Polscy uczestnicy hiszpańskiej wojny domowej

Jacek Pietrzak

doi:10.18778/0208-6050.97.04

Autor

Jacek Pietrzak Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Polski Najnowszej

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.97.04

Słowa kluczowe:

wojna domowa w Hiszpanii (1936–1939), udział Polaków w wojnie, Brygady Międzynarodowe, komunizm, Polska XX w.

Abstrakt

Polscy ochotnicy odegrali stosunkowo znaczącą rolę w hiszpańskiej wojnie domowej. Przytłaczająca większość z nich walczyła po stronie republikańskiej. Przyjmuje się, że było ich ok. 4,5–5 tys. (wśród ok. 35 tys. żołnierzy Brygad Międzynarodowych). Ok. 75% stanowili emigranci, głównie mieszkający we Francji, w znacznym stopniu działacze lub sympatycy Francuskiej Partii Komunistycznej. Prawdopodobnie tylko ok. 600–800 osób (według niektórych danych 1200) przybyło bezpośrednio z Polski, wśród nich zdecydowanie przeważali komuniści (80% lub więcej). Najwięcej polskich ochotników walczyło w szeregach XIII Brygady „Jarosław Dąbrowski”, która brała udział w większości kluczowych operacji wojny i poniosła ogromne straty (prawdopodobnie 30–40%). Prawdopodobnie kilkudziesięciu Polaków uczestniczyło w wojnie po stronie narodowej (frankistowskiej). Większość z nich stanowili jednak zawodowi żołnierze hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej, którzy wstąpili do niej przed wybuchem wojny, zatem ich udział w wojnie nie miał charakteru ideowego. W artykule w syntetyczny sposób ukazano portret polskich uczestników wojny walczących po obu stronach konfliktu, wskazując także na przyczyny skromnego zaangażowania po stronie narodowej. Przeanalizowano oblicze i szlak bojowy Brygady „Jarosław Dąbrowski” i innych „polskich” oddziałów armii republikańskiej, przedstawiono biogramy ważniejszych dowódców. Wiele miejsca poświęcono losom „dąbrowszczaków” w okresie II wojny światowej i w powojennej Polsce, starając się ukazać ich specyficzne i zmieniające się miejsce w systemie politycznym PRL.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Korespondencja polskich działaczy komunistycznych w Hiszpanii z Biurem Politycznym KC KPP, „Z pola walki” 1966, R. IX, nr 1, s. 95–153.
Google Scholar

Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. II: Kronika wydarzeń, cz. 1, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2009.
Google Scholar

Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. II (Wybór dokumentów), oprac. J.S. Ciechanowski, Warszawa 2005.
Google Scholar

Bron M., Pasaremos, Warszawa 1958.
Google Scholar

Bron M., We fraku i w więzieniu, Warszawa 1990.
Google Scholar

Broniatowski M., Zaczęło się za Pirenejami, Warszawa 1986.
Google Scholar

Gdzieś za Pirenejami. Ze wspomnień dąbrowszczaków, oprac. J. Kantyka, A. Konieczny, Katowice 1968.
Google Scholar

Księżarczyk F., Droga w ogniu, Warszawa 1975.
Google Scholar

Ochotnicy wolności. Księga wspomnień dąbrowszczaków, oprac. Z. Szleyen, Warszawa 1957.
Google Scholar

Puchalska B., Było to tak… Rozmowy z Juliuszem Hibnerem, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1998, z. 124, s. 33–178.
Google Scholar

Rutkowski J., Czas walki, klęski i zwycięstwa. Wspomnienia dąbrowszczaka, Wrocław 1980.
Google Scholar

Stein S., Moja wojna w Hiszpanii. Brygady Międzynarodowe – koniec mitu, Kraków 2015.
Google Scholar

Szleyen Z., Wiatraki i Messerschmitty, Warszawa 1965.
Google Scholar

Wyka J, Zapiski na karteluszkach (Z notatnika rewolucjonisty). Hiszpania po czterdziestu latach, Warszawa 1984.
Google Scholar

Ajzner S., Mrozek Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 198–199.
Google Scholar

Ajzner S., Pierwsi polscy uczestnicy wojny domowej w Hiszpanii, „Kwartalnik Historyczny” 1985, R. XCII, nr 4, s. 815–844.
Google Scholar

Ajzner S., Polska a wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939, Warszawa 1968.
Google Scholar

Ajzner S., Rekrutacja ochotników polskich do hiszpańskiej armii republikańskiej w 1936–1937 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1959, R. IV, nr 2, s. 169–186.
Google Scholar

Ajzner S., Z dziejów polskich oddziałów ochotniczych w Hiszpanii, „Z pola walki” 1958, R. I, nr 3, s. 3–28.
Google Scholar

Apel Antygony, „Gazeta Wyborcza”, 27 IV 2007, nr 97, s. 19.
Google Scholar

Bednarczuk M., Obraz hiszpańskiej wojny domowej lat 1936–1939 w piśmiennictwie polskim, Toruń 2008.
Google Scholar

Beevor A., Walka o Hiszpanię 1936–1939. Pierwsze starcie totalitaryzmów, Kraków 2009.
Google Scholar

Bron M., Bitwa nad Ebro i udział w niej Polaków, Warszawa 1976.
Google Scholar

Bron M., Udział Polaków w wojnie hiszpańskiej w latach 1936–1939, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1963, R. VIII, nr 1, s. 97–131.
Google Scholar

Chodakiewicz M.J., Taki polski Kowalski. Wspomnienie o Tadeuszu Ungerze, „Glaukopis” 2006, nr 4, s. 237–247.
Google Scholar

Chodakiewicz M.J., Zagrabiona pamięć. Wojna w Hiszpanii 1936–1939, Warszawa 2010.
Google Scholar

Ciechanowski J.S., Podwójna gra. Rzeczpospolita Polska wobec hiszpańskiej wojny domowej 1936–1939, Warszawa 2014.
Google