Biblioterapia – ewolucja teorii i rozwój praktyki. Przegląd na podstawie doświadczeń polskich i zagranicznych

Wanda Matras-Mastalerz

doi:10.18778/0860-7435.22.23.03

Autor

Wanda Matras-Mastalerz Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Nauk o Informacji

DOI:

https://doi.org/10.18778/0860-7435.22.23.03

Słowa kluczowe:

biblioterapia, funkcja terapeutyczna literatury, czytelnictwo, umacnianie zdrowia psychicznego, wsparcie emocjonalne

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę omówienia ewolucji teoretycznych podstaw biblioterapii oraz możliwości jej zastosowań praktycznych w działaniach z zakresu profilaktyki, terapii, wychowania, edukacji i socjalizacji czytelników. Atrakcyjność, ale i trudność opisywania biblioterapii łączy się z jej interdyscyplinarnością. Płynnie łączą się w jej obrębie literaturoznawstwo, bibliologia, psychologia, pedagogika, socjologia, filozofia, historia, antropologia, a nawet nauki medyczne. Zróżnicowane, a jednocześnie bliskie zagadnienia, połączone wspólnym mianownikiem przynależności do refleksji humanistycznej, mogą przekształcić się w poręczny zestaw elastycznych narzędzi przydatnych w procesie umacniania kondycji psychicznej i fizycznej odbiorców.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Aleksandrowicz, Julian. (1973). Literatura a zdrowie społeczeństwa. Warszawa–Kraków: PWN.
Google Scholar

Anczewska, Marta & Roszczyńska-Michta Joanna. (2007). O umacnianiu pacjentów w procesie zdrowienia. W: M. Anczewska, J. Wciórka (red.), Umacnianie, nadzieja czy uprzedzenia (s. 45–82). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Google Scholar

Ankudowicz, I. (1960). Nikołaj A. Rubakin. Bibliotekarz, 11/12, 345.
Google Scholar

Aureliusz, Marek. (1997). Rozmyślania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Baluch, Alicja. (2008). Od form prostych do arcydzieła. Wykłady, prezentacje, notatki, przemyślenia o literaturze dla dzieci i młodzieży . Kraków: Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Borecka, Irena. (1992). Biblioterapia – nowa szansa książki. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie.
Google Scholar

Borecka, Irena. (2002). Biblioterapia w edukacji czytelniczej i medialnej w szkole podstawowej i gimnazjum. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy. Wałbrzych: Wydaw. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
Google Scholar

Borecka, Irena. (2004). Z motylem w tle: o baśni w biblioterapii i terapii pedagogicznej. Wałbrzych: Wydaw. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
Google Scholar

Borecka, Irena. (2008). Biblioterapia formą terapii pedagogicznej. Wałbrzych: Wydaw. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
Google Scholar

Borecka, Irena. (2010). Magia Ogrodów. Kraków: Impuls.
Google Scholar

Borecka, Irena & Ippoldt, Lidia. (1998). Co czytać aby łatwiej radzić sobie w życiu czyli wprowadzenie do biblioterapii. Wrocław: Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu.
Google Scholar

Borecka, Irena & Wontorowska-Roter, Sylwia. (2003). Biblioterapia w edukacji dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy. Wałbrzych: Unus.
Google Scholar

Crothers, Samuel M. (1916). A Literary Clinic. The Atlantic Monthly, 118(3), 291–301.
Google Scholar

Cyrklaff, Magdalena J. (2014). Biblioterapia w edukacji z zakresu profilaktyki uzależnień i promocji zdrowia. Toruń: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Czernianin, Wiktor. (2008). Teoretyczne podstawy biblioterapii. Wrocław: Wydaw. Atut.
Google Scholar

Czernianin, Wiktor & Czernianin Halina. (2012). Psychologia literatury w świetle biblioterapii. Przegląd Biblioterapeutyczny, 2 (1), 5–42.
Google Scholar

