Zanim w sierpniu 1920 roku wróg zagroził Warszawie. O roli propagandy w budzeniu ducha walki

Jolanta Załęczny

doi:10.18778/0208-6050.111.11

Autor

Jolanta Załęczny Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie / Vistula University in Warsaw https://orcid.org/0000-0003-0615-410X

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.111.11

Słowa kluczowe:

wojna polsko-bolszewicka, rok 1920, propaganda, plakat

Abstrakt

W roku 1920 propaganda odegrała ważną rolę w mobilizowaniu społeczeństwa polskiego do walki z wrogiem. Zajmowały się nią instytucje cywilne i wojskowe. W działania propagandowe włączyły się środowiska literatów oraz plastyków – autorów plakatów propagandowych. Artyści tworzyli wiele dzieł o charakterze użytkowym w celach propagandowych. Mieli więc swój wkład w wygraną w wojnie z wrogą armią. Obok plakatów powstawały broszury, ulotki, teksty publicystyczne oraz utwory literackie. Największą siłę oddziaływania miały jednak plakaty publikowane w prasie, umieszczane na murach budynków, prezentowane podczas manifestacji. Dominowały te o wymowie zdecydowanie antybolszewickiej, ukazujące wroga jako potwora, demonizujące jego wizerunek, budzące skrajne emocje i apelujące do patriotycznego obowiązku każdego Polaka. Osobną grupę stanowiły drukowane masowo plakaty werbunkowe zachęcające do wstąpienia do Armii Ochotniczej. Portretowano Józefa Piłsudskiego. Wykorzystywano jego wizerunek jako symbol walk niepodległościowych. Plakaty, podobnie jak i inne przykłady sztuki użytkowej były orężem psychologicznym w walce z propagandą bolszewicką. Każdy z plakatów można analizować na płaszczyźnie artystycznej, ale z punktu widzenia historycznego najważniejszy jest przekaz propagandowy.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jolanta Załęczny - Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie / Vistula University in Warsaw

Dr hab. prof. AFiB Jolanta Załęczny – pracownik Instytutu Historii Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie. Zainteresowania naukowe: historia Polski drugiej połowy XIX w. oraz okresu międzywojennego, losy uczestników powstania styczniowego, obecność Polaków w historii innych narodów, biografistyka, regionalizm mazowiecki, edukacja muzealna.

Bibliografia

Grzymała-Siedlecki A., Cud Wisły, Warszawa 1921.
Google Scholar

Grzymała-Siedlecki A., Korespondent wojskowy, [w:] A. Grzymała-Siedlecki, Cud Wisły. Wspomnienia korespondenta wojskowego, Łomianki 2008.
Google Scholar

Kocot W., Pamiętniki i korespondencja z lat 1920, 1939–1945, do druku podali R. Lolo, K. Wiśniewski, Pułtusk 2009.
Google Scholar

Obrona Państwa w 1920 roku. Księga sprawozdawczo-pamiątkowa Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa, red. W. Ścibor-Rylski, Warszawa 1923.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1920, nr 221.
Google Scholar

„Naród” 1920, nr 114.
Google Scholar

„Robotnik” 1920, nr 221.
Google Scholar

„Rzeczpospolita” 1920, nr 75, 107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1001/jama.1920.26220280001013

„Tygodnik Ilustrowany” 1920, nr 31, 33.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/104399

„Świat” 1920, nr 34, 38 i 39.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0033-3506(20)80027-4

Bitwa Warszawska 1920. Dzieła sztuki – fotografie – odezwy, red. T. Skoczek, Warszawa–Proszówki 2020.
Google Scholar

Cieślak M., „Bolszewicy w Płocku”. Propagandowa ulotka z wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku w zbiorach Muzeum Niepodległości w Warszawie, „Niepodległość i Pamięć” 2020, nr 3(71), s. 165–170.
Google Scholar

Cud nad Wisłą. Dzieła sztuki – fotografie – odezwy, wprowadzenie T. Skoczek, Warszawa–Proszówki 2010.
Google Scholar

Dymarczyk W., „Hej! Kto Polak na bagnety” kontra „Obronimy zdobycze Października”. Polskie i radzieckie plakaty wojenne – próba zrozumienia, [w:] Socjologia wizualna w praktyce. Plakat jako narzędzie propagandy wojennej. Antologia tekstów, red. T. Ferenc, W. Dymarczyk, P. Chomczyński, Łódź 2011 s. 19–54.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-616-1.03

Ferenc T., Dymarczyk W., Chomczyński P., Wstęp: plakat jako narzędzie propagandy wojennej, [w:] Socjologia wizualna w praktyce. Plakat jako narzędzie propagandy wojennej. Antologia tekstów, red. T. Ferenc, W. Dymarczyk, P. Chomczyński, Łódź 2011, s. 11–16.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-616-1.02

I Warszawa nie zawiodła. W 90. rocznicę bitwy warszawskiej / And Warsaw Did not Fail. The Ninetieth Anniversary of the Battle of Warsaw, scen. wystawy, teksty A. Stawarz, przekł. R. Nawrocki, Warszawa 2010.
Google Scholar

Karwat M., O upolitycznieniu twórczości i dzieł twórczych. Modelowa analiza mechanizmu, „Studia Politologiczne” 2018, Vol. L, s. 15–41.
Google Scholar

Konecki K., Przedmowa, [w:] Socjologia wizualna w praktyce. Plakat jako narzędzie propagandy wojennej. Antologia tekstów, red. T. Ferenc, W. Dymarczyk, P. Chomczyński, Łódź 2011, s. 7–10.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-616-1.01

