Wojsko w mieście. Żołnierze Hohenzollernów w Prusach Południowych (1793–1806)

Zdzisław Włodarczyk

doi:10.18778/0208-6050.103.06

Autor

Zdzisław Włodarczyk Wieluńskie Towarzystwo Naukowe https://orcid.org/0000-0002-2928-898X

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.103.06

Słowa kluczowe:

Prusy Południowe, XIX wiek, miasto, wojsko, garnizon, życie codzienne

Abstrakt

W wyniku II rozbioru (1793) znaczna część ziem Rzeczpospolitej Obojga Narodów znalazła się we władaniu Prus. Niezwłocznie też utworzono z nich nową prowincję – Prusy Południowe (Südpreussen). Jednym z elementów nowej rzeczywistości była obecność licznych wojskowych w przestrzeni społeczno-gospodarczej prowincji. Wiele miast i miasteczek stało się siedzibami garnizonów. Nastąpiło zetknięcie dwóch zupełnie różnych zbiorowości. Z jednej strony żołnierze, którym bardzo często towarzyszyły rodziny, z drugiej zaś „miejscowi” wtłoczeni z dnia na dzień w ramy obcych struktur administracyjnych. Kształtowała się skomplikowana sieć powiązań między cywilami a wojskowymi. Zmianie uległo oblicze etniczne wielu, zwłaszcza niewielkich ośrodków miejskich. Walorem było to, że wojsko dawało możliwość zwiększenia dochodów, choćby przez świadczone na jego rzecz usługi: sprzedaż żywności, transport, wynajem kwater, stajni, powierzchni magazynowych. Jednocześnie żołnierze, kiepsko opłacani, szukali możliwości zarobkowania, najmując się do wszelkich możliwych zajęć. Wzajemne współżycie nie było pozbawione momentów trudnych, wspólne bytowanie pod jednym dachem (żołnierskie kwatery) rodziło sytuacje zapalne. Jednak to nie one decydowały o całokształcie wzajemnych relacji – o czym świadczą świadectwa współpracy w sferze niematerialnej. Wymarsz większości garnizonów na wojnę z Francją (1806) zakończył krótki okres istnienia Prus Południowych. Jednak na opuszczonych przez Prusy terenach pozostało wielu związanych z poprzednią administracją, również wojskowych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Generalne Dyrektorium Prus Południowych [GD SP], VI – sygn. 2537, 2789, 2947, 2956, 3259.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Generalne Dyrektorium Prus Południowych [GD SP], IX – sygn. 42, 62.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim [APPT], Akta Miasta Radomska [AMR], sygn. 80/I.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Kriegs- und Domänen Kammer, sygn. 17.
Google Scholar

Bolte J.H., Anleitung zur Kenntniss des öffentlichen Geschäftganges in den preussischen Staaten, Berlin 1804.
Google Scholar

Das Jahr 1793. Urkunden und Aktenstücke zur Geschichte der Organisation Südpreußens, hrsg. R. Prümers, Poznań 1895.
Google Scholar

Hitzig J.E., E.T.A. Hoffmanns Leben und Nachlass, Stuttgart 1839.
Google Scholar

Holsche A.C., Geographie und Statistik von West-, Süd und Neu- Ostpreußen, Bd. II, Berlin 1804.
Google Scholar

Lelewel J., Polska odradzająca się czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane przez Joachima Lelewela, [w:] idem, Dzieła, t. VIII, Warszawa 1961.
Google Scholar

Pamiętniki Franciszka z Błociszewa Gajewskiego pułkownika wojsk polskich (1802–1831), do druku przygotował S. Karwowski, Poznań 1913.
Google Scholar

Skarbek F., Pamiętniki Seglasa, Warszawa 1898.
Google Scholar

Wąsicki J., Opisy miast polskich lat 1793–1794, cz. 1, Poznań 1962.
Google Scholar

