From the manor court to the university cathedral. A contribution to the genesis of the Polish intelligentsia

Authors

  • Jarosław Kita Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Polski XIX w.

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.06

Keywords:

landowners, the university cathedral, intelligentsia

Abstract

Landowners and intelligence are two layers of Polish society that had complemented each other and played an important role in maintaining of the Polishness in the era of partitions, and seriously contributed to regaining independence in 1918. An educated landowner, or an intellectual of landowner origin, it was often difficult to define belonging to a particular social layer. After the January Uprising, publicists were writing about gentry as “country intelligentsia”, which had to play an important role in the modernization of the Polish countryside. In the light of the previous findings of historiography, it appears that indeed the landowning environment became one of the main groups of recruitment of the Polish intelligentsia in the second half of the 19th and the first half of the 20th century. An analysis of the sources of various provenance shows that one of the most important intellectual professional groups, to which were getting first sons and then daughters from the landowners families, were scientists. The main research problem is the attempt to characterize people of science, who had abandoned the mansions and decided to pursue a career at universities in Cracow, Lviv and Warsaw, and after independence, also Poznań, Vilnius and Lublin. This issue will be discussed both in the broader context of collective fates as well as selected individual biographies of Polish scholars on landed genealogy. An important selection criterion will be their simultaneous involvement in various political and social ventures.

References

Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Akta osobowe Anny Chrząszczewskiej, nr sygn. 3443.
Google Scholar

Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Akta osobowe pracowników UŁ.
Google Scholar

Małachowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6.
Google Scholar

Skarbek F., Pamiętniki Fryderyka hrabiego Skarbka, oprac. P. Mysłakowski, Warszawa 2009.
Google Scholar

Stańków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11.
Google Scholar

Twardowski K., Dzienniki, oprac. R. Jadczak, cz. 1, Toruń 1997.
Google Scholar

„Biesiada Literacka”, 1897, nr 11.
Google Scholar

„Czas”, nr 110, 28 IV 1919.
Google Scholar

„Kłosy” 1878, nr 702; 1890, nr 1282.
Google Scholar

„Kurier Warszawski”, nr 168, 20 VI 1910; nr 169, 21 VI 1910.
Google Scholar

Wrześniowski A., Władysław Taczanowski wspomnienie pośmiertne, „Tygodnik Ilustrowany” 1890, nr 4.
Google Scholar

„Zdrowie” 1902, R. 18, z. 5; 1903, R. 19, z. 4.
Google Scholar

Andrysiak E., Alfons Józef Ignacy Parczewski (1849–1933), prawnik, działacz społeczny i polityczny, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Biuletyn Szadkowski” 2006, t. 6.
Google Scholar

Andrysiak E., Alfons Parczewski – życie i twórczość. Bibliografia, Kalisz 1992.
Google Scholar

Baranowski K., Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928–1939, Warszawa–Łódź 1977.
Google Scholar

Bieliński J., Królewski Uniwersytet Warszawski, t. 2, Warszawa 1911.
Google Scholar

Bosiacki A., Adam Białecki, [w:] Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, praca zbiorowa pod red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.
Google Scholar

Broszkowska I., Fudakowscy herbu Dołęga. Gałąź uherska, „Wiadomości Ziemiańskie” 2006, nr 26.
Google Scholar

Brzozowski S.M., Puzyna Józef (1856–1919), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław 1986.
Google Scholar

Cywińska A., Nalewajska L., Mistrzowie i przewodnicy. Profesorowie Warszawskiej Szkoły Głównej (1862–1869), Warszawa 2012.
Google Scholar

Czepulis-Rastenis R., „Klassa umysłowa”. Inteligencja polska Królestwa Polskiego 1832–1862, Warszawa 1973.
Google Scholar

Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 r., pod red. J. Jedlickiego, t. 1: M. Janowski, Narodziny inteligencji 1750–1831, Warszawa 2008.
Google Scholar

Epsztein T., Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w II połowie XIX wieku, Warszawa 1998.
Google Scholar

Halbersztadt J., Kobiety w murach Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar

Ihnatowicz I., Uniwersytet Warszawski w latach 1869–1899, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981.
Google Scholar

Jadacki J.J., Sleszyński Jan (1854–1931), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków 1997–1998.
Google Scholar

Kazimierz Żorawski, https://www.impan.pl/Great/Zorawski/Zorawski-pl.html [dostęp: 12.12.2018 r.].
Google Scholar

Kiepurska H., Uniwersytet Warszawski w latach 1899–1915, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981.
Google Scholar

Kierzek A., Julian Kosiński (1833–1914) – chirurg szczególnie zasłużony dla rozwoju otorynolaryngologii. Jego dokonania w leczeniu chorób krtani, „Otolaryngologia Polska” 2008, nr 2.
Google Scholar

Kierzek A., Julian Kosiński (1833–1914) – chirurg szczególnie zasłużony dla rozwoju otorynolaryngologii. Jego dokonania w leczeniu chorób uszu, nosa, gardła i pogranicza, „Otolaryngologia Polska” 2008, nr 2.
Google Scholar

