Akta sądów grodzkich (1944–1950) jako źródło do badań strat osobowych okresu II wojny światowej

Bartłomiej Samarski

doi:10.18778/0208-6050.117.07

Autor

Bartłomiej Samarski Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0000-0001-6696-0424

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.117.07

Słowa kluczowe:

II wojna światowa, straty osobowe, społeczne skutki wojen, akta wymiaru sprawiedliwości, Białystok międzywojenny, źródła do dziejów II wojny światowej, zbrodnie wojenne, ofiary

Abstrakt

Artykuł w swym założeniu ogólnym ma przybliżyć zastosowanie akt wymiaru sprawiedliwości jako źródeł do badań nad zagadnieniem społecznych skutków II wojny światowej. Skupia się jednak na ich najwyższym wymiarze – stratach osobowych. Jest to zagadnienie niezwykle istotne, gdyż odnosi się do największej ofiary, jaką społeczność danego kraju może w wyniku działań wojennych ponieść. Dodatkowo, dla ostatniego z konfliktów światowych nadal jest to temat otwarty. Nie dysponujemy wszakże szczegółowymi, opartymi na źródłach archiwalnych danymi odnośnie do końcowej liczby ofiar. Nie mówiąc już o ewentualnym ustaleniu ich personaliów. Niniejszy tekst nie ma jednak na celu dokonywanie ostatecznych podsumowań statystycznych w tym zakresie. Nie jest nawet próbą takiego ujęcia tematu polskich strat wojennych. Prezentuje pewien tylko wycinek, w wartościach bezwzględnych może niezbyt okazały i odnoszący się do jednego właściwie miasta, ale za to dotyczący konkretnych osób, które padły ofiarą działań wojennych z lat 1939–1945, a których dane osobowe, losy i okoliczności śmierci udało się dokładnie ustalić. Głównym zadaniem artykułu jest bowiem ukazanie użyteczność akt sądowych w wycinkowych badaniach mających prowadzić do ustalenia ostatecznej liczby ofiar II wojny światowej. Za przykład w tym zakresie posłużyła natomiast dokumentacja Sądu Grodzkiego w Białymstoku.

Pobrania

Biogram autora

Bartłomiej Samarski - Uniwersytet w Białymstoku

Mgr Bartłomiej Samarski – absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, od 2020 r. doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu w Białymstoku. Zawodowo od 2005 r. związany z Archiwum Państwowym w Białymstoku, gdzie pełnił funkcję kierownika Oddziału Opracowania, obecnie zaś kieruje Oddziałem Promocji i Popularyzacji Zasobu.

Zainteresowania naukowe: Druga Rzeczpospolita, kampania wrześniowa, przygotowania obronne Polski w latach 1935–1939, Białystok okresu międzywojennego, mniejszość żydowska w okresie dwudziestolecia międzywojennego, żydowska przeszłość Białegostoku, prasa żydowska.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Białymstoku, Sąd Grodzki w Białymstoku, [1934–1939] 1944–1950 [1951–2007], zespół nr 278
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku, Urząd Wojewódzki Białostocki, [1937–1938] 1944–1950 [1951–1959], zespół nr 71
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Sąd Grodzki w Łodzi, [1912–1945] 1946–1950 [1951–2021], zespół nr 2390
Google Scholar

Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. w sprawie postępowania o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu, Dziennik Ustaw 1945, nr 40, poz. 226.
Google Scholar

Nowak F., Moja gwiazda, Białystok 1991.
Google Scholar

Pisar S., Z krwi i nadziei, Białystok 1992.
Google Scholar

Rajzner R., Losy nieopowiedziane, Warszawa 2013.
Google Scholar

Szpiro D., Pamiętnik, Białystok 2021.
Google Scholar

Beevor A., Druga wojna światowa, Kraków 2013.
Google Scholar

Boćkowski D., Rogalewska E., Sadowska J., Kres świata białostockich Żydów, Białystok 2013.
Google Scholar

Czubiński A., Historia drugiej wojny światowej 1939–1945, Poznań 2008.
Google Scholar

Evans R. J., Wojna Trzeciej Rzeszy, Grójec 2017.
Google Scholar

Flaga-Gieruszyńska K., Postępowanie sądowe w sprawach o uznanie za zmarłego – wybrane zagadnienia, [w:] „Non omnis moriar”. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka: zagadnienia wybrane, red. J. Gołaczyński et al., Wrocław 2015, s. 246–267.
Google Scholar

Fritz S. G., Ostkrieg. Front wschodni. Wojna na wyniszczenie, Grójec 2018.
Google Scholar

Ghiglieri M. P., Ciemna strona człowieka. W poszukiwaniu źródeł męskiej agresji, Warszawa 2001.
Google Scholar

Jurga T., Obrona Polski 1939, Warszawa 1990.
Google Scholar

Kietliński M., Straty wojenne województwa białostockiego 1939–1945. Wybór dokumentów archiwalnych, Białystok 2019.
Google Scholar

Kocoń L., Zaginieni 1939–1945. Postępowania o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu, t. I (Powiat łomżyński), Białystok 2008.
Google Scholar

Monkiewicz W., Sonderaktion 1005 na Białostocczyźnie, „Białostocczyzna” 1989, nr 4(16), s. 27–30.
Google Scholar

Niewiński K., Odbudowa sądownictwa powszechnego w świetle protokołu z konferencji odbytej 14 września 1944 r. w Białymstoku z udziałem delegacji Resortu Sprawiedliwości PKWN, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. XVIII, z. 2, s. 227–240. https://doi.org/10.15290/mhi.2019.18.02.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2019.18.02.10

Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, red. T. Szarota, W. Materski, Warszawa 2009.
Google Scholar

Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939–1945, red. K. Wnęk, Warszawa 2022.
Google Scholar

Roberts A., Wicher wojny. Nowa historia drugiej wojny światowej, Warszawa 2010.
Google Scholar

Samarski B., Zaginieni 1939–1945. W świetle akt Sądu Grodzkiego w Białymstoku, t. II (powiat białostocki), Białystok 2011.
Google Scholar

Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych Polski w latach 1939–1945, praca zbior., Warszawa 1947.
Google Scholar

Wojna obronna Polski 1939, red. E. Kozłowski, Warszawa 1979.
Google Scholar