Polscy uczestnicy hiszpańskiej wojny domowej

Jacek Pietrzak

doi:10.18778/0208-6050.97.04

Authors

Jacek Pietrzak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Polski Najnowszej

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.97.04

Keywords:

Spanish Civil War (1936–1939), Polish participants of the Spanish Civil War, International Brigades, communism, Poland 20th c.

Abstract

Polish volunteers played relatively important role during the Spanish Civil War. Majority of them fought in the Republican Army (ca. 4500–5000 among ca. 35 000 soldiers of the international brigades). Most of volunteers (ca. 75%) were Polish economic emigrants who lived mainly in France and many of them were members or followers of the French Communist Party. About 600–800 volunteers (another sources suggest 1200) came directly from Poland, ca. 80% of them were active communists. Most of Polish volunteers joined 13th International Brigade („Dąbrowski Brigade”) which took part in most of crucial military operations and suffered heavy losses (ca. 30–40%). A few tens of Poles fought in the National Army (F. Franco’s army). Most of them were professional soldiers of Spanish Foreign Legion who enlisted that military unit before the war, so their engagement was not of an ideological character. Author tried to give a comprehensive picture of Polish participants of the Spanish Civil War fighting on both sides of the conflict. Character and battles of „Dąbrowski Brigade” and other „Polish” units of the Republican Army as well as biographies of more important commanders were examined. Life and activity of Republican volunteers during the Second World War and in post-war Poland were analysed, including their changing role in Polish communist system.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Korespondencja polskich działaczy komunistycznych w Hiszpanii z Biurem Politycznym KC KPP, „Z pola walki” 1966, R. IX, nr 1, s. 95–153.
Google Scholar

Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. II: Kronika wydarzeń, cz. 1, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2009.
Google Scholar

Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. II (Wybór dokumentów), oprac. J.S. Ciechanowski, Warszawa 2005.
Google Scholar

Bron M., Pasaremos, Warszawa 1958.
Google Scholar

Bron M., We fraku i w więzieniu, Warszawa 1990.
Google Scholar

Broniatowski M., Zaczęło się za Pirenejami, Warszawa 1986.
Google Scholar

Gdzieś za Pirenejami. Ze wspomnień dąbrowszczaków, oprac. J. Kantyka, A. Konieczny, Katowice 1968.
Google Scholar

Księżarczyk F., Droga w ogniu, Warszawa 1975.
Google Scholar

Ochotnicy wolności. Księga wspomnień dąbrowszczaków, oprac. Z. Szleyen, Warszawa 1957.
Google Scholar

Puchalska B., Było to tak… Rozmowy z Juliuszem Hibnerem, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1998, z. 124, s. 33–178.
Google Scholar

Rutkowski J., Czas walki, klęski i zwycięstwa. Wspomnienia dąbrowszczaka, Wrocław 1980.
Google Scholar

Stein S., Moja wojna w Hiszpanii. Brygady Międzynarodowe – koniec mitu, Kraków 2015.
Google Scholar

Szleyen Z., Wiatraki i Messerschmitty, Warszawa 1965.
Google Scholar

Wyka J, Zapiski na karteluszkach (Z notatnika rewolucjonisty). Hiszpania po czterdziestu latach, Warszawa 1984.
Google Scholar

Ajzner S., Mrozek Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 198–199.
Google Scholar

Ajzner S., Pierwsi polscy uczestnicy wojny domowej w Hiszpanii, „Kwartalnik Historyczny” 1985, R. XCII, nr 4, s. 815–844.
Google Scholar

Ajzner S., Polska a wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939, Warszawa 1968.
Google Scholar

Ajzner S., Rekrutacja ochotników polskich do hiszpańskiej armii republikańskiej w 1936–1937 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1959, R. IV, nr 2, s. 169–186.
Google Scholar

Ajzner S., Z dziejów polskich oddziałów ochotniczych w Hiszpanii, „Z pola walki” 1958, R. I, nr 3, s. 3–28.
Google Scholar

