Podlasie jako region pogranicza

Marek Barwiński

doi:10.18778/2300-0562.03.13

Authors

Marek Barwiński Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.03.13

Keywords:

Podlasie, borderland, political geography, ethnic minorities

Abstract

Podlasie, a historical and geographical region in eastern Poland, has been for centuries a political and national borderland where Polish, Lithuanian, Belorussian and Ukrainian ethnic elements intermingled. This resulted in a very durable ethnic, religious and cultural borderland in Podlasie. It was formed by a number of ethnic and religious communities that have inhabited this region since a remote past and influenced each other thus making the region a maze of nations, religions, languages and cultures. The ethnic and religious diversity of the region was determined by frequent changes in political linking of Podlasie and several waves of various settlers – a usual phenomenon in the region that was, particularly in the Middle Ages, a kind of frontier of Poland, Lithuania and Russia.

Ethnic borderland in Podlasie is the most diversified region in Poland in respect of nationality, culture and religion. It forms both an interstate borderland between Poland and Belarus and an internal ethnic, religious, cultural and linguistic borderland. Predominent nations are Poles and Belorussians but the presence of Ukrainians, Lithuanians, Tatars, Romanies, Russians and Karaites, which makes the region a maze of nations. The religious mosaic is not so striking, nevertheless it is the only province of Poland where the Roman Catholics are outnumbered by followers of another religion, namely the Orthodox.

The national and religious borderland in Podlasie is a zone with many transitory areas where different national, religious, linguistic and cultural groups overlap. There are hardly any clear dividing lines separating particular national and religious groups. In Podlasie various communities, in many cases closely related to each other, coexist side by side.

Borderland zone are usually extensive areas where ethnic divisions tend to fade away. The whole area of north-eastern Poland, including Podlasie can be considered to be such a borderland zone. Here, several nationalities and religions are separated by more or less vast transitory belts rather than definite dividing lines. Sometimes such transitory areas gave rise to some new derivative communities.

References

Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, 1980, t. 1, Glinka S., Obrębska-Jabłońska A., Siatkowski J. (red.), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar

Awramiuk A., 2011, Niematerialne aspekty krajobrazu kulturowego pogranicza na przykładzie wybranych tradycji mieszkańców Podlasia, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, 15, s. 327–337.
Google Scholar

Babiński G., 1997, Pogranicze polsko-ukraińskie. Etniczność, zróżnicowanie religijne, tożsamość, Kraków.
Google Scholar

Bański J., 2008, Polska i Europa Środkowo-Wschodnia w koncepcjach podziału Europy, [w:] Eberhardt P. (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich, Prace Geograficzne, 218, Warszawa, s. 121–134.
Google Scholar

Barwiński M., 2001a, Stereotypy narodowościowo-religijne na Podlasiu, [w:] Lesiuk W., Trzcielińska-Polus A. (red.), Colloquium Opole 2000 – Stereotypy i uprzedzenia w stosunkach między Polakami, Niemcami i Czechami, Opole, s. 192–199.
Google Scholar

Barwiński M., 2001b, Contemporary national and religious diversification of inhabitants of the Polish-Belorussian Borderland – the case of the Hajnówka District, [w:] Koter M., Heffner K. (red.), Changing role of border areas and regional policies, Region and Regionalism, 5, Opole–Łódź, s. 180–184.
Google Scholar

Barwiński M., 2002, Pogranicze w ujęciu geograficzno-socjologicznym – zarys problematyki, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 4, s. 11–23.
Google Scholar

Barwiński M., 2004, Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź.
Google Scholar

Barwiński M., 2005a, Współczesne stosunki narodowościowo-religijne na Podlasiu, [w:] Majakowski M., Wojakowski D. (red.), Granice i pogranicza nowej Unii Europejskiej. Z badań regionalnych, etnicznych i lokalnych, Kraków, s. 172–194.
Google Scholar

Barwiński M., 2005b, The contemporary ethnic and religious borderland in Podlasie Region, [w:] Koter M., Heffner K. (red.), Historical, ethnic and geographical problems of borderlands, Region and Regionalism, 7 (2), Opole–Łódź, s. 81–90.
Google Scholar

Barwiński M., 2008, Wpływ granic oraz uwarunkowań politycznych na zmiany struktury narodowościowej i wyznaniowej na przykładzie Podlasia, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Łódź, s. 48–65.
Google Scholar

Barwiński M., 2011, Ukraińcy na Podlasiu – geneza, kontrowersje, współczesność, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 11, s. 123–144.
Google Scholar

Barwiński M., 2012, Stosunki międzypaństwowe Polski z Ukrainą, Białorusią i Litwą po 1990 roku w kontekście sytuacji mniejszości narodowych, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 1: Granice – mniejszości narodowe i religijne – dziedzictwo, s. 139–166.
Google Scholar

Barwiński M., 2013, Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-785-4

Barwiński M., 2014a, Struktura narodowościowa Polski w świetle wyników spisu powszechnego z 2011 roku, „Przegląd Geograficzny”, 86 (2), s. 217–242.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.2.3

