Polscy zesłańcy na Syberii Zachodniej w latach 60.–90. XIX wieku. Między mitem a rzeczywistością

Autor

  • Wiesław Caban Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Historii
  • Lidia Michalska-Bracha

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.17.02

Słowa kluczowe:

mit, polscy zesłańcy, Syberia Zachodnia, XIX wiek

Abstrakt

The article concerns individual and collective experiences of Poles deported to Siberia in the second half of the 19th century. It is based on the 19th century memoirs and Polish and Russian accounts from the 19th and 20th century. An integral part of the article is the problem of the myth of Siberia, and its picture of martyrdom of which perpetuated by the 19th century literature, romantic poetry, and memoirs, including the works of Agaton Giller’s. A noticeable role in the making of the myth of Siberia played the works of Zygmunt Librowicz’s (Poles in Siberia, Cracow 1884) and Michal Janik’s (History of Poles in Siberia, Cracow 1928), among others. The article mentions numerous factors creating the myth of Siberia, including the system of repressions against the deportees, the myth of the sentenced to katorga terms, the myths concerning the attitude of Russian administration and civilians to the deportees, the cooperation between Polish and Russian exiled revolutionaries and marriages between the deportees and local Siberian women.

Bibliografia

Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Omskoj Obłasti, Moskwa fond 3, opis 6, dieło 7921.
Google Scholar

Wosstanie 1863 g. i rusko-polskije rewoljucjonnyje swiazi, red. W. Djakow i in., Moskwa 1963.
Google Scholar

K stoletiju gieroiczeskoj borby, „Za naszu i waszu swobodu”. Sbornik materiałow o wosstanii 1863 g, Moskwa 1964.
Google Scholar

Giller A., Groby polskie w Irkucku, Kraków 1864.
Google Scholar

Giller A., Opisanie Zabajkalskiej krainy w Syberii, Lipsk 1867.
Google Scholar

Giller A., Spis Polaków będących w Usolu 1866–1868, Poznań 1872.
Google Scholar

Giller A., Z wygnania, Lwów 1870.
Google Scholar

Lista wygnańców polskich do roku 1860 spisana przez Agatona Gillera, [w:] Album Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Poznań 1872.
Google Scholar

Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, Warszawa 2000.
Google Scholar

Анисимов C.C., Исторический город, Москва 1930.
Google Scholar

Brus A., Kaczyńska E., Śliwowska W., Zesłanie i katorga na Syberii w dziejach Polaków 1815–1914, Warszawa 1992.
Google Scholar

Caban W., Michalska-Bracha L., Kobiety powstania styczniowego na Syberii. Zesłanki do Usola i Kunguru, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013.
Google Scholar

Caban W., Rosjanie i Sybiracy o zesłańcach postyczniowych, [w:] Польские ссыльные в Сибирии во второй половине XVIII-начале XX века в восприятии российской администрации, переселенцев и коренных народов Сибирии, ред. С.А. Мулина и др., Омск 2015.
Google Scholar

Caban W., Uczestnicy krakowskich wydarzeń 1846 roku na syberyjskim zesłaniu, [w:] Rok 1846 w Krakowie i Galicji. Odniesienia, interpretacje, pamięć, red. K. Daszyk, T. Kargol, T. Szubert, Kraków 2016.
Google Scholar

Caban W., Władimir A. Djakow jako historyk polsko-rosyjskiej współpracy rewolucyjnej w dobie powstania styczniowego, [w:] W. Caban, Powstanie Styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku, Kielce 2011.
Google Scholar

Chaniewicz W.A., Poljaki w Tomskie (XIX–XX ww.). Biografie, Tomsk 2012.
Google Scholar

Chrostek M., Mitologizacja Syberii i zesłańców w twórczości polskich pozytywistów i modernistów, [w:] Syberia Infernalna – mity i oblicza rzeczywistości, red. M. Cwenk we współpracy z J. Trynkowskim, Lublin 2014.
Google Scholar

