Ustalenie granicy polsko-radzieckiej w byłych Prusach Wschodnich – konsekwencje II wojny światowej

Halina Łach

doi:10.18778/0208-6050.117.10

Autor

Halina Łach Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie https://orcid.org/0000-0002-1279-7673

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.117.10

Słowa kluczowe:

Prusy Wschodnie, Rząd Rzeczypospolitej na uchodźstwie, granica polsko-radziecka, umowy polsko-radzieckie, wytyczenie i przebieg granicy

Abstrakt

Po zakończeniu II wojny światowej Rzeczpospolita Polska otrzymała zupełnie nowe granice państwowe, zarówno te zachodnie, wschodnie, jak i północne. Do takich należy granica polsko-radziecka w byłych Prusach Wschodnich, która jest rezultatem klęski Niemiec w wojnie i zdobycia prowincji pruskiej przez wojska sowieckie. Jej orientacyjny bieg został ustalony na konferencjach polityków Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Na konferencjach zapadły decyzje dotyczące podziału Prus Wschodnich pomiędzy Związkiem Radzieckim a Polską. Dopiero po wojnie, w polsko-radzieckich porozumieniach bilateralnych oraz w protokołach mieszanych komisji delimitacyjnych, doprecyzowano przebieg linii rozgraniczenia tych terenów. Wytyczenie granicy w terenie odbywało się etapami i trwało ponad dziesięć lat. Ostateczny przebieg granicy polsko-sowieckiej został rozstrzygnięty dopiero w latach 1957–1958.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działań rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie na rzecz włączenia Prus Wschodnich w powojenne granice Polski oraz ukazanie stanowiska i decyzji polityków państw koalicji antyfaszystowskiej w sprawie prowincji pruskiej. Ponadto ukazany zostanie proces kształtowania się linii rozgraniczenia obszarów polsko-radzieckich w Prusach Wschodnich po wojnie.

W artykule wykorzystano dokumenty źródłowe z Archiwum Akt Nowych i Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie oraz Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie.

Pobrania

Biogram autora

Halina Łach - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Dr hab. Halina Łach, prof. UWM – historyk, profesor uczelni w Katedrze Edukacji Historycznej i Metod Cyfrowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Zainteresowania naukowe: problematyka związana z funkcjonowaniem formacji granicznych i systemu ochrony granic Rzeczypospolitej Polskiej i strefy Schengen.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Departament Zagraniczny, Umowa między Rzecząpospolitą Polską i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej, Moskwa 16 VIII 1945, sygn. 411
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Prac Kongresowych Rządu RP (emigracyjnego) w Londynie, Emigracja niemiecka i przyszła granica polsko-niemiecka (opracowanie ministerstwa), 1944, sygn. 64
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Prac Kongresowych Rządu RP (emigracyjnego) w Londynie, Projekty tez i tezy w sprawie zagadnienia Niemiec uchwalone przez Radę Ministrów w dniu 31 I 1944 r., sygn. 56
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Prac Kongresowych Rządu RP (emigracyjnego) w Londynie, Terytorialne postulaty Sowietów w Prusach Wschodnich (opracowanie ministerstwa), 1944, sygn. 83
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Prac Kongresowych Rządu RP (emigracyjnego) w Londynie, Tezy w sprawie inkorporacji oraz okupacji wschodnich obszarów Niemiec, uchwalone przez Radę Ministrów 7 XII 1943 r., sygn. 61
Google Scholar

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Organizacja Komisji Delimitacyjnej i organizacja Podkomisji Delimitacyjnych, Warszawa 1945, zespół 1, teczka 6
Google Scholar

Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie, Dowództwo WOP, Protokólarny opis przebiegu linii granicy państwowej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w części przylegającej do Morza Bałtyckiego i w Zatoce Gdańskiej wytyczonej w latach 1957–1958, sygn. 1284/281
Google Scholar

Protokół między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o rozgraniczeniu polskich i radzieckich wód terytorialnych w Zatoce Gdańskiej Morza Bałtyckiego podpisany w Warszawie dnia 18 marca 1958 r., Dziennik Ustaw 1958, nr 76, poz. 386.
Google Scholar

Umowa między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o wytyczeniu istniejącej polsko-radzieckiej granicy państwowej w części przylegającej do Morza Bałtyckiego, podpisana w Moskwie dnia 5 marca 1957 r., Dziennik Ustaw 1958, nr 37, poz. 166.
Google Scholar

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej, podpisana w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r., Dziennik Ustaw 1947, nr 35, poz. 167.
Google Scholar

Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej, Dziennik Ustaw 1946, nr 2, poz. 5.
Google Scholar

Bugajski D. R., Polska i międzynarodowa żegluga w Cieśninie Pilawskiej, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, t. VI, nr 4(32), s. 67–93.
Google Scholar

Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. VIII (Styczeń 1944 – grudzień 1945), red. W. T. Kowalski, A. Chrenov, oprac. E. Basiński, Warszawa 1974.
Google Scholar

Eberhardt P., Polska granica wschodnia 1939–1945, Warszawa 1993.
Google Scholar

Kossert A., Prusy Wschodnie. Historia i mit, Warszawa 2009.
Google Scholar

Kowalski W. T., Walka dyplomatyczna o miejsce Polski w Europie (1939–1945), Warszawa 1966.
Google Scholar

Kudrzycki Z., Granica polsko-rosyjska przylegająca do Morza Bałtyckiego 1945–1958, Toruń 2013.
Google Scholar

Obwód Kaliningradzki. Przegląd faktów, wydarzeń, opinii, „Biuletyn Towarzystwa Naukowego i Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie” 1996, nr 2(18), s. 50–59.
Google Scholar

Okręg Mazurski w raportach Jakuba Prawina. Wybór dokumentów 1945, przyg. do druku T. Baryła, Olsztyn 1996.
Google Scholar

Osmańczyk E. J., Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1982.
Google Scholar

Skubiszewski K., Zachodnia granica Polski, Gdańsk 1969.
Google Scholar

Tebinka J., Polityka brytyjska wobec problemu granicy polsko-radzieckiej 1939–1945, Warszawa 1998.
Google Scholar

Teheran–Jałta–Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów wielkich mocarstw, Warszawa 1970.
Google Scholar

Wakar A., Martwa granica, „Borussia” 1992, nr 1, s. 53.
Google Scholar

Wojnowski E., Problem Prus Wschodnich w okresie II wojny światowej – powrót Warmii i Mazur do Polski, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 1985, nr 3–4, s. 333–346.
Google Scholar

Wojnowski E., Warmia i Mazury w latach 1945–1947, Olsztyn 1970.
Google Scholar

Wrzesiński W., Prusy Wschodnie a bezpieczeństwo europejskie: stanowisko Francji, USA, Wielkiej Brytanii, ZSRS i Polski wobec przyszłości Prus Wschodnich w latach 1939–1945, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 1985, nr 2, s. 163–179.
Google Scholar

Wrzesiński W., Prusy Wschodnie w polskiej myśli politycznej 1864–1945, Olsztyn 1994.
Google Scholar

Golon M., Problem polsko-radzieckiej granicy w byłych Prusach Wschodnich w latach 1945–1958, https://e-journals.ku.lt/journal/AHUK/article/2289/info (dostęp: 1 VI 2023).
Google Scholar

Rojek W., Delimitacja polsko-sowieckiej/rosyjskiej północnej granicy państwowej 1957–2009, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/259578/rojek_delimitacja_polskosowieckiej_rosyjskiej_polnocnej_granicy_panstwowej_1957-2009_2014.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 1 VI 2023).
Google Scholar