Sylwetki oprawców więzienia na Radogoszczu w świetle relacji naocznych świadków

Abstrakt

Miejscem, które odegrało czołową rolę w niemieckich planach eksterminacyjnych mieszkańców Łodzi i rejencji łódzko-kaliskiej, było więzienie na Radogoszczu, zlokalizowane na obrzeżach miasta, w byłej fabryce włókienniczej Samuela Abbego u zbiegu ulic gen. Józefa Sowińskiego i Zgierskiej. Załogę więzienia na Radogoszczu stanowiło kilkudziesięciu (od 57 do 83) wachmanów, którzy z nielicznymi wyjątkami odznaczali się wyjątkowym sadyzmem, bijąc niemal na każdym kroku i znęcając się w okrutny sposób nad więźniami. Oprócz komendanta więzienia Waltera Pelzhausena w tym nieludzkim procederze prym wiedli dwaj komendanci zmiany wachmańskiej: Józef Heinrich „Józio”, „krwawy Józio” i Józef Flescher „Rolowany” oraz pseudo-lekarz więzienny Bruno Mathäus vel Matuszewski, nazywany przez więźniów „sanitariuszem Mateuszem”. Ci trzej członkowie załogi radogoskiego więzienia stosowali wyjątkowo wyszukane metody udręczania więźniów. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej autor przedstawia rys historyczny więzienia na Radogoszczu, w drugiej dokonuje charakterystyki jego załogi, w trzeciej zaś, na podstawie relacji byłych więźniów, skupia się na nakreśleniu sylwetek trzech największych radogoskich oprawców. Kluczowym materiałem źródłowym stały się w tym wypadku rękopiśmienne i publikowane wspomnienia oraz obszerne zeznania więźniów złożone w ramach śledztwa przeprowadzonego przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu znajdujące się w Archiwum Oddziałowym Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi.