„Zła kobieta”. Kobieta występna i kobieta-ofiara w księgach kryminalnych miasta Krakowa w epoce nowożytnej

Magdalena Wilczek-Karczewska

doi:10.18778/0208-6050.116.10

Autor

Magdalena Wilczek-Karczewska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0003-1396-1778

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.116.10

Słowa kluczowe:

płeć, historia kobiet, nowożytność, prawo karne, księgi kryminalne

Abstrakt

Księgi kryminalne (libri maleficorum) były spisywane w Polsce począwszy od XV w. Stanowią one doskonałe źródło do poznania dawnego prawa karnego, zarówno materialnego, jak i procesowego. W niniejszym artykule źródła te wykorzystano jednakże do poznania historii społecznej, a dokładniej historii kobiet. Skoncentrowano się na „kobietach złych”, które ukazano zarówno w optyce sprawczyni, jak i ofiary przestępstwa. Księgi kryminalne kreują obrazy zabójczyń, dzieciobójczyń, złodziejek, cudzołożnic, ale i kobiet zgwałconych, bitych i mordowanych. Zarysowany obraz jest niejednoznaczny, gdyż nie zawsze znane są motywy ich postępowania. Niemniej kobieta występująca przed sądem (niezależnie od tego, w jakim charakterze – sprawczyni czy ofiary), sui generis była uznawana za tę, którą trzeba ukarać, prawnie lub chociażby moralnie.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Magdalena Wilczek-Karczewska - Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Dr Magdalena Wilczek-Karczewska – prawniczka i historyczka, adiunkt w Katedrze Historii Ustroju i Prawa w Polsce na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Zainteresowania naukowe: pomoc społeczna w ujęciu historycznym i współczesnym, prawo spadkowe w dawnej Polsce, historia kultury materialnej w dobie nowożytnej, pozycja prawna kobiet.

Bibliografia

Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1554–1625, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, A. Karabowicz, Kraków 2013, „Fontes Iuris Polonici”, seria: Prawo miejskie, t. I.
Google Scholar

Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1589–1604, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, K. Fokt, A. Karabowicz, Kraków 2016, „Fontes Iuris Polonici”, seria: Prawo miejskie, t. III.
Google Scholar

Księgi kryminalne miasta Krakowa z lat 1630–1633, 1679–1690, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, K. Fokt, Kraków 2016, „Fontes Iuris Polonici”, Seria: Prawo miejskie, t. IV.
Google Scholar

Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. i oprac. J. Matuszewski, J. Matuszewski, Łódź 1995.
Google Scholar

Bieńkowska E., Zjawisko wiktymizacji wtórnej: pojęcie, przyczyny, przeciwdziałanie (na przykładzie niektórych polskich regulacji karnych), „Archiwum Kryminologii” 2007–2008, t. XXIX–XXX, s. 65–74.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7420/AK2007-2008E

Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998.
Google Scholar

Delimata-Proch M., Cudzołóstwo w praktyce prawa miejskiego Rzeczypospolitej na przykładzie „Księgi czarnej złoczyńców sądu kryminalnego w Wiśniczu” (koniec XVII–XVIII wieku), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2017, t. LXIX, z. 1, s. 175–192.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2017.1.8

Domańska E., O zwrocie ku rzeczom we współczesnej humanistyce. (Ku historii nieantropocentrycznej), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2005, t. LXV, s. 7–23.
Google Scholar

Dudek Z.W., Pankalla A., Psychologia kultury: nowe zadanie czy perspektywa psychologii, „Studia Psychologica” 2007, nr 7, s. 249–265.
Google Scholar

Dymkowski M., Wprowadzenie do psychologii historycznej, Gdańsk 2003.
Google Scholar

Frykowski J., Przypadki i formy przestępstw okazjonalnych mieszczan tyszowieckich w latach 1608–1807, „Historia i Świat” 2013, nr 2, s. 39–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.34739/his.2013.02.03

Głowacka-Penczyńska A., Kobieta w małych miastach Wielkopolski w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Warszawa 2010.
Google Scholar

Grodziski S., W obronie czci niewieściej. Szkice z dziejów kultury prawnej, Kraków 2000.
Google Scholar

Jaskułowski K., Psychologia historyczna, „Historyka” 2003, t. XXXIII, s. 103–107.
Google Scholar

Kamler M., Agresja szlachty płockiej na początku XVII wieku, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 2017, nr 9, s. 235–284.
Google Scholar

Kamler M., Dzieciobójstwo w miastach Korony w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1986, t. XXXVIII, z. 1, s. 171–184.
Google Scholar

Kamler M., Złoczyńcy. Przestępczość w Koronie w drugiej połowie XVI i w pierwszej połowie XVII wieku (w świetle ksiąg sądowych miejskich), Warszawa 2010.
Google Scholar

Karpińska M., Badania dziejów kobiet w Polsce w epoce nowożytnej (wiek XVI–XVIII), [w:] Dzieje kobiet w Polsce. Dyskusja wokół przyszłej syntezy, red. K. A. Makowski, Poznań 2014, s. 53–74.
Google Scholar

Karpiński A., Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Warsza- wa 1995.
Google Scholar

