O performatywności biżuterii. Żeliwna biżuteria patriotyczna

Ewa Letkiewicz

doi:10.18778/2084-851X.17.06

Autor

Ewa Letkiewicz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Nauk o Kulturze https://orcid.org/0000-0002-1621-7947

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.17.06

Słowa kluczowe:

żeliwna biżuteria patriotyczna, XIX wiek

Abstrakt

Teoria aktów mowy Johna L. Austina z lat 60. XX wieku stała się ważnym zwrotem w badaniach nad performatywnością i sprawczością. Jacques Derrida w 1972 roku wskazał, że nie tylko mowa, ale też pismo ma performatywną, sprawczą moc działania. Pod koniec lat 90. XX wieku zwrócono uwagę na sprawczość rzeczy (przedmiotów) jako aktywnych kreatorów życia społecznego, bytów nie-ludzkich i wywołane przez nie zmiany powstałe w kooperacji z ludźmi. Wśród przedmiotów szczególną moc sprawczą ma biżuteria.

W niniejszym artykule proponuję odniesienie się do praktyk związanych z żeliwną biżuterią patriotyczną, powstałą w latach 1806–1814 na fali uniesień patriotycznych w wojnie Prus z Napoleonem, zbadanie skutków wywieranych na oglądających ją widzach, rezultatów i zmian, jakie spowodowały w społecznej i kulturowej rzeczywistości.

Bibliografia

AUSTIN 1993 – John Langshaw Austin, Jak działać słowami, [w:] idem, Mówienie i poznawanie, tłum. Bohdan Chwedończuk, przekład przejrzał Jan Woleński, Warszawa 1993.
Google Scholar

CHOMĘTOWSKI 1876 – Władysław Chomętowski, Pamiętnik Feliksa hr. Łubieńskiego ministra sprawiedliwości, Warszawa 1876.
Google Scholar

CHWALBA 2008 – Andrzej Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.
Google Scholar

CLIFFORD 1971 – Anne Clifford, Cut-Steel and Berlin Iron Jewellery, Bath 1971.
Google Scholar

DEMANDT 2003 – Philipp Demandt, Luisenkult. Die Unsterblichkeit der Königin von Preußen, Köln 2003, s. 225, 226.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7788/boehlau.9783412317676

DE MARINIS 2013 – Marco De Marinis, Performans i teatr. Od aktora do performera i z powrotem, [w:] Performans, performatywność, performer. Próby definicji i analizy krytyczne, red. Ewa Bal, Wanda Świątkiewicz, Kraków 2013, s. 20–29.
Google Scholar

DERRIDA 1972 – Jacques Derrida, Sygnatura zdarzenie kontekst, [w:] idem, Pismo filozofii, tłum. Bogdan Banasiuk, Kraków 1992, s. 278 282.
Google Scholar

DĘBOWSKA 2000 – Elżbieta Dębowska, Dziewiętnastowieczna biżuteria żeliwna, Gliwice 2000, [b.p.].
Google Scholar

DĘBOWSKA 2006 – Elżbieta Dębowska, Królewska Pruska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach, [w:] Barbara Friedhofen, Elżbieta Dębowska, Elisabeth Bartel, Europäischer Eisenkunstguss Die Königlich-Preußische Eisengießereien Glwice, Berlin, Sayn. Żeliwo europejskie Królewskie Pruskie Odlewnie Żeliwa, Sayn 2006, s. 87–115.
Google Scholar

Dictionary 1890 – A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, ed. by William Smith, William Wayate, G. E. Marindin, London 1890, [online] https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0063:entry=anulus-cn [dostęp: 13.10.2023].
Google Scholar

DOMAŃSKA 2006 – Ewa Domańska, Ku historii nieantropocentrycznej, [w:] eadem, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań 2006, s. 104–127.
Google Scholar

Eleonore Prochaska [b.d.] – Eleonore Prochaska [online] https://pl.wikipedia.org/wiki/Eleonore_Prochaska [dostęp: 2.11.2023].
Google Scholar

ESTREICHER 1935 – Karol Estreicher, Zniszczenie polskich insygniów koronnych, „Przegląd Współczesny”, t. 52, 1935.
Google Scholar

FIELD 2019 – Jemma Field, A’Cipher of A and C set on the one Syde witf diamonds’: Anna of Denmark’s Jewellery and the Politics of Dynastic Display, [w:] Sartorial Politics in Early Modern Europe: Fashioning Women, red. Erin Griffey, Amsterdam 2019, s. 139–160.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv10kmg51.10

FILIPIAK 2021 – Karolina Filipiak, Lorelei czeka. Opowieści o Niemczech, Kraków 2021.
Google Scholar

FRIEDHOFEN/DĘBOWSKA/BARTEL 2006 – Barbara Friedhofen, Elżbieta Dębowska, Elisabeth Bartel, Europäischer Eisenkunstguss Die Königlich-Preußische Eisengießereien Gliwice, Berlin, Sayn. Żeliwo europejskie Królewskie Pruskie Odlewnie Żeliwa, Sayn 2006, s. 10–13.
Google Scholar

GALIK 2007 – Piotr Galik, Krzyż Żelazny, „Odkrywca” 2007, nr 2, s. 47–49.
Google Scholar

GIEYSZTOR 1978 – Aleksander Gieysztor, Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska, [w:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. Bronisław Geremek, Wrocław 1978, s. 9–23.
Google Scholar

GOFFMAN 2008 – Erving Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, tłum. Helena Datner-Śpiewak, Paweł Śpiewak, wstęp Jerzy Szacki, Warszawa 2008.
Google Scholar

LETKIEWICZ 2021 – Ewa Letkiewicz, Konteksty polskiej biżuterii patriotycznej. Konfederacja barska i powstania narodowe w XIX wieku. Historia kulturowa, Lublin 2021.
Google Scholar

LETKIEWICZ 2022 – Ewa Letkiewicz, Kolczyki jako medium komunikacji niewerbalnej, [w:] Wszystko na mojej głowie, red. Małgorzata Wrześniak, Norbert Mojżyn, Warszawa 2022, s. 39–53.
Google Scholar

MANN 2007 – Golo Mann, Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku, Olsztyn 2007.
Google Scholar

Maria Anna Amalie [b.d.] – Maria Anna Amalie z Hesji-Homburga, [online] https://de.metapedia.org/wiki/Maria_Anna_Amalie_von_Hessen-Homburg [dostęp: 1.11.2023].
Google Scholar

MARQUARDT 1989 – Brigitte Marquardt, Schmuck. Klassizismus und Biedermeier 1780–1850. Deutschland, Ősterreich, Schweiz, Monachium–Berlin 1989.
Google Scholar

MÜNKLER 2013 – Herfried Münkler, Mity Niemców, tłum. Andrzej Kopacki, Warszawa 2013.
Google Scholar

Performans, performatywność… 2013 – Performans, performatywność, performer. Próby definicji i analizy krytyczne, red. Ewa Bal, Wanda Świątkowska, Kraków 2013.
Google Scholar

SCHACHNER 2006 – Richard Schachner, Performatyka: Wstęp, tłum. Tomasz Kubikowski, Wrocław 2006.
Google Scholar

WOUTERS 2019 – Kim Wouters, What is the history behind wearing earrings?, Baunat, 2019, [online], https://www.baunat.com/en/golden-earrings-history-political-culture [dostęp: 13.09.2023].
Google Scholar