Korczyński P., Bitwa o Polskę w sierpniu 1920 roku, „Biuletyn IPN. Pismo o najnowszej historii Polski” 2020, nr 7–8, s. 61–73.
Google Scholar

Korzeniowski B., Wróg nadchodzi – polska propaganda polityczna w obliczu bitwy warszawskiej, „Przegląd Historyczny” 2014, t. XCV, nr 4, s. 467–484.
Google Scholar

Kulpińska K., Wobec wojny, niepodległości i nowej rzeczywistości. Polska grafika artystyczna około 1918 roku, „Rocznik Historii Sztuki” 2018, t. XLIII, s. 89–104.
Google Scholar

Leinwand A. J., Polski plakat propagandowy w okresie wojny polsko-bolszewickiej (1919–1920), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 1993, t. XXVIII, s. 57–67.
Google Scholar

Leinwand A., Polsko-sowiecka wojna propagandowa 1919–1920. Wybrane aspekty, [w:] Bitwa warszawska z perspektywy wieku, red. J. Załęczny, Pułtusk 2021, s. 51–69.
Google Scholar

Lisiak H., Propaganda obronna w Polsce w rozstrzygającym okresie wojny polsko-sowieckiej 1920 r., „Dzieje Najnowsze” 1997, R. XXIX, nr 4, s. 3–25.
Google Scholar

Madej-Janiszek R., Noiński E., By czas nie zaćmił i niepamięć, „Stolica” 2010, nr 7–8 (2220–2221), s. 21–23.
Google Scholar

Makowski W., Reklama a tzw. wola społeczna, Warszawa 1934.
Google Scholar

Notkowski A., Prasa w systemie propagandy rządowej w Polsce 1926–1939. Studium techniki władzy, Warszawa–Łódź 1987, s. 123–124.
Google Scholar

Nożko K., Maksymy, sentencje i myśli refleksyjne, Warszawa 1993.
Google Scholar

Odziemkowski J., Ochotnicy 1920 roku, „Biuletyn IPN. Pismo o najnowszej historii Polski” 2020, nr 7–8, s. 45–53.
Google Scholar

Ostrowska-Grabska H., Bric-à-brac 1848–1949, Warszawa 1978.
Google Scholar

„Pokój z Sowietami spiszem bagnetami!”. Antologia poezji patriotyczno-wojennej lat 1918–1922, zebr., oprac. A. Roliński, A. Romanowski, Kraków 1994.
Google Scholar

Polska i sowiecka propaganda w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920, oprac. K. A. Czernielewski, M. Lechowicz, J. Sporczyk, Łódź 2010.
Google Scholar

Polski plakat propagandowy dwudziestolecia międzywojennego w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie, oprac. M. Schmeichel-Zarzeczna, Lublin 2014.
Google Scholar

Pytel J., Polska prasa wojskowa 1918–1921, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1977, t. XVI, s. 66–70.
Google Scholar

Pytel J., Polska prasa wojskowa w okresie wojny 1920 roku (kwiecień–październik), [w:] Od Bitwy Warszawskiej do Traktatu Ryskiego, red. T. Skoczek, Warszawa 2014, s. 331–358.
Google Scholar

Rok 1920. Plakaty ze zbiorów Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, oprac. Centralna Biblioteka Wojskowa, Warszawa 2011.
Google Scholar

Rowecki S., Propaganda w przygotowaniu obrony kraju, Warszawa 1933.
Google Scholar

Rudziński E., Informacyjne Agencje w Polsce 1926–1939, Warszawa 1970.
Google Scholar

Smolak L., Środowiska twórcze w kampanii propagandowej w czasie wojny Polski z bolszewicką Rosją, „Przegląd Humanistyczny” 2014, nr 6(447), s. 39–63.
Google Scholar

Szczepański J., Społeczeństwo polskie w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa–Pułtusk 2000.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/imp.2000.0053

Szczotka S., Wizerunek bolszewika w polskich plakatach propagandowych z wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920 ze zbiorów Muzeum Niepodległości, [w:] Od Bitwy Warszawskiej do Traktatu Ryskiego, red. T. Skoczek, Warszawa 2014, s. 95–112.
Google Scholar

Świadomość. Patriotyzm. Pamięć, Plakaty ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie, red. T. Skoczek, Warszawa 2020.
Google Scholar

Załęczny J., Plakat Felicjana Szczęsnego Kowarskiego przyczynkiem do rozważań o propagandzie w 1920 roku, „Niepodległość i Pamięć” 2010, nr 2(70), s. 209–218.
Google Scholar

Chwalba A., Polscy twórcy mieli nieskromny udział w polskiej i warszawskiej wiktorii, https://instytutksiazki.pl/aktualnosci,2,bitwa-warszawska-_cz-i_-andrzej-chwalbapolscy-tworcy-mieli-nieskromny-udzial-w-polskiej-i-warszawskiej-wiktorii,5429.html (dostęp: 10 XI 2021).
Google Scholar

Urbanowski M., Wojna polsko-bolszewicka 1920 w literaturze polskiej (rekonesans), http://sierpien1920.pl/opracowania/wojna-polsko-bolszewicka-1920-roku-literaturzepolskiej-rekonesans/ (dostęp: 10 XI 2021).
Google Scholar

Wojna 1920 r. i Bitwa Warszawska – antologia poezji i pieśni, http://solidarni2010.pl/38677-wojna-1920r-i-bitwa-warszawska---antologia-poezji-i-piesni.html?PHPSESSID=b3c94b8c7773b68054439606fc881726 (dostęp: 10 XI 2021).
Google Scholar