Djakow Władimir Anatoliewicz (1919–1995), red. M. A. Robinson, Moskwa 1996.
Google Scholar

Dobroński A., Relacje polsko-syberyjskie na przykładzie miasta Wierchoturie (1863–1864), [w:] Польские ссыльные в Сибирии во второй половине XVIII-начале XX века в восприятии российской администра- ции, переселенцев и коренных народов Сибирии, ред. С.А. Мулина и др., Омск 2015.
Google Scholar

Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Poznań 1997.
Google Scholar

Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kraków 1928.
Google Scholar

Jędrychowska B., Polscy zesłańcy na Syberii 1830–1883, Wrocław 2000.
Google Scholar

Kaczyńska E., Syberia największe więzienie świata, Warszawa 1991.
Google Scholar

Kowal S.F., Za prawdu i wolu. K stoletiju wosstanija politiczeskich ssylnych w 1866 g., Irkutsk 1966.
Google Scholar

Kowalski J., Rewolucyjna demokracja rosyjska a powstanie styczniowe, Warszawa 1949, wyd. 2, Warszawa 1955.
Google Scholar

Kuczyński A., Syberia. 400 lat polskiej diaspory. Zesłania, martyrologia i sukces cywilizacyjny Polaków, Krzeszowice 2007.
Google Scholar

Kuczyński A., Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory. Antologia historyczno-kulturowa, Wrocław 1993.
Google Scholar

Librowicz Z., Polacy w Syberii, Kraków 1884.
Google Scholar

Markiewicz G., Rozważania wstępne nad pojęciem mitu historycznego, [w:] Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. 9: Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1994.
Google Scholar

Maternicki J., Początki mitu jagiellońskiego w historiografii i publicystyce polskiej XIX w. Karol Szajnocha i Julian Klaczko, „Przegląd Humanistyczny” 1988, nr 11–12.
Google Scholar

Michalska-Bracha L., Mit / metafora powstania styczniowego w polskiej myśli politycznej i historycznej, [w:] Wbrew królewskim aliansom. Rosja, Europa i polska walka o niepodległość w XIX wieku, pod red. Ł. Adamskiego i S. Dębskiego, Warszawa 2016.
Google Scholar

Michalska-Bracha L., Syberyjskie losy Polaków w XIX wieku w historiografii polskiej (do 1939 roku), „Almanach Historyczny” 2015, t. 17.
Google Scholar

Mitina N.P., Wo głubinie sibirskich rud. K stoletiju polskich ssylnych na Krugobajkalskim trakcie, Moskwa 1966.
Google Scholar

Mulina S.A., Migranty poniewolie. Adaptacja ssylnych uczastnikow polskogo wosstanija 1863 goda w Zapadnoj Sibiri, „Polsko-Rosyjska Biblioteka”, Sankt-Pietierburg 2012.
Google Scholar

Niebelski E., Tunka. Syberyjskie losy księży zesłańców 1863 roku, Wrocław 2011.
Google Scholar

Niebelski E., Znaczenie wydawnictwa: „Powstanie Styczniowe. Materiały i Dokumenty” dla badań nad dziejami 1863 r., [w:] Powstanie Styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban i W. Śliwowska, Kielce 2005.
Google Scholar

Nowiński F., Nietypowe sytuacje i nietypowe związki – małżeństwa polskich zesłańców z Sybiraczkami, [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2006.
Google Scholar

Nowiński F., Polacy na Syberii Wschodniej. Zesłańcy polityczni w okresie międzypowstaniowym, Gdańsk 1995.
Google Scholar

Nowosiołowa M., Oni stali Sybirakami, [w:] Powstanie Styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie, historiografia i tradycja, pod red. W. Cabana i W. Śliwowskiej, Kielce 2005.
Google Scholar