Czernianin, Wiktor & Czernianin Halina. (2013). Metodologia badań biblioterapeutycznych. Rekonesans. Przegląd Biblioterapeutyczny, 3 (1), 7–15.
Google Scholar

Czernianin, Wiktor & Czernianin, Halina. (2014). Biblioterapia jako autonomiczna nauka. Rozważania wstępne. Przegląd Biblioterapeutyczny, 4 (1), 11–34.
Google Scholar

Dunin, Janusz. (1998). Pismo zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo . Warszawa–Łódź: PWN.
Google Scholar

Dymel-Trzebiatowska, Hanna. (2014). W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej. Gdańsk: Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Eichelberger, Wojciech & Stanisławska, Irena A. (2013). Być lekarzem, być pacjentem. Warszawa: Czarna Owca.
Google Scholar

Freud, Zygmunt. (1982). Wstęp do psychoanalizy. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Freud, Zygmunt. (1996). Objaśnienia marzeń sennych. Warszawa: Wydaw. KR.
Google Scholar

Fromm, Erich. (1971). O sztuce miłości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Fromm, Erich. (1994). Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki. Warszawa–Wrocław: PWN.
Google Scholar

Frye, H. Northorp. (1957). Anathomy of Criticism. Four essays. New Jersey: Princeton University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9781400866908

Frye, H. Northorp. (1977). Mit, fikcja i przemieszczenie. Tł. E. Muskat-Tabakowska. W: M. Głowiński, H. Markiewicz (red.), Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”. T. 1 (s. 289–307). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Głombiowski, Karol & Szwejkowska, Helena. (1983). Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Gostyńska, Danuta. (1969). Bibliotekarstwo i biblioterapia w szpitalu. Poradnik Bibliotekarza, 36(5), 149–151.
Google Scholar

Gostyńska, Danuta. (1976). Terapia czytelnicza jako jedna z metod psychoterapii klinicznej. Szpitalnictwo Polskie, 20(4), 183–186.
Google Scholar

Gostyńska, Danuta. (1984). Terapia wielkiego ładu. Kraków–Wrocław: Wydaw. Literackie.
Google Scholar

Haidt, Jonathan. (2007). Szczęście. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne.
Google Scholar

Holland, Norman. (1989). The dynamics of literary response. New York: Columbia University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7312/holl93354

Hora, Zbigniew. (1986). Niektóre aspekty biblioterapii w wieloprofilowej terapii osób niepełnosprawnych. Twórczość i sztuka w życiu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Wrocław: Wrocławski Oddział Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem.
Google Scholar

Ippoldt, Lidia. (2003). Biblioterapia w związkach z innymi naukami. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia II, 9, 293–306.
Google Scholar

Jung, Carl G. (1981). Archetypy i symbole. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
Google Scholar

Kawoń-Noga, Dagmara. (2013). Działania biblioterapeutyczne a zadania bibliotek pedagogicznych – wybrane zagadnienia. Modelowe Nauczanie. Opolski Przegląd Edukacyjny, 1, 4–5.
Google Scholar

Kociołek, Roksana. (2012). Biblioterapia osób chorujących psychicznie – możliwości zastosowania. W: K. Hrycyk (red.), O potrzebie biblioterapii (s. 113–123). Wrocław: Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.
Google Scholar

Kozakiewicz, Wanda. (1968). Czytelnictwo chorych. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Google Scholar

Kozakiewicz, Wanda. (1977). Biblioterapia w teorii i praktyce. Przegląd Biblioteczny, 47(1), 41–48.
Google Scholar

Kozakiewicz, Wanda & Brzózka, Bożena. (1984). Biblioteka szpitalna dla pacjentów. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Google Scholar

Krasoń, Katarzyna. (2004). Wymiary biblioterapii ekspresyjnej – kilka refleksji wprowadzających. W: K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała (red.), Ekspresja twórcza dziecka. Konteksty – inspiracje – obszary realizacji (s. 367–379). Katowice: GWSH.
Google Scholar

