Poglądy w kwestii potrzeby oraz zakresu edukacji kobiet panujące w drugiej połowie XIX i na przełomie XIX i XX wieku

Autor

  • Joanna Dobkowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Sztuki

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07

Słowa kluczowe:

kobiety, edukacja, emancypacja, Polska, XIX wiek

Abstrakt

W Królestwie Polskim po klęsce powstania styczniowego, w związku z sytuacją ekonomiczną, która zmusiła wiele kobiet z wyższych klas społeczeństwa do samodzielnego utrzymywania się, rozgorzała (m.in. na łamach prasy) dyskusja dotycząca potrzeby i zakresu edukacji płci żeńskiej, wiążąca się ściśle z dyskusją o roli oraz pozycji kobiety w społeczeństwie. Krytykowano dominującą do tej pory tzw. edukację salonową, której podstawę stanowiła nauka języków obcych. Jej efektowi, tzw. lalce salonowej, przeciwstawiono ideał „dobrej gospodyni”. Konieczność przygotowania w zakresie gospodarstwa domowego nie budziła wątpliwości, natomiast tematem polemik stało się wykształcenie ogólne, a także przygotowujące do pracy zawodowej. Postulaty zawężenia edukacji dziewcząt wyłącznie do zajęć praktycznych wywołały sprzeciw wielu kobiet, m.in. Elizy Orzeszkowej i redaktorki „Bluszczu” Marii Ilnickiej, traktującej wykształcenie jako doskonalenie wewnętrzne jednostki. Pogląd, że celem wykształcenia są nie tyle materialne, co duchowe korzyści, bo nauka stanowi wartość sama w sobie, był popularny zwłaszcza w środowisku inteligenckim. W drugiej połowie XIX w. obserwujemy zjawisko wysokiego wzrostu aspiracji edukacyjnych kobiet. Często nie łączyły się one bezpośrednio z pragnieniem zdobycia zawodu. Dziewczęta kończyły niedające zawodowych uprawnień pensje z ambitnym programem, prowadzone przez działaczki związane z ruchem oświatowym, brały udział w publicznych wykładach czy zajęciach tzw. Uniwersytetu Latającego. Z drugiej jednak strony sytuacja ekonomiczna zmuszała część kobiet z klas wyższych do poszukiwania płatnego zajęcia. Perspektywa samodzielnego utrzymania się uczyła patrzeć na edukację jako na przygotowanie do zawodu. Wielkie nadzieje, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych XIX w., wiązano z rzemiosłem. Organizowano szkoły i kursy rzemieślnicze dla kobiet, prasa zaś sekundowała tym akcjom. Wkrótce okazało się, że rzemiosło nie spełni pokładanych w nim nadziei: nie ma wystarczającego rynku zbytu i podaż przewyższa popyt. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX w. zainteresowanie nauką rzemiosła spadło na korzyść szkół handlowych. Pod koniec XIX w. praca zawodowa kobiet, kojarzona z koniecznością, nie budziła już kontrowersji, ale też nie wiązała się z prestiżem ani wysoką pozycją społeczną. Tę sytuację zmieniało grono „pionierek”, które dążyły do pracy w zawodach inteligenckich, nie tylko nauczycielskim, i jako jedne z pierwszych kończyły studia uniwersyteckie. Zjawisko studiów uniwersyteckich kobiet znów wzbudziło duże emocje, którym dawano wyraz na łamach prasy.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych, red. D. Stępniewska, B. Walczyna, Warszawa 1983.
Google Scholar

Moszczeńska I., Nasza szkoła w Królestwie Polskim. Uwagi na czasie, Lwów 1905.
Google Scholar

„Bluszcz” 1878, 1881, 1883, 1888, 1894.
Google Scholar

Anonim, Wyższe szkoły dla kobiet, „Bluszcz” 1875, t. XI, nr 17, s. 130.
Google Scholar

