Zamek na Wawelu Modernizacja w latach 1598–1605: Giovanni Trevano – Vincenzo Scamozzi?

Tadeusz Bernatowicz

doi:10.18778/2084-851X.16.04

Authors

Tadeusz Bernatowicz Uniwersytet Łódzki, Instytut Sztuki

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.16.04

Keywords:

Scamozzi Vincenzo, Trevano Giovanni, Cracow – Wawel Royal Castle, residential architecture, Venice, 17th century, stairs – architecture, Polish-Italian relations

Abstract

During a fire in 1595, the interiors and ceilings of the rooms on the second floor were destroyed: the audience (throne) hall, the royal vestibule, the chancellery hall, and the senatorial vestibule. Kurza Stopka and the terrace of the Danish Tower suffered minor damages. The fire spread to part of the eastern wing. In the years 1598–1605, the Senatorial Stairs were built, and the parade halls on the second floor of the northern wing were rebuilt and covered with ceilings. a tower was added at the north-eastern corner of the castle, and the free space was developed into small intimate rooms; the rooms on the second floor of the southern wing were renovated. Around 1620, the second tower, the so-called Sobieski’s, and the northern façade was reorganized.

The construction and decorative works were led by Jan (Giovanni, Dziani) Trevano, a Luganese artist, accompanied by a team of masons and stonemasons, including: Giovanni Battista Petrini, Gasparo Arconi, Stefan Brzeski, Jędrzej Gawronek, Wojciech Głazik and Matys Świątek, Ambroży Meazzi. The stucco decorations were made by stucco artist Jan (Giovanni?) of Italy. The new ceilings were carved by the woodcarver Jan Klug (Kluge) and filled with paintings by the Venetian painter Tommaso Dolabella and Kasper Kurcz.

The artistic and ideological concept of the new interiors at Wawel was completely new in Poland. For the first time there have appeared: ceremonial stairs, arched portals and stucco decorations on monastery vaults. The designs were provided by Habsburg and episcopal residences in Austria (Salzburg, Graz) and Italy (Milan, Como), created by Lombard-Venetian artists. Venice was a natural center mediating the migration of artists and artistic models, first from Lombardy and then from Rome. During the reconstruction of the Wawel Castle, the most outstanding architect in Venice after Palladio’s death was Scamozzi. The architect maintained contacts with Poles. He designed a palace for Prince Krzysztof Zbaraski (1579–1627), published in 1616 in L’idea dell’architettura universale… He describes it as a palazzo mezzofortificato, and the facade repeats the composition of Palazzo Verlato in Villaverla (1574), while the plan refers to the Venetian Palazzo Corner. The Venetian designer visited Poland three times. First in 1588 in the delegation of the Serenissima to congratulate the new monarch on the occasion of his coronation, then in 1592 on the occasion of his wedding to Anne of Austria and in 1598 for the third time, probably at the queen’s funeral. Contacts with Poland may be complemented by a probable stay around 1572, when the artist came with his father Domenico Scamozzi (actually Giovanni Domenico, Giandomenico) due to the planned expansion of the Warsaw castle. In the context of these facts, it should be argued that Scamozzi was the author of the idea architectonica of the new form at Wawel Castle, realized under the supervision of Trevano and his team of artists.

References

SCAMOZZI 1583 – Vincenzo Scamozzi, Discorsi sopra l’antichita di Roma, Venezia 1583.
Google Scholar

SCAMOZZI 1615 – Vincenzo Scamozzi, L’idea dell’architettura universal, Venezia 1615.
Google Scholar

TEMANZA 1778 – Tommaso Temanza, Vita dei più celebri architetti e scultori veneziani del secolo decimosesto, Venezia 1778.
Google Scholar

ANUSIK 2016 – Zbigniew Anusik, Książęta Jerzy i Krzysztof Zbarascy wobec problemów południowo-wschodniego pogranicza Rzeczypospolitej w drugim i trzecim dziesięcioleciu XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, t. 15, nr 2, s. 127–189.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.15.02.05

BANACH 1977 – Jerzy Banach, Ikonografia Wawelu, t. 2, Kraków 1977.
Google Scholar

BARBIERI 1951 – Franco Barbieri, Vincenzo Scamozzi, Vicenza 1952.
Google Scholar

BARBIERI/BELTRAMINI 2003 – Franco Barbieri, Guido Beltramini, Vincenzo Scamozzi 1548–1616. Exhibition catalogue (Vicenza, September 2003–January 2004), Venice 2003.
Google Scholar