Karpiński A., Przestępczość we Lwowie w końcu XVI i w XVII wieku, „Przegląd Historyczny” 1996, t. LXXXVII, nr 4, s. 753–768, 930.
Google Scholar

Karpiński A., Wbrew prawu i moralności. Dziecko jako ofiara przemocy, agresji i deprawacji w miastach polskich w XVI–XVIII wieku, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1 (Od średniowiecza do wieku XVIII), red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa 2002, s. 243–268.
Google Scholar

Kołacz-Chmiel M., W konflikcie z prawem i obyczajem. Przestępczość kobiet chłopskich w świetle późnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych źródeł sądowych z obszaru Małopolski, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, t. XI(XV), s. 146–182.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31261/SPiP.2019.15.07

Kowalski M. G., Zwyczaj i prawo zwyczajowe w doktrynie prawa i praktyce sądów miejskich karnych w Polsce (XVI–XVIII w.), Kraków 2013.
Google Scholar

Księga przysłów polskich, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych, zebrał i oprac. S. Adalberg, Warszawa 1889–1894.
Google Scholar

Kuklo C., Badania nad historią kobiet w Polsce w XVI–XVIII wieku w latach 2011–2020. Niezmienna atrakcyjność, ale czy nowe pytania?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2020, nr 107, s. 22, 40–41.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.107.02

Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. I–II, Lwów 1904.
Google Scholar

Maisel W., Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963.
Google Scholar

Matuszewski I., Zakrzewski A., O wydawcach i wydawaniu źródeł. Na marginesie Księgi kryminalnej miasta Krakowa z lat 1554–1625 i Księgi kryminalnej miasta Dobczyc (1699–1737) słów kilka, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014, t. LXVI, z. 1, s. 407–416.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2014.46.1.22

Mikołajczyk M., O miejskich księgach czarnych i ich wydawaniu uwag kilka. W związku z edycją „Acta maleficorum Wisniciae. Księga złoczyńców sądu kryminalnego w Wiśniczu (1629–1665)”, opracował i wydał Wacław Uruszczak przy współpracy Ireny Dwornickiej [2004], „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, t. LVII, z. 2, s. 413–424.
Google Scholar

Mikołajczyk M., O torturach w prawie miast polskich XVI–XVIII wieku, [w:] Z dziejów prawa, cz. 7, red. A. Lityński, M. Mikołajczyk, W. Organiściak, Katowice 2005, s. 25–76.
Google Scholar

Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII w., Katowice 2013.
Google Scholar

Mikołajczyk M., Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI–XVIII wieku, Katowice 1998.
Google Scholar

Popiołek B., Kryminalia w księgach sądowych miast Korony jako źródło do badań nad życiem rodzinnym na przełomie XVII i XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2018, R. LXVI, nr 1, s. 21–32.
Google Scholar

Słownik pojęciowy języka staropolskiego, https://spjs.ijp.pan.pl/haslo/index/8701 (dostęp: 20 I 2024).
Google Scholar

Tazbir J., Przemoc wobec kobiet i dzieci w szlacheckiej Rzeczpospolitej, „Przegląd Socjologiczny” 2003, nr 1, s. 65–74.
Google Scholar

Toboła-Feliks M., Jędze, gadaczki, szkodnice… Jak budowano narracje kreujące postać czarownicy, [w:] Ludowa historia kobiet, red. P. Wielgosz, Warszawa 2023, s. 125–146.
Google Scholar

Uruszczak W., Acta damnatorum seu maleficorum – najstarsza Księga złoczyńców sądu kryminalnego Rady Miejskiej w Krakowie z lat 1554–1625, [w:] Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1554–1625, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, A. Karabowicz, Kraków 2013, „Fontes Iuris Polonici”, seria: Prawo miejskie, t. I, s. XI–XX.
Google Scholar

Uruszczak W., Dwie księgi kryminalne miasta Krakowa z XVII wieku (Archiwum Narodowe w Krakowie, rękopisy nr 866 i 867), [w:] Księgi kryminalne miasta Krakowa z lat 1630–1633, 1679–1690, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, K. Fokt, Kraków 2016, „Fontes Iuris Polonici”, Seria: Prawo miejskie, t. IV, s. IX–XII.
Google Scholar

Uruszczak W., Księga złoczyńców sądu kryminalnego w Krakowie z lat 1589–1604 (Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta miasta Krakowa, rkps nr 865, [w:] Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1589–1604, oprac. i wyd. W. Uruszczak, M. Mikuła, K. Fokt, A. Karabowicz, Kraków 2016, „Fontes Iuris Polinici”, Seria: Prawo miejskie, t. III, s. VII–XXII.
Google Scholar

Wiślicz T., Dzieciobójstwo jako narzędzie polityki reprodukcyjnej w Rzeczypospolitej XVII–XVIII wieku, [w:] W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2014, s. 141–151.
Google Scholar

Wiślicz T., Szkoła „Annales” wobec wyzwań schyłku XX wieku. Krytyka i próby reform, „Kwartalnik Historyczny” 2004, t. CXI, s. 79–100.
Google Scholar