Barwiński M., 2014b, Mniejszość litewska w Polsce. Studium przypadku gminy Puńsk, „Studia Obszarów Wiejskich”, 35, s. 137–153.
Google Scholar

Bieńkowska-Ptasznik M., 2007, Polacy – Litwini – Białorusini. Przemiany stosunków etnicznych na północno-wschodnim pograniczu Polski, Białystok.
Google Scholar

Chlebowczyk J., 1983, O prawie do bytu małych i młodych narodów, Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Eberhardt P., 2004, Koncepcja granicy między cywilizacją zachodniego chrześcijaństwa a bizantyjską na kontynencie europejskim, „Przegląd Geograficzny”, 76 (2), s. 169–187.
Google Scholar

Gloger Z., 1903, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków.
Google Scholar

Goss K., 2001, Struktura wyznaniowa mieszkańców byłego województwa białostockiego, „Pogranicze. Studia społeczne”, 10, s. 114–136.
Google Scholar

Hawryluk J., 1999, „Kraje ruskie Bielsk, Mielnik, Drohiczyn”. Rusini-Ukraincy na Podlaszu – fakty i kontrowersje, Kraków.
Google Scholar

Kępka P., 2009, Postawy polityczne ludności prawosławnej w województwie podlaskim, praca magisterska napisana w Katedrze Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych UŁ pod kierunkiem M. Barwińskiego, Łódź.
Google Scholar

Koter M, 1993, Geographical classifications of ethnic minorities, [w:] Gosar A. (red.), Geography and ethnicity, Geographica Slovenica, No. 24, Ljubljana, s. 123–138.
Google Scholar

Koter M., 1995, Ludność pogranicza – próba klasyfikacji genetycznej, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica”, 20, s. 239–246.
Google Scholar

Koter M., 1997, Kresy państwowe – geneza i właściwości w świetle doświadczeń geografii politycznej, [w:] Handke K. (red.), Kresy – pojęcie i rzeczywistość, Warszawa, s. 9–52.
Google Scholar

Ludność w województwie podlaskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, 2013, GUS, Białystok.
Google Scholar

Mironowicz E., 1992, Świadomość narodowa społeczności prawosławnej Białostocczyzny, „Zeszyty Naukowe Instytutu Nauk Politycznych UW”, 17, s. 109–142.
Google Scholar

Mironowicz E., 2010, Białorusini, [w:] Dudra S., Nitschke B. (red.), Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków, s. 66–90.
Google Scholar

Nikitorowicz A., 1995, Pogranicze tożsamości – edukacja międzykulturowa, Białystok.
Google Scholar

Nikitorowicz A., 2012, Mniejszość ukraińska w warunkach przeobrażeń ze szczególnym uwzględnieniem narodu kulturowego, „Pogranicze. Studia społeczne”, 19, s. 73–95
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2012.19.05

Pawluczuk W., 1999, Pogranicze narodowe czy pogranicze cywilizacyjne?, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 8, s. 23–32.
Google Scholar

Piskozub A., 1987, Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich, Wrocław.
Google Scholar

Plit F., 2008, Województwo podlaskie – region pogranicza, [w:] Świątek D., Bednarek M., Siłka P. (red.), Współczesne problemy badawcze geografii polskiej – geografia człowieka, „Dokumentacja Geograficzna”, 36, s. 7–14.
Google Scholar

Sadowski A., 1991, Społeczne problemy wschodniego pogranicza, Białystok.
Google Scholar

Sadowski A., 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok.
Google Scholar

Sadowski A., 1997, Mieszkańcy północno-wschodniej Polski. Skład wyznaniowy i narodowościowy [w:] Kurcz Z. (red.), Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław, s. 7–42.
Google Scholar

Sakson A., 1990, Mazurzy – społeczność pogranicza, Poznań.
Google Scholar

Sobczyński M., 2000, Struktura narodowościowo-wyznaniowa Polski, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica, 3, s. 157–174.
Google Scholar

Wiśniewski J., 1977, Osadnictwo wschodniosłowiańskie Białostocczyzny – geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, „Acta Baltico-Slavica”, 11, s. 7–80.
Google Scholar

Żołędowski C., 2003, Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Białorusi i Litwie. Uwarunkowania współczesnych stosunków między większością i mniejszościami narodowymi, Warszawa.
Google Scholar

http://old.stat.gov.pl/gus/8185_PLK_HTML.htm: Ludność według deklarowanej narodowości oraz województw w 2002 roku (15.06.2007).
Google Scholar

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/narodowy-spis-powszechny-ludnosci-i-mieszkan-2011/wybrane-tablice-dotyczace-przynaleznosci-narodowo-etnicznej-jezyka-i-wyznania-nsp-2011,27,1.html (24.04.2014).
Google Scholar

https://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/: Mniejszości narodowe i etniczne. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (24.04.2014)
Google Scholar