BOCHNAK 1948 – Adam Bochnak, Kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie i jego rzymski pierwowzór oraz architekt królewski Jan Trevano, „Prace Komisji Historii Sztuki” 1948, t. 9, s. 89–135.
Google Scholar

CHMIEL 1913 – Adam Chmiel, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej. T. 5, Wawel. Tom II. Materiały archiwalne do budowy zamku, Kraków 1913.
Google Scholar

CHROŚCICKI 1983 – Juliusz A. Chrościcki, Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668, Warszawa 1983.
Google Scholar

CIAMPI 1831 – Sebastiano Ciampi, Viaggio in Polonia, Firenze 1831.
Google Scholar

CICOGNA 1842 – Emmanuele Antonio Cicogna, Delle Inscrizioni Veneziane. Vol. V, Venezia 1842.
Google Scholar

CZOŁOWSKI/JANUSZ 1926 – Aleksander Czołowski, Bohdan Janusz, Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926.
Google Scholar

DETTLOFF/FABIAŃSKI/FISCHIGER 2005 – Paweł Dettloff, Marcin Fabiański, Andrzej Fischiger, Zamek Królewski na Wawelu. Sto lat odnowy (1905–2005), Kraków 2005.
Google Scholar

Der Dom 1959 – Der Dom zu Salzburg. Symbol und Wirklichkeit, Salzburg 1959.
Google Scholar

DONIN 1948 – Richard Donin, Vincenzo Scamozzi und der Einfluss Venedigs auf die Salzburger Architektur, Innsbruck 1948.
Google Scholar

FABIAŃSKI 2017 – Marcin Fabiański, Zamek Zygmunta I na Wawelu. Architektura – dekoracja architektoniczna – funkcje, Kraków 2017.
Google Scholar

FABIAŃSKI/FISCHIGER 2009 – Marcin Fabiański, Andrzej Fischiger, Dzieje budowy renesansowego Zamku na Wawelu, Kraków 2009.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 1987 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Badania weryfikacyjne przed północną elewacją pałacu królewskiego na Wawelu 1985 r. Problem wczesnośredniowiecznej rezydencji książęcej, „Sprawozdania Archeologiczne” 1987, t. 39, s. 251–259.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2000 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2000, t. 44, z. 4, s. 207–237.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2005 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Turris antiqua fracta. Problem tzw. wieży Łokietkowej na Wawelu, „Archaeologia Historica Polona” 2005, t. 15, nr 1, s. 139–147.
Google Scholar

FRANZ 1999 – Rainald Franz, Vincenzo Scamozzi (1548–1616). Der Nachfolger und Vollender Palladios, Petersberg 1999.
Google Scholar

FRYCZ 1975 – Jerzy Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1818, Warszawa 1975.
Google Scholar

Glossarium 1985 – Glossarium artis. Wörterbuch zur Kunst. Dictionnaire de termes d’art. Dictionary of the terms. Treppen. Escaliers. Staircases, München 1985.
Google Scholar

GRABOWSKI 1854 – Ambroży Grabowski, Skarbniczka naszej archeologii, Lipsk 1854.
Google Scholar

HIBBARD 1962 – Howard Hibbard, The Palazzo Borghese, Rome 1962.
Google Scholar

Italia 1967 – Italia, Venezia e Polonia tra Umanesimo e Rinascimento, red. Mieczysław Brahmer, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Google Scholar

JANICKI 2022 – Kamil Janicki, Wawel. Biografia, Kraków 2022.
Google Scholar

JUFFINGER 2009 – Roswitha Juffinger, Die Salzburger Residenz 1587–1727. Vision und Realität, „Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege” 2009, z. 1/2, s. 8–14.
Google Scholar

KARLSEN 2016 – Anna Karlsen, Das mitteleuropäische Treppenhaus des 17. Und 18. Jahrhunderts als Schaubühne repräsentativer Inszenierung. Architektur, künstlerische Ausstattung und Rezeption, Petersberg 2016.
Google Scholar

Katalog 1965 – Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 4. Miasto Kraków. Cz. 1. Wawel, Warszawa 1965.
Google Scholar

KĄSINOWSKI 1974 – Antoni Kąsinowski, Prace budowlane na Zamku Królewskim w Warszawie w świetle rachunków z lat 1569–1572, [w:] Studia Warszawskie, t. 20: Warszawa XVI–XVII wieku, red. Alina Wawrzyńczyk, Warszawa 1974, z. 1, s. 65–107.
Google Scholar

