAFKA/CYRUK/BIELAWSKI – Grażyna Estera Kafka, Artur Cyruk, Krzysztof Bielawski, Cmentarze żydowskie, http://www.eksploratorzy.com.pl/viewtopic.php?f=7&t=6709 [dostęp: 1.11.2016]
Google Scholar
STRECKE 2016 (rec.) – Reinhart Strecke, Christof Baier, André Bischoff, Joanna Drejer, Ulrich Reinisch, Tadeusz J. Żuchowski (Hrsg.), Retablissement. Preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland / Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech, Berlin 2016. ArtHist.net, Jul 6, 2017, https://arthist.net/reviews/15917 [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar
http://cmentarze-zydowskie.pl/poznan.htm [dostęp: 25.05.2020].
Google Scholar
http://www.jhi.pl/psj/Balaban_Majer_(Meir)_Samuel [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar
http://www.kirkuty.xip.pl/poznan.htm [dostęp: 1.11.2016].
Google Scholar
http://www.kunstgeschichte.hu-berlin.de/2011/08/preussische-stadtbaukunst-in-polen-und-deutschland/ [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar
https://www.baufachinformation.de/leseprobe.jsp?isbn=9783867322492 [dostęp: 2.09.2020].
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.