Apel Antygony, „Gazeta Wyborcza”, 27 IV 2007, nr 97, s. 19.
Google Scholar

Bednarczuk M., Obraz hiszpańskiej wojny domowej lat 1936–1939 w piśmiennictwie polskim, Toruń 2008.
Google Scholar

Beevor A., Walka o Hiszpanię 1936–1939. Pierwsze starcie totalitaryzmów, Kraków 2009.
Google Scholar

Bron M., Bitwa nad Ebro i udział w niej Polaków, Warszawa 1976.
Google Scholar

Bron M., Udział Polaków w wojnie hiszpańskiej w latach 1936–1939, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1963, R. VIII, nr 1, s. 97–131.
Google Scholar

Chodakiewicz M.J., Taki polski Kowalski. Wspomnienie o Tadeuszu Ungerze, „Glaukopis” 2006, nr 4, s. 237–247.
Google Scholar

Chodakiewicz M.J., Zagrabiona pamięć. Wojna w Hiszpanii 1936–1939, Warszawa 2010.
Google Scholar

Ciechanowski J.S., Podwójna gra. Rzeczpospolita Polska wobec hiszpańskiej wojny domowej 1936–1939, Warszawa 2014.
Google Scholar

Ciechanowski J.S., Polscy ochotnicy po stronie narodowej w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939), [w:] Studia polsko-hiszpańskie. Wiek XX, red. J. Kieniewicz, Warszawa 2004, s. 117–151.
Google Scholar

Eiroa de San Francisco M., Obóz koncentracyjny w kraju neutralnym. Polacy w Miranda de Ebro, [w:] Studia polsko-hiszpańskie. Wiek XX, red. J. Kieniewicz, Warszawa 2004, s. 158–160.
Google Scholar

Gontarczyk P., Dąbrowszczacy – żołnierze Stalina, [w:] Nowe kłopoty z historią. Publicystyka z lat 2005–2008, Warszawa 2008, s. 97–106.
Google Scholar

Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa [2014].
Google Scholar

Gontarczyk P., Szkliniarz Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVIII, Warszawa–Kraków 2012, s. 322–323.
Google Scholar

Henry Ch., Ostatnia godzina republiki. Bitwa nad Ebro 1938, Poznań 2009.
Google Scholar

Kasprzyk J.J., Świerczewski Karol, [w:] Encyklopedia „białych plam”, t. XVII, Radom 2006, s. 100–104.
Google Scholar

Kochański A., Reicher (Rajcher) Gustaw, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXI, Wrocław 1988, s. 11–13.
Google Scholar

Kochański A., Strzelczyk Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2007, s. 599–600.
Google Scholar

Kofman J., Chodakiewicz M.J., Świerczewski Karol, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004, s. 1263–1264.
Google Scholar

Kotowska-Kachel M., Wyka Jan, [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. IX, Warszawa 2004, s. 312–314.
Google Scholar

Kozłowski E., Hiszpańska epopeja dąbrowszczaków, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1976, R. XXI, nr 3, s. 9–33.
Google Scholar

Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. I–IV, Toruń 2010.
Google Scholar

Lesiakowski K., Mieczysław Broniatowski – meandry kariery „dąbrowszczaka” w PRL, „Przegląd Nauk Historycznych” 2015, R. XIV, nr 1, s. 107–131.
Google Scholar

Lipiński P., Dynamit i cześć, „Gazeta Wyborcza”, 4–5 I 1997, nr 3, s. 14–16.
Google Scholar

Machcewicz P., Dąbrowszczacy to nie zbrodniarze, „Gazeta Wyborcza”, 15 VI 2007, nr 138, s. 24.
Google Scholar

Maj K., Matuszczak Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XX, Wrocław 1975, s. 218–219.
Google Scholar

Majzner R., Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w obserwacjach i działaniach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, Radomsko 2012.
Google Scholar

Mroczkowski W., Polscy ochotnicy w wojnie hiszpańskiej w latach 1936–1939 (w 40 rocznicę utworzenia Batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego), „Z pola walki” 1977, R. XX, nr 1, s. 181–202.
Google Scholar