KĄSINOWSKI 2001 – Antoni Kąsinowski, Zamek Warszawski a badania architektoniczne. Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, red. Tadeusz Polak, Warszawa 2001, s. 56–75.
Google Scholar

KOWALCZYK 1974 – Jerzy Kowalczyk, Kontakty Polaków z artystami i sztuką Wenecji na przełomie XVI i XVII w., [w:] Sztuka około roku 1600, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1974, s. 113–128.
Google Scholar

KOWALCZYK 1998 – Jerzy Kowalczyk, Vincenzo Scamozziego związki z Polską, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1998, t. 43, z. 1, s. 145–157.
Google Scholar

KÖNIG 1959 – Anton König, Geschichte und Geschicke der Salzburger Dome, [w:] Der Dom zu Salzburg. Symbol und Wirklichkeit, Salzburg 1959, s. 73–85.
Google Scholar

KRONTHALER 2018 – Helmut Kronthaler, Scamozzi Vincenzo, „De Gruyter. Allgemeines Künstler-Lexikon” 2018, t. 101, s. 297–301.
Google Scholar

KRÓL 1926 – Aleksander Król, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1926.
Google Scholar

KUCZMAN 1994 – Kazimierz Kuczman, Przełom wawelski, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1994, s. 163–176.
Google Scholar

KUCZMAN 2011 – Kazimierz Kuczman, O wawelskich stropach ramowych, [w:] Architektura znaczeń. Studia ofiarowane prof. Zbigniewowi Bani w 65. rocznicę urodzin i 40-lecie pracy dydaktycznej, red. Anna S. Czyż, Janusz Nowiński, Marta Wiraszka, Warszawa 2011, s. 56–63.
Google Scholar

KURZEJ 2012 – Michał Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012.
Google Scholar

LAUTERBACH 1916 – Alfred Lauterbach, Siedziby królewskie w Warszawie, Warszawa 1916.
Google Scholar

LAUTERBACH 1925 – Alfred Lauterbach, Warszawa, Warszawa 1925.
Google Scholar

Le relazioni 1862 – Le relazioni degli ambasciatori veneti al Senato durante il secolo Dodicesimo sesto raccolte et illustrate, Serie I, vol. VI, oprac. Eugenio Albèri, Firenze 1862.
Google Scholar

LEITSCH 1976 – Walter Leitsch, Trzy teksty źródłowe z lat 1592, 1593 i 1635 do dziejów Zamku Królewskiego w Warszawie, „Rocznik Warszawski” 1976, t. 14, s. 279–290.
Google Scholar

LEITSCH 1978 – Walter Leitsch, Der Brand im Wawel am 29. Jänner 1595, „Studia do Dziejów Wawelu” 1978, t. 4, s. 245–253; [Walther Leitsch, Pożar na Wawelu 29 stycznia 1595 roku, „Studia do Dziejów Wawelu” 1978, t. 4, s. 254–260].
Google Scholar

LEITSCH 1999 – Walter Leitsch, Finanse i działalność budowlana dworu królewskiego w latach 1626–1629 / Finanzen und Bautätigkeit des Warschauer Königshofes in den Jahren 1626–1629, Warszawa 1999.
Google Scholar

LEWICKI 1995 – Jakub Lewicki, Stropy ramowe w Polsce. Część 1, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1995, t. 40, s. 95–110.
Google Scholar

LILEYKO 1984 – Jerzy Lileyko, Zamek Warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospolitej 1569–1763, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984.
Google Scholar

ŁOZA 1954 – Stanisław Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
Google Scholar

MAJEWSKI 1993 – Alfred Majewski, The Wawel. Its History and Conservations, Warszawa 1993.
Google Scholar

MAŃKOWSKI 1952 – Tadeusz Mańkowski, Dzieje wnętrz wawelskich, Warszawa 1952.
Google Scholar

MIKOCKA-RACHUBOWA 2003 – Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Petrini Giovanni Battista, „Słownik artystów polskich” 2003, t. 7, s. 53–54.
Google Scholar

MIŁOBĘDZKI 1956 – Adam Miłobędzki, Tajemnica zamku w Zbarażu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1956, t. l, z. 4, s. 370–379.
Google Scholar

MIŁOBĘDZKI 1960 – Adam Miłobędzki, Projekty zamków Zygmunta III w archiwum Tylmana van Gameren, „Biuletyn Historii Sztuki” 1960, t. 22, nr 4, s. 365–370.
Google Scholar

