Franciszek Jaworski (1873–1914) – pierwszy historiograf biżuterii polskiej

Ewa Letkiewicz

doi:10.18778/2084-851X.11.06

Authors

Ewa Letkiewicz Instytut Nauk o Kulturze, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0002-1621-7947

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.11.06

Keywords:

Franciszek Jaworski, jewellery, patriotic jewellery, jewellery historiography

Abstract

The article concerns the figure of Franciszek Jaworski (1873–1914), a historian, antiquarian, collector, journalist, and journalist from Lviv. His works on Polish historical rings from 1911–1913 are the first to document these items from the end of the 18th century and the 19th century.

Especially the work on rings, written in 1913, had a significant impact on the subsequent literature on Polish jewelry. Its author was the first researcher to perceive the ring as an important historical object, a document of the culture of bygone times, seemingly only a small, meaningless object.

The items collected in the work Historical Polish Rings were divided by Jaworski into groups arranged chronologically. The four oldest rings related to the decline of the Polish-Lithuanian Commonwealth, and the remaining 114 were related to people and events of the 19th century (the last of the rings was from 1894).

The ring typology introduced by Franciszek Jaworski became important for the subsequent systematization of Polish jewelry. Although it was a group of works accidentally collected by him, it became a basis for the next generations to distinguish a new category of jewelry, known today as “patriotic jewellery”. For this reason, Franciszek Jaworski should be treated as the first historiographer who drew attention to the need for research in this unrecognized field with his study.

References

Album pamiątek 1913 – Album pamiątek roku 1863, ze wstępem Franciszka Jaworskiego, Lwów 1913.
Google Scholar

CHAREWICZOWA 1938 – Łucja Charewiczowa, Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lwów 1938.
Google Scholar

JAWORSKI 1910 – Franciszek Jaworski, Medaliony polskie. Zbiór rodziny Przybysławskich, Lwów 1910.
Google Scholar

JAWORSKI 1911 – Franciszek Jaworski, Pierścienie historyczne, „Na Ziemi Naszej”, nr 1 (1911), s. 3–5; nr 2 (1911), s. 2–4; nr 3 (1911), s. 3–5; nr 4 (1911), s. 5–7; nr 5 (1911), s. 1–3; nr 6 (1911), s. 4–6; nr 7 (1911), s. 4–5; nr 8 (1911), s. 5–6; nr 9 (1911), s. 3–5; nr 10 (1911), s. 1–3; nr 16 (1911), s. 4–5; nr 17 (1911), s. 4–6; nr 18 (1911), s. 2–4; nr 19 (1911), s. 3–6; nr 20 (1911), s. 3–4.
Google Scholar

JAWORSKI 2017 – Franciszek Jaworski, Pierścienie historyczne polskie, Sandomierz 2017.
Google Scholar

JEDYNAK 2007 – Stanisław Jedynak, Obchody patriotyczne we Lwowie w czasach zaborów, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI − ciągłość i zmiana, red. naukowa Andrzej Stawarz, Wiesław Jan Wysocki, Warszawa 2007, s. 109–116.
Google Scholar

JULKOWSKA 2016 – Violetta Julkowska, O roli międzynarodowych projektów naukowych prowadzonych w środowisku historyków historiografii w XXI wieku, [w:] Historia. Ciągłość i zmiany. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. naukowa Mariola Hoszowska, Joanna Pisulińska, Paweł Sierżęga, Rzeszów 2016.
Google Scholar

JURKOWSKA 2014 – Hanna Jurkowska, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa 2014.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515500

LECHICKI 1964–1965 – Czesław Lechicki, Jaworski Franciszek (1873–1914), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław etc. 1964–1965, s. 105–106.
Google Scholar

LETKIEWICZ 2019 – Ewa Letkiewicz, Polska biżuteria patriotyczna. Terminologia, definicje, znaczenia i konteksty, [w:] Biżuteria w Polsce. Konteksty, zbiory, ekspozycje, red. naukowa Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2019 („Rzemiosło Artystyczne i Wzornictwo w Polsce”), s. 31–39.
Google Scholar

