Ewakuacja Koleją Transsyberyjską 5. Dywizji Strzelców Polskich. Walki odwrotowe (1919–1920) i kapitulacja dywizji

Autor

  • Dariusz Radziwiłłowicz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Zakładu Historii XX wieku

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.11

Słowa kluczowe:

wojna domowa w Rosji, Polacy na Syberii, bolszewicy, 5. Dywizja Strzelców Polskich, ewakuacja, niewola

Abstrakt

W ostatnich miesiącach 1919 r. sytuacja wojsk „białej Rosji” dowodzonych przez adm. Aleksandra Kołczaka na Syberii ulegała stopniowemu pogorszeniu. Armie bolszewickie sukcesywnie zajmowały najważniejsze miasta i ośrodki przemysłowe usytuowane wzdłuż najważniejszych linii kolejowych, w tym Kolei Transsyberyjskiej. Wspierające „białe” armie wojska sprzymierzone składające się z różnych międzynarodowych kontyngentów dowodzone przez francuskiego gen. Maurice Janina postanowiono ewakuować na wschód w kierunku Władywostoku Koleją Transsyberyjską. Ewakuację rozpoczęto zdecydowanie za późno. W październiku 1919 r. podjęto decyzję o ewakuacji oddziałów 5. Dywizji Strzelców Polskich (5. DSP). Zrobiono to w sytuacji, gdy wojska Kołczaka po licznych klęskach uległy demoralizacji i w panice rozpoczęły odwrót po jedynej drodze, jaką była magistrala transsyberyjska. Polska dywizja, z rozkazu głównodowodzącego wojskami sprzymierzonych gen. Janina, otrzymała zadanie pełnienia straży tylnej tych wojsk. Z powodu dezorganizacji panującej na syberyjskiej kolei tabor kolejowy niezbędny do ewakuacji oddziały polskie zdobywały niejednokrotnie za pomocą siły. Dzięki staraniom dowódców i żołnierzy wagony przystosowano do warunków zimowych (tzw. ciepłuszki). Wraz z żołnierzami w eszelonach znalazły się ich rodziny oraz inne osoby cywilne, co ujemnie wpływało na wartość bojową polskich oddziałów. Ewakuacja odbywała się w warunkach surowej syberyjskiej zimy przy temperaturach dochodzących do minus 30 stopni Celsjusza. Od końca listopada 1919 r. do początku stycznia 1920 r. na przestrzeni blisko tysiąca kilometrów oddziały zgrupowane w 57 eszelonach posuwały się zdewastowaną transsyberyjską linią kolejową przez obszary ogarnięte wojną domową, wśród wrogo nastawionych mieszkańców Syberii w czasie szalejącej epidemii tyfusu. W zgrupowaniu znalazły się również improwizowane trzy pociągi pancerne „Warszawa”, „Kraków” i „Poznań”. W wagonach 5. DSP w momencie ewakuacji (na początku grudnia) znalazło się razem ponad 15 tysięcy osób. Kapitulacja 5. DSP pod stacją Klukwiennaja była niewątpliwie zaskoczeniem nie tylko dla dowódców. Zachowanie blokujących tory dowódców Korpusu Czechosłowackiego w sytuacji, gdy oddziały sowieckiej 5. Armii i bolszewickiej partyzantki napierały na rozciągnięte polskie eszelony, uznano za celowe działanie, mające doprowadzić do likwidacji polskiej dywizji.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Zbiory Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, Akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza [zmikrofilmowane]. [Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN)].
Google Scholar

Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego – Oddział I. [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Oddział II Sztabu MSWojsk. [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Polska Misja Wojskowa na Syberii (mjr. Okulicza-Kozaryna). [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Wspomnienia i Relacje. [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Wiceminister Spraw Wojskowych 1919–1920. [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Wojsko Polskie na Syberii. [Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie (CAW)].
Google Scholar

Zespół nr 838. Kolekcja Dokumentów, Polskich Narodowych Komitetów Związków i Organizacji o Formowaniu się Oddziałów Polskich w Syberii – Dalekim Wschodzie i Mandżurii 1917–1939. [Centralnij Derżawnij Istoricznij Archiw Ukraini, m. Lwiw (Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie)].
Google Scholar

Chłusewicz B., W obronie honoru żołnierzy 5-ej Dywizji Syberyjskiej, „Sybirak” 1937, nr 1, s. 8–19.
Google Scholar

Chłusewicz B., W obronie honoru żołnierza V Dywizji Syberyjskiej, cz. 4, „Polska Zbrojna” 1937, nr 64, s. 4–5.
Google Scholar

Chłusewicz B., W obronie honoru żołnierza V Dywizji Syberyjskiej, cz. 5, „Polska Zbrojna” 1937, nr 65, s. 5–6.
Google Scholar

Chłusewicz B., W obronie honoru żołnierza V Dywizji Syberyjskiej, cz. 6, „Polska Zbrojna” 1937, nr 66, s. 5.
Google Scholar

Domaszewski A., Generał Janin o Dywizji Syberyjskiej, „Sybirak” 1936, nr 3, s. 36–42.
Google Scholar

Dyboski R., Siedem lat w Rosji i na Syberii (1915–1921). Przygody i wrażenia, Kraków 1922.
Google Scholar

Hera E., Z biegiem lat, z biegiem wydarzeń…, Chotomów 1992.
Google Scholar

Skorobohaty-Jakubowski J., Kapitulacja V-tej Syberyjskiej dywizji w świetle prawdy historycznej, „Sybirak” 1937, nr 1, s. 3–6.
Google Scholar

Starościak Jan, Z dywizją polską na Syberii, „Panteon Polski” 1929, nr 58–59, s. 19–21; 60–61, s. 12–14; nr 62, s. 7–9; 1930, nr 64, s. 7–9; nr 65, s. 6–8; nr 66, s. 10–11; nr 67, s. 9–10.
Google Scholar

Z ziemi rosyjskiej do Polski. Generał Jan A. Medwadowski w swoich wspomnieniach, red. D. Radziwiłłowicz, Olsztyn 2013.
Google Scholar

Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1990.
Google Scholar

Dindorf-Ankowicz F., Zarys historii wojennej 82-go syberyjskiego pułku piechoty, Warszawa 1929.
Google Scholar

Kławing W., Grażdanskaja wojna w Rossii: Biełyje armii, Moskwa 2003.
Google Scholar

Radziwiłłowicz D., Polskie formacje zbrojne we wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920, Olsztyn 2009.
Google Scholar

Scholze-Srokowski W., Daniszewski M., Zarys historii wojennej 83. pułku piechoty, Warszawa 1930.
Google Scholar

Scholze-Srokowski W., Walki odwrotowe i ewakuacja na Daleki Wschód, [w:] Polacy na Syberii. Szkic historyczny, Warszawa 1928.
Google Scholar

Spirin A.M., Razgrom armii Kołczaka, Moskwa 1957.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2017-12-30

Jak cytować

Radziwiłłowicz, D. (2017). Ewakuacja Koleją Transsyberyjską 5. Dywizji Strzelców Polskich. Walki odwrotowe (1919–1920) i kapitulacja dywizji. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, (99), 195–227. https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.11