MIŁOBĘDZKI 1980 – Adam Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
Google Scholar

MOSSAKOWSKI 2013 – Stanisław Mossakowski, Rezydencja królewska na Wawelu w czasach Zygmunta Starego. Program użytkowy i ceremonialny, Warszawa 2013.
Google Scholar

MOSSAKOWSKI 2015 – Stanisław Mossakowski, Pałac królewski Zygmunta I na Wawelu jako dzieło renesansowe, Warszawa 2015.
Google Scholar

MOSSAKOWSKI 2021 – Stanisław Mossakowski, Pałac królewski na Wawelu w czasach Zygmunta Starego. Cztery studia, Warszawa 2021.
Google Scholar

MUCANTE 2014 – Giovanni Paolo Mucante, Opis podróży w postaci dziennika zawierającego wszystkie wydarzenia, które przydarzyły się, zwłaszcza w materii uroczystości, tak w czasie drogi, jak i w Krakowie i Warszawie jego Eminencji Henrykowi kardynałowi Caetano legatowi papieskiemu na dworze Najjaśniejszego Króla w Królestwie Polskim, [w:] Autorzy Złotego Wieku o kulturze i sztuce na Wawelu. Antologia tekstów 1518–1617, oprac. Marcin Fabiański, Michał Kurzej, Kraków 2014, s. 206–217.
Google Scholar

MUNARI 1996 – Nadia Munari, Vincenzo Scamozzi, [w:] The Dictionary of Art, t. 28, red. Jane Turner, New York 1996, s. 30–33.
Google Scholar

NIEMCEWICZ 1822 – Julian Ursyn Niemcewicz, Zbiór pamiętników historycznych o dawney Polszcze, Warszawa 1822.
Google Scholar

OSIECKA-SAMSONOWICZ 2016 – Hanna Osiecka-Samsonowicz, Rodonto (Radondo, Radundo, Rotondo) Giacomo (Jacobus, Jakub), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 391–393.
Google Scholar

PALLUSCHINI 1935 – Rodolfo Palluschini, Scamozzi Vincenzo, [w:] Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler. Von der Antike bis zur Gegenwart, t. 29, red. Ulrich Thieme, Leipzig 1935, s. 525.
Google Scholar

PIANOWSKI 1991 – Zbigniew Pianowski, Wawel obronny. Zarys przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w. IX–XIX, Kraków 1991.
Google Scholar

PIANOWSKI 1998 – Zbigniew Pianowski, Zygmunt czy Aleksander? O początkach gotycko-renesansowego pałacu na Wawelu, [w:] Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fiszingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Dariusz Nowacki, Magdalena Piwocka, Kraków 1998, s. 49–66.
Google Scholar

Podróż 1977 – Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1625–1625 w świetle ówczesnych relacji, oprac. Adam Przyboś, Kraków 1977.
Google Scholar

ROLSKA 2009 – Irena Rolska, Firlejowie Leopardzi. Studia nad patronatem i fundacjami artystycznymi w XVI–XVII wieku, Lublin 2009.
Google Scholar

RUTKOWSKI 1992 – Henryk Rutkowski, Jakub Rodondo, budowniczy zamku Zygmunta III w Warszawie, [w:] Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury ofiarowane Bronisławowi Geremkowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Maurice Aymard, Anna Kiżys, Warszawa 1992, s. 377–384.
Google Scholar

SCHLEGEL 1987 – Walter Schlegel, Beiträge zur Baugeschichte von Residenz, [w:] Fürstbischof Wolf Dietrich von Raitenau. Gründer des barocken Salzburg. Ausstellugskatalog 4. Salzburger Landesaustellung, red. Ulrike Engelsberger, Franz Wagner, Salzburg 1987, s. 207–213.
Google Scholar

SCHLEGEL 2009 – Walter Schlegel, Baumassnahmen des fürsterzbischofs Wolf Dietrich von Raitenau (1587–1612), „Österreichische Zeitschrift für Kunst und Denkmalpflege” 2009, t. 63, z. 1–2, s. 27–52.
Google Scholar

SCOLARI 1837 – Filippo Scolari, Della vita e delle opera dell’architetto Vincenzo Scamozzi commentario. Giuntevi le notize di Andrea Palladio, All’insigne Pontificia Accademia di San Luca in Roma. Di cui gli antichi e moderni fasti soli ne avanzano. La gloria immortale questi studj frutto di venerazione e di riconoscenza Filippo Scolari ossequiosamente tributa, Treviso 1837.
Google Scholar