Kita J., Luminarze nauki polskiej w Uniwersytecie Łódzkim. Pro memoria, Łódź 2015.
Google Scholar

Kita J., Ziemian Królestwa Polskiego obraz własny, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2003, t. 1.
Google Scholar

Kita J., Идеальный польский помещик в представлении варшавских позитивистов, [w:] Модернизация в центральной и восточной Европе. Идеи, програмы, реализация, oт. pед. Г.Ф. Матвеев, Мосгорархив, Mockва 2000, s. 25–34.
Google Scholar

Kita J., Pytlas S., Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945–1994. Pro memoria, Łódź 1995.
Google Scholar

Kita J., Pytlas S., W służbie nauki. Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945–2004. Pro memoria, Łódź 2005.
Google Scholar

Klemantowicz D., Ziomek W., Wołyńskie korzenie profesorów Uniwersytetu Łódzkiego – prof. Anna Chrząszczewska, „Ucrainica Polonica” 2004, t. 1.
Google Scholar

Kolbuszewska J., Kobiety w nauce – akademicki awans polskich historyczek wczoraj i dziś, „Sensus Historiae” 2015, t. 19, nr 2.
Google Scholar

Kondracka M., Kobiety na uniwersytetach, [w:] Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2000.
Google Scholar

Królikowski L., Rudnicki Juliusz (1881–1948), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Kraków–Wrocław 1989–1991.
Google Scholar

Kurnatowski A., Profesorowie i docenci Akademii Medycznej w Łodzi. 1965–1994, Łódź 2004.
Google Scholar

Kurnatowski A., Profesorowie i docenci wydziałów medycznych Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Medycznej. 1945–1964, Łódź, 2003.
Google Scholar

Litwin J., Holewiński Władysław Eustachy (1834–1919), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Kraków–Wrocław 1960–1961.
Google Scholar

Łoś P.Sz., Szkice do portretu ziemian polskich XX wieku, Warszawa 2005.
Google Scholar

Maksymowicz S., Parczewski Alfons Józef Ignacy, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa– Łódź 1972.
Google Scholar

Maligranda L., Eustachy Żyliński (1889–1954), https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:994146/FULLTEXT01.pdf [dostęp: 10.12.2018 r.].
Google Scholar

Manteufflowa M., Fudakowski Herman Bolesław (1834–1878), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków–Wrocław 1948–1958.
Google Scholar

Mazurczak D., Kariery akademickie kobiet w Polsce międzywojennej – Uniwersytet Poznański, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar

Molik W., Polskie peregrynacje uniwersyteckie do Niemiec 1871–1914, Poznań 1989.
Google Scholar

Moraczewski A., Babczyński Tytus (1830–1910), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935.
Google Scholar

Moraczewski A., Białecki Antoni Władysław Emiljan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków 1936.
Google Scholar

Mycielski M., Uniwersytet Królewski 1816–1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816–1915, red. T. Kizwalter, Warszawa 2016.
Google Scholar

Orlicz W., Łomnicki Antoni (1881–1941), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wrocław 1973.
Google Scholar

Perkowska U., Kariery naukowe kobiet na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1904–1939, [w:] Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1996.
Google Scholar

Perkowska U., Kształtowanie się zespołu naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim (1860–1920), Wrocław 1975.
Google Scholar

Perkowska U., Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894–1939. W stulecie immatrykulacji pierwszych studentek, Kraków 1994.
Google Scholar

Pol K., Alfons Parczewski, „Rzeczpospolita” 1999, nr 36.
Google Scholar

Polak-Pałkiewicz E., Czy inteligencja istnieje?, „Niedziela” 2006, nr 29.
Google Scholar

Przeniosło M., Matematycy polscy w dwudziestoleciu międzywojennym. Studium historyczne, Kielce 2011.
Google Scholar

Rektor Alfons Parczewski. Życie i prace. Odbitka z „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” za rok 1930, Wilno 1930.
Google Scholar

Rudnicki Sz., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996.
Google Scholar

Schiller J., Universitas rossica. Koncepcja rosyjskiego uniwersytetu 1863–1917, Warszawa 2008.
Google Scholar

Sobociński W., Okolski Antoni Stanisław (1838–1897), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Wrocław 1978.
Google Scholar

Sokół S., Kosiński Julian (1833–1914), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Kraków–Wrocław 1968–1969.
Google Scholar

Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, t. 1–11, red. J. Leskiewiczowa, T. Epsztein, Warszawa 1992–2016.
Google Scholar

Żarnowski J., Inteligencja, [w:] W. Mędrzecki, Sz. Rudnicki, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie w XX wieku, Warszawa 2003, s. 74–78.
Google Scholar

Żarnowski J., O inteligencji polskiej lat międzywojennych, Warszawa 1965.
Google Scholar

Published

2019-06-14

How to Cite

Kita, J. (2019). From the manor court to the university cathedral. A contribution to the genesis of the Polish intelligentsia. Studia Z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX I XX Wieku, 19, 101–122. https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.06

Most read articles by the same author(s)

<< < 1 2