Kruszewski, Tomasz. (1999). Książka jako narzędzie terapeutyczne. Wychowanie na co dzień, 1/2, 12–13.
Google Scholar

Kruszewski, Tomasz. (2006). Biblioterapia w działaniach placówek opiekuńczo-wychowawczych. Toruń: Wydaw. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Krzemińska, Wanda. (1973). Literatura piękna a zdrowie psychiczne. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Google Scholar

Matras-Mastalerz, Wanda. (2011). Zaczytaj się zdrowo! Lecznicza moc lektur dla dzieci, młodzieży i rodziców. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria XI, 101, 21–38.
Google Scholar

Matras-Mastalerz, Wanda. (2012a). Biblioterapeuta i jego warsztat biblioterapeutyczny. W: K. Hrycyk (red.), O potrzebie biblioterapii (s. 43–60). Wrocław: Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.
Google Scholar

Matras-Mastalerz, Wanda. (2012b). Książki na receptę, recepta na życie. W: I. Socha, A. Łakomy (red.), Lektury pokoleniowe i ponadpokoleniowe. Z zagadnień recepcji (s. 145–158). Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Matras-Mastalerz, Wanda. (2013). Czytanie najskuteczniejszą metodą wychowawczą. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek (red.), Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań (s. 155–168). Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Molicka, Maria. (2008). Terapeutyczne funkcje literatury. Cripta Comeniana Lesnensia, 6, 27–40.
Google Scholar

Molicka, Maria. (2010). Terapeutyczna rola literatury w paradygmacie psychologii kognitywnej. W: M. Kocójowa (red.), Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku (s. 234–239). Kraków: ePublikacje Instytutu INiB UJ.
Google Scholar

Molicka, Maria. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina.
Google Scholar

Pehrsson Dale, Elisabeth & McMillen, Paula S. (2005). A bibliotherapy evaluation tool: Grounding counselors in the therapeutic use of literature. The Arts in Psychotherapy, 32 (1), 47–59.
Google Scholar

Rogers, E. Sally & Chamberlin, Judi & Ellison, Marsha L. (1997). A consumerconstructed scale to measure empowerment among users of mental health services. Psychiatric Services, 48(8), 1042–1047.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1176/ps.48.8.1042

Rubin, Rhei Joyce. (1978a). Using bibliotherapy. A guide to theory and practice. London: Oryx Press.
Google Scholar

Rubin, Rhei Joyce. (1978b). Przedmowa. W: R. J. Rubin (red.), Bibliotherapy Sourcebook (p. 4–12). London: Phoenix Oryx Press.
Google Scholar

Rudowski, Tomasz. (2014). Studia nad arteterapią w ujęciu aksjologiczno-psychologicznym. Warszawa: Difin.
Google Scholar

Shrodes, Caroline. (1950). Bibliotherapy: a theoretical and clinical-experimental study. Berkeley: University of California.
Google Scholar

Shrodes, Caroline. (1960). Bibliotherapy. An application of psychoanalytic theory. American Image, 17, 310–318.
Google Scholar

Shrodes, Caroline. (1978). A theoretical and clinical experimental study. W: R. J. Rubin. Using bibliotherapy. A guide to theory and practice (s. 23–28). London: Oryx Press.
Google Scholar

Silf, Margaret. (2005). Tylko nasiona. W: M. Silf. W poszukiwaniu mądrości życia. 100 opowiastek z całego świata (s. 162–163). Warszawa: Zysk i S-ka.
Google Scholar

Sinko, Tadeusz. (2006). Trzy poetyki klasyczne: Arystoteles, Horacy, Pseudo-Longinos. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar

Skomy, Zbigniew. (1988). Emocje a korekcyjna funkcja biblioterapii. W: Z. Skomy, J. Szocki, S. Zawistowski (red.), Małe formy metodyczne. Bibliotekoznawstwo (s. 1–9). Wrocław: Oddział Doskonalenia Nauczycieli.
Google Scholar