Olszewski W., Brygady międzynarodowe w Hiszpanii w latach 1936–1939, [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, s. 235–244.
Google Scholar

Opioła W., Hiszpańska wojna domowa w polskich dyskursach politycznych. Analiza publicystyki 1936–2015, Opole 2016.
Google Scholar

Pardo W., Polski legionista gen. Franco, oprac. C. Taracha, Radom 2001.
Google Scholar

Pietrzak J., Związek Patriotów Polskich na Środkowym Wschodzie. Nieznana karta działalności komunistów podczas II wojny światowej, [w:] Lewica polska. Koncepcje – ludzie – działalność, t. II, red. E. Krasucki, T. Sikorski, A. Wątor, Wrocław 2012, s. 63–84.
Google Scholar

Pochodaj A., Udział polskich lotników i samolotów w wojnie domowej w Hiszpanii 1936– 1939. Na marginesie książki R. Michulca „Elita Luftwaffe. Rzecz o niemieckich asach myśliwskich 1939–1945”, „Grot. Zeszyty Historyczne” 2004, R. V, nr 20, s. 145–150.
Google Scholar

Polacy w wojnie hiszpańskiej (1936–1939), red. M. Bron, Warszawa 1967.
Google Scholar

Różycki B., Dąbrowszczacy i pamięć o hiszpańskiej wojnie domowej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 2, s. 167–212.
Google Scholar

Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. I–III, Warszawa 1978–1992.
Google Scholar

Sobczak K., Kozłowski E., Wyszczelski L., Hiszpańska wojna narodowo-rewolucyjna 1936–1939 i udział w niej Polaków, Warszawa 1986.
Google Scholar

Sobór-Świderska A., Szyr (Shir, Schir) Eugeniusz (poprzednio Gerszon Serson), [w:] Polski słownik biograficzny, t. L, Warszawa–Kraków 2015, s. 331–334.
Google Scholar

Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa 2014.
Google Scholar

Toruńczyk R., O składzie osobowym polskich ochotników w Hiszpanii republikańskiej w latach 1936–1938, „Z pola walki” 1965, R. VIII, nr 1, s. 183–187.
Google Scholar

Wyszczelski L., Bohaterowie stu bitew, Warszawa 1986.
Google Scholar

Wyszczelski L, Rola dąbrowszczaków w kształtowaniu lewicowego ruchu oporu w Polsce podczas II wojny światowej, „Zeszyty Naukowe. Wojskowa Akademia Polityczna” 1980, nr 102, s. 71–80.
Google Scholar

Wyszczelski L., Walka zbrojna Polaków w obronie Republiki Hiszpańskiej, [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, s. 267–283.
Google Scholar

Zamojski J.E., Interbrygadziści Republiki Hiszpańskiej – po klęsce… Losy Polaków, [w:] Hiszpania–Polska: spotkania, red. E.E. González Martínez, M. Nalewajko, Warszawa 2003, s. 9–57.
Google Scholar

Zamojski J.E., Polacy w ruchu oporu we Francji 1940–1945, Wrocław 1975.
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, [Inwentarz zespołu], Wojna domowa w Hiszpanii 1941–1987, sygn. 332, oprac. M. Siek, Warszawa 2010, www.jhi.pl/uploads/inventory/file/202/Wojna_domowa_w_Hiszpanii_332.pdf (dostęp: 15 VII 2016 r.).
Google Scholar

Bohajedyn T., No pasarán polskich ochotników, „Przegląd”, 8 IV 2013, nr 15, www.tygodnikprzeglad.pl/no-pasaran-polskich-ochotnikow/ (dostęp: 25 VII 2016 r.).
Google Scholar

Sikorski T., Kim był Polak, który zainspirował Ernesta Hemingwaya?, „Focus Historia” 2015, nr 1, historia. focus.pl/swiat/kim-był-polak-który-zainspirował-ernesta-hemingwaya-1684 (dostęp: 25 VII 2016 r.).
Google Scholar