Breyer R., Die südpreussischen Beamten und die Polenfrage, „Zeitschrift für Ostforschung” 1955, Jg. IV, s. 531–548.
Google Scholar

Droysen J.G., York von Wartenburg. Ein Leben preußischer Pflichterfüllung, Essen [b.d.].
Google Scholar

Filipiak Z., Ostatni projekt prawa regulującego kwaterunek wojskowy w Księstwie Warszawskim, [w:] Wojna i pokój. Wybrane zagadnienia prawno-historyczne, red. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Opole 2013, s. 153–167.
Google Scholar

Gastpary W., Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa 1977.
Google Scholar

Kneifel E., Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermarscht über Winsen/ Luhe, [b.d.].
Google Scholar

Kneifel E., Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Eging [b.d.].
Google Scholar

Kosim J., Okupacja pruska i konspiracje rewolucyjne w Warszawie 1796–1806, Wrocław 1976.
Google Scholar

Kuchowicz Z., Warunki zdrowotne mieszkańców wsi i miasteczek województwa łęczyckiego i sieradzkiego w XVIII w., Łódź 1961.
Google Scholar

Kunicki W., „Südpreussen” als Wirkungsfeld des radikalen schlesischen Bürgertums, [w:] Europäische Ansichten. Brandenburg–Preussen um 1800 in der Wahrnehmung europäischer Reisender und Zuwanderer, Berlin 2004, s. 209–231.
Google Scholar

Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1984.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Czarna legenda Polski. Obraz Polski i Polaków w Prusach 1772–1815, Poznań 1995.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Sarmatyzm i Prusy na przełomie XVIII i XIX wieku, Warszawa 2015.
Google Scholar

Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań–Warszawa 2004.
Google Scholar

Mączak A., Więzi stanowe, [w:] I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988, s. 241–307.
Google Scholar

Nowak T.A., Księgi metrykalne parafii św. Lamberta w Radomsku, cz. 3 (Księga ochrzczonych z lat 1779–1796), Radomsko 2014.
Google Scholar

Sommer H., Posen als militärischer Standort in südpreussischer Zeit, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” 1911, Jg. XXVI, 1. Halbband, s. 6–89.
Google Scholar

Szultka Z., Rola militaryzmu pruskiego w rozwoju gospodarki i stosunków społecznych, [w:] Prusy w okresie monarchii absolutnej (1701–1806), red. B. Wachowiak, Poznań 2010, s. 153–167.
Google Scholar

Szymkiewicz S., Warszawa na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle pomiarów i spisów, Warszawa 1959.
Google Scholar

Unruh G.Ch., Widerstand einer Stadt gegen die Garnison in südpreußischer Zeit (Unruhstadt 1795/9), „Grenzmärkische Heimatblätter” 1938, H. 1, s. 48–53.
Google Scholar

Wąsicki J., Powstanie kościuszkowskie w Wielkopolsce, Poznań 1957.
Google Scholar

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wrocław 1957.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Konin pod panowaniem pruskim (1793–1806), „Rocznik Koniński” 2007, t. XVI, s. 9–42.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Na przełomie epok. Radomsko pod panowaniem pruskim (1793–1806), Radomsko 2015.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Na przełomie wieków – Szadek pod panowaniem pruskim (1793–1806), „Biuletyn Szadkowski” 2013, t. XIII, s. 81–100.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Pruska obecność wojskowa w Piotrkowie Trybunalskim (1793–1806), „Rocznik Łódzki” 2012, t. LIX, s. 155–169.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Siedziby kamer wojenno-ekonomicznych w Prusach Południowych (1793–1806), „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2001–2002, t. VIII/IX, s. 83–89.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Wieluńskie w dobie Prus Południowych 1793–1806, Wieluń 2005.
Google Scholar

Włodarczyk Z., Wieruszów pod panowaniem pruskim (1793–1806), „Rocznik Wieluński” 2005, t. V, s. 73–98.
Google Scholar