Ostrowski L.K., Poljaki w Zapadnoj Sibiri w konce XIX – pierwoj czetwierti XX wieka, w ramach „Polsko-Rosyjskiej Biblioteki”, Nowosybirsk 2016.
Google Scholar

Petrozolin-Skowrońska B., Zesłańcy postyczniowi w Imperium Rosyjskim. Studia dedykowane Profesor Wiktorii Śliwowskiej, pod red. E. Niebelskiego, Lublin–Warszawa 2008.
Google Scholar

Pokorska B., Aleksander Sochaczewski i jego malarski reportaż z zesłania, „Zesłaniec” 2010, nr 43.
Google Scholar

Skok H., Polacy nad Bajkałem 1863–1883, Warszawa 1974.
Google Scholar

Smirnow A.F., Rewolucjonnyje swiazi narodow Rossii i Polszi. 30–60 gody XIX wieka, Moskwa 1962. (Polski przekład: Więzi rewolucyjne narodów Rosji i Polski w latach trzydziestych – sześćdziesiątych XIX wieku, Warszawa 1972).
Google Scholar

Stobiecki R., Metafora Polski Jagiellońskiej w twórczości Ludwika Kolankowskiego, [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 3, pod red. J. Maternickiego, L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2005.
Google Scholar

Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, pod red. A. Kuczyńskiego, Wrocław 1998.
Google Scholar

Szostakowicz B., Materiały dotyczące uczestników konspiracji Szymona Konarskiego zesłanych na Syberię Wschodnią (1839–1957) w zasobach Państwowego Archiwum Obwodu Irkuckiego, „Przegląd Wschodni” 1997, z. 4.
Google Scholar

Śliwowska W., Dawne i nowe badania nad polskimi zesłańcami na Syberii – ich miejsce w historii i kulturze, [w:] Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, pod red. A. Kuczyńskiego, Wrocław 1998.
Google Scholar

Śliwowska W., Historyczne peregrynacje. Szkice z dziejów Polaków i Rosjan w XIX wieku, Warszawa 2012.
Google Scholar

Śliwowska W., Polscy zesłańcy polityczni na Syberii w pierwszej połowie XIX wieku. Mity i rzeczywistość, „Przegląd Wschodni” 1991, z. 2.
Google Scholar

Śliwowska W., Z badań nad losami Sybiraków i ich puścizną, „Kwartalnik Historyczny”, R. XLVII, 1990, nr 1.
Google Scholar

Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1998.
Google Scholar

Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa 1998.
Google Scholar

Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, Kraków 1982.
Google Scholar

Trynkowski J., „Gdy będę na zaludnieniu, pojmę córeczkę Tatara…”. Samotność i próby jej przezwyciężania w życiu polskich zesłańców na Syberii w okresie międzypowstaniowym, [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa.
Google Scholar

Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2006.
Google Scholar

Trynkowski J., Kodeks etyczny zesłańca w świetle pism Agatona Gillera, „Studia Łomżyńskie”, t. 14, 2003.
Google Scholar

Trynkowski J., Polski Sybir-przestrzeń zmitologizowana. Próba uporządkowania tematu, [w:] Syberia Infernalna – mity i oblicza rzeczywistości, red. M. Cwenk we współpracy z J. Trynkowskim, Lublin 2014.
Google Scholar

Woźniak M., Doświadczanie historii. Kulturowy i społeczny wymiar mitu rewolucji, Lublin 2003.
Google Scholar

Wrzosek W., Historia – Kultura – Metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1999.
Google Scholar

Wrzosek W., Stosunek jednostkowe-społeczne jako dylemat współczesnej historiografii, [w:] Historiografia jako autorefleksja kultury, Poznań 1993.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2018-07-12

Jak cytować

Caban, W., & Michalska-Bracha, L. (2018). Polscy zesłańcy na Syberii Zachodniej w latach 60.–90. XIX wieku. Między mitem a rzeczywistością. Studia Z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX I XX Wieku, 17, 13–41. https://doi.org/10.18778/2080-8313.17.02