LETKIEWICZ 2020 – Ewa Letkiewicz, „Pamiątka narodowa”. Kilka uwag o zmianie denotacji terminu w kontekście badań nad kulturą ziem polskich w XIX wieku, [w:] Paragone. Pasaże sztuki, Księga
Google Scholar

Jubileuszowa Profesora Lechosława Lameńskiego, red. Elżbieta Błotnicka-Mazur, Anna Dzierżyc-Horniak,
Google Scholar

Magdalena Howrus-Czajka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2020, s. 507–519.
Google Scholar

LUBCZYŃSKA 2017 – Aleksandra Lubczyńska, Na Ziemi Naszej. Dodatek naukowo-literacki „Kuriera Lwowskiego” (1909–1919) – pismo, jego tematyka i autorzy, [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa, „Studia i Materiały, t. 5 (2017), red. Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło, s. 147–168.
Google Scholar

MICHALSKA-BRACHA 2003 – Lidia Michalska-Bracha, Powstanie styczniowe w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego w okresie zaborów, Kielce 2003.
Google Scholar

MICHALSKA-BRACHA 2012 – Lidia Michalska-Bracha, W kręgu miłośników przeszłości Lwowa – Franciszek Jaworski i Józef Białynia-Chołodecki, [w:] Znani i nieznani międzywojennego Lwowa, „Studia i Materiały”, t. 3 (2012), red. Małgorzata i Marek Przeniosło, s. 11–26.
Google Scholar

MICHALSKA-BRACHA 2016a – Lidia Michalska-Bracha, Dzieje Lwowa w twórczości historycznej Franciszka Jaworskiego (1873–1914), [w:] Historia. Ciągłość i zmiana. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. naukowa Mariola Hoszowska, Joanna Pisulińska, Paweł Sierżęga, Rzeszów 2016, s. 105–115.
Google Scholar

MICHALSKA-BRACHA 2016b – Lidia Michalska-Bracha, Problematyka ochrony zabytków i pamiątek przeszłości na łamach dodatku literacko-naukowego do „Kuriera Lwowskiego” na przełomie XIX/XX wieku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, t. 31 (2016), s. 263–279.
Google Scholar

NICIEJA [b.r.] – Stanisław Sławomir Nicieja, Ogród snu i pamięci. Dzieje Cmentarza Łyczakowskiego oraz ludzi tam spoczywających w latach 1786–2010, Opole [b.r.].
Google Scholar

OPAŁEK 2014 – Mieczysław Opałek, Franciszek Jaworski, „Kurier Lwowski”, nr 111 (1914).
Google Scholar

ORTYL 2005 − Tadeusz Ortyl, Kronika Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego Oddział w Sanoku im. Rudolfa Mękickiego 1972–2005, Sanok 2005.
Google Scholar

PAWŁOWSKI 1914 – Bronisław Pawłowski, Franciszek Jaworski, „Kwartalnik Historyczny”, R. 28 (1914), z. 2, s. 315–316, [online] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/23516/edition/20776/content?ref=desc [dostęp 6.06.2019].
Google Scholar

Przewodnik 1913 –Przewodnik po wystawie 1863. 1863–1913, Lwów 1913.
Google Scholar

SMIRNOW 2013 – Jurij Smirnow, Powrót Franciszka Jaworskiego do Lwowa, „Kurier Galicyjski”, nr 19 (2013), [online], https://www.kuriergalicyjski.com/kultura/wydarzenia/2674-powr-t-franciszka-jaworskiego-do-lwowa [dostęp 6.06.2019].
Google Scholar

STAWARZ 2007 – Andrzej Stawarz, O scenariuszach polskich świąt narodowych 3 Maja i 11 Listopada obchodzonych po roku 1918, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. naukowa Andrzej Stawarz, Wiesław Jan Wysocki, Warszawa 2007, s. 151–159.
Google Scholar

TOCZEK 2013 – Alfred Toczek, Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860–1918), Kraków 2013.
Google Scholar