Dobieszewska (Śmigielska) J., Wspomnienie pośmiertne o Julii Janiszewskiej, „Kłosy” 1869, nr 185, s. 14.
Google Scholar

Dzieduszycka A., O tem i owem, „Bluszcz” 1875, nr 25, 26, s. 194, 201.
Google Scholar

Ilnicka M., Feliks Antoni Dupanloup, (omówienie poglądów przedstawionych w książce „La Femme studieuse”), „Bluszcz” 1878, t. XIV, nr 51, s. 405.
Google Scholar

Ilnicka M., Nauka i wychowanie dziewcząt. Nauczycielka-Guwernantka, „Bluszcz” 1878, t. XIV, nr 46–48, s. 364, 369, 380–381.
Google Scholar

J., Listy kobiety, „Tygodnik Ilustrowany” 1862, t. V, nr 167, s. 226–227.
Google Scholar

Kuczalska-Reinschmitt P., Krok naprzód, „Przegląd Tygodniowy” 1893, R. XXVIII, nr 19, s. 218–219.
Google Scholar

Kuczalska-Reinschmitt P., E pur si muove, „Przegląd Tygodniowy” 1893, R. XXVIII, nr 38, s. 405.
Google Scholar

Marrené W., E pur si muove, „Przegląd Tygodniowy” 1893, R. XXVIII, nr 14, s. 159.
Google Scholar

Nowosielski A., O przeznaczeniu i zawodzie kobiety, „Tygodnik Ilustrowany” 1862, t. V, nr 166, s. 215–218.
Google Scholar

Chyra-Rolicz Z., Pionierki w nowych zawodach na początku XX w., [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 2, s. 221–236.
Google Scholar

Czajkowska K., Wzorce roli społecznej kobiety, propagowane przez Związek Równouprawnienia Kobiet w Królestwie Polskim na początku XX wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 1, s. 245–252.
Google Scholar

Miąso J., Kształcenie dziewcząt w Drugiej Rzeczpospolitej, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 2, s. 73–89.
Google Scholar

Nietyksza M., Ramy prawne zarobkowania kobiet w Królestwie Polskim w XIX i na początku XX wieku na tle porównawczym, [w:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, red. A. Żar­nowska, A. Szwarc, Warszawa 2000, s. 15–28.
Google Scholar

Orzeszkowa E., Marta, Warszawa 1954.
Google Scholar

Orzeszkowa E., O kobiecie, Warszawa 1873.
Google Scholar

Perkowska U., Formacja zawodowa i intelektualna studentek Uniwersytetu Jagiellońskiego z lat 1894–1918, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 2, s. 59–72.
Google Scholar

Perkowska U., Kształtowanie się etosu studentki polskiej w dwóch pierwszych pokoleniach studentek Uniwersytetu Jagiellońskiego z lat 1894–1939, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego, red. A. Żarnowska i A. Szwarc, Warszawa 1997, s. 387–403.
Google Scholar

Rusinowa I., Ideały wychowawcze kobiet wśród ziemiaństwa polskiego w XVIII wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w., Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 1, s. 83–94.
Google Scholar

Szwarc A., Aspiracje edukacyjne i zawodowe kobiet w środowiskach inteligencji Królestwa Polskiego u schyłku XIX wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 1, s. 95–108.
Google Scholar

Szwarc A., Krytyka kobiecości czy próżniaczego stylu życia? Stare i nowe wzorce życia codziennego kobiet w publicystyce i literaturze pięknej epoki pozytywizmu, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1997, s. 295–307.
Google Scholar

Winiarz A., Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807–1905), [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992, cz. 2, s. 5–27.
Google Scholar

Żarnowska A., Praca zarobkowa kobiet i ich aspiracje w środowisku robotniczym i inteligenckim na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000, s. 29–52.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2016-06-30

Jak cytować

Dobkowska, J. (2016). Poglądy w kwestii potrzeby oraz zakresu edukacji kobiet panujące w drugiej połowie XIX i na przełomie XIX i XX wieku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, (96), 89–107. https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07