SKOWRON 1990 – Ryszard Skowron, Kalendarium dziejów Wawelu do roku 1905, Kraków 1990.
Google Scholar

SKÓREWICZ 1924 – Kazimierz Skórewicz, Zamek Królewski w Warszawie, Kraków 1924.
Google Scholar

SOLARZ 1960 – Olga Solarz, Nieznane źródło do historii przebudowy Pałacu Wawelskiego za panowania Zygmunta III Wazy, „Studia do Dziejów Wawelu” 1960, t. 2, s. 445–461.
Google Scholar

STĘPIEŃ 1987 – Piotr Stępień, Konserwacja kamiennego detalu architektonicznego Zamku na Wawelu: prace w latach 1984–1986, „Ochrona Zabytków” 1987, t. 40, nr 4 (159), s. 304–312.
Google Scholar

STĘPIEŃ 1989 – Piotr Stępień, Konserwacja kamiennego detalu architektonicznego Zamku na Wawelu: prace w latach 1986–1988, „Ochrona Zabytków” 1989, t. 42, nr 2 (165), s. 153–159.
Google Scholar

STĘPIEŃ 1998 – Piotr Stępień, Z kroniki konserwatorskiej Wawelu. Prace przy bramie tzw. Wazów, [w:] Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fiszingerowi w siedemdziesiąta rocznicę urodzin, red. Dariusz Nowacki, Magdalena Piwocka, Kraków 1998, s. 113–120.
Google Scholar

STĘPIEŃ 2000/2001 – Piotr Stępień, Badania architektoniczne elewacji Zamku na Wawelu, „Studia Waweliana” 2000/2001, t. 9/10, s. 129–191.
Google Scholar

Strategien 2011 – Strategien der Macht. Hof und Residenz in Salzburg um 1600 – Architektur, Repräsentation und Verwaltung unter Fürsterzbischof Wolf Dietrich von Raitenau 1587 bis 1611/12, red. Gerhard Ammerer, Ingonda Hanneschläger, Salzburg 2011.
Google Scholar

TOMKIEWICZ 1959 – Władysław Tomkiewicz, Dolabella, Warszawa 1959.
Google Scholar

TOMKIEWICZ 1961 – Władysław Tomkiewicz, Budowa Zamku Królewskiego w Warszawie za panowania Zygmunta III, „Rocznik Warszawski” 1961, t. 2, s. 5–34.
Google Scholar

TOMKOWICZ 1908 – Stanisław Tomkowicz, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej. T. 4. Wawel I. Zabudowania Wawelu i ich dzieje, Kraków 1908.
Google Scholar

TOMKOWICZ 1912 – Stanisław Tomkowicz, Przyczynki do historyi kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1912.
Google Scholar

TORBUS 2014 – Tomasz Torbus, Das Königsschloss in Krakau und die Residenzarchitektur unter den Jagiellonen in Polen und Litauen (1499–1548). Baugeschichtem, Funktion, Rezeption, Ostfildern 2014.
Google Scholar

TYGIELSKI 2005 – Wojciech Tygielski, Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. Utracona szansa na modernizację, Warszawa 2005.
Google Scholar

Venezia 1965 – Venezia e la Polonia nei secoli dal XVII al XIX. Atti del Convegno (Venezia, 28 maggio – 2 giugno 1963), red. Luigi Cini, Venezia 1965.
Google Scholar

WALDERDORFF 2010 – Imma Walderdorff, Die fürsterzbischöfliche Residenz in Salzburg unter Fürsterzbischof Hieronymus Graf Colloredo (1772–1803/1812), Kunst im Dienste der Aufklärung?, Wien 2010, mps, Universität Wien.
Google Scholar

WARDZYŃSKI 2015 – Michał Wardzyński, Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej. Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji artystycznych od XVI do początku XVIII wieku, Warszawa 2015.
Google Scholar

WITTKOWER 1953 – Rudolf Wittkower, Vincenzo Scamozzi, „Burlington Magazine” 1953, t. 95 (602), s. 171–175.
Google Scholar

WREDE 2013 – Marek Wrede, Rozbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie przez Zygmunta III, Warszawa 2013.
Google Scholar

ŻMUDZIŃSKI 2020 – Jerzy Żmudziński, Dolabella. Wenecki malarz Wazów. Katalog wystawy, Warszawa 2020.
Google Scholar