Stańczyk, T. (1979). Metody biblioterapii. Szpitalnictwo Polskie, 23(6), 275–278.
Google Scholar

Steig, Michael. (1989). Stories of reading: subjectivity and literary under standing . Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Google Scholar

Szacki, Jerzy. (1986). Znaniecki. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Szczeklik, Andrzej. (2003). Katharsis. O uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki. Kraków: Znak.
Google Scholar

Szmid, Irena. (1979). Psychologiczna analiza czynników wpływających na przebieg rehabilitacji. Warszawa: Centralny Związek Spółdzielni Rolniczej.
Google Scholar

Szulc, Wita. (1984). Człowiek chory i książka. Bibliotekarz, 51(9/10), 228–233.
Google Scholar

Szulc, Wita. (1994). Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno-oświatowej w lecznictwie. Poznań: Wydaw. Akademii Medycznej w Poznaniu.
Google Scholar

Szulc, Wita. (2001). Sztuka w służbie medycyny: od antyku do postmodernizmu . Poznań: Wydaw. Akademii Medycznej w Poznaniu.
Google Scholar

Szulc, Wita. (2011a). Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki. Warszawa: Difin.
Google Scholar

Szulc, Wita. (2011b). Biblioterapia. Powrót do źródeł. Przegląd Biblioterapeutyczny, 1(1), 6–29.
Google Scholar

Szuman, Stefan. (1938). Afirmacja życia. Lwów: Lwowska Biblioteczka Pedagogiczna.
Google Scholar

Tomasik, Ewa. (1988). Materiały źródłowe do biblioterapii. Recenzja książki pod red. R. J. Rubin. „Bibliotherapy sourcebook”, Oryx Press, London. Szkoła Specjalna, 1, 4–6.
Google Scholar

Tomasik, Ewa. (1990). Możliwości zastosowania biblioterapii w pedagogice specjalnej. Bibliotekarz Olsztyński, 1, 29–36.
Google Scholar

Tomasik, Ewa. (1994). Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej.
Google Scholar

Tomasik, Ewa. (1997). Biblioterapia jako jedna z metod pedagogiki specjalnej. W: E. Tomasik (red.), Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej (s. 81–89). Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej.
Google Scholar

Trzynadlowski, Jan. (1982). Biblioterapia jako problem teoretyczny i praktyczny. Zagadnienia wybrane. W: J. Trzynadlowski. Sztuka słowa i obrazu. Studia teoretycznoliterackie (s. 445–452). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Trzynadlowski, Jan. (1990). Biblioterapia – złudzenia i nadzieje. Arteterapia II. Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej we Wrocławiu, 52, 3–4.
Google Scholar

Woydyłło, Ewa. (2014). Dobra pamięć, zła pamięć. Warszawa: Wydaw. Literackie.
Google Scholar

Woźniczka-Paruzel, Bronisława. (2001). Biblioterapia w Polsce i jej przemiany na tle rozwoju teoretycznych koncepcji światowych. W: B. Woźniczka-Paruzel (red.), Biblioterapia i czytelnictwo w środowiskach osób niepełnosprawnych. Zbiór studiów (s. 13–28). Toruń: Wydaw. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Woźniczka-Paruzel, Bronisława. (2002). Biblioterapia w środowisku współuzależnionych z grup rodzinnych Al–Anon (od teorii do działań praktycznych). Toruń: Wydaw. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Woźniczka-Paruzel, Bronisława. (2012). Kierunki badań z zakresu biblioterapii w Polsce i zagranicą – porównania i refleksje. W: K. Hrycyk (red.), O potrzebie biblioterapii (s. 11–28). Wrocław: Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.
Google Scholar

Znaniecki, Florian. (1936). Social Actions. New York: Farrar & Rinehart.
Google Scholar

Zybert, Elżbieta B. (2000). Książki, które pomagają żyć: rewalidacyjna i terapeutyczna funkcja książki w zakładach opieki zdrowotnej i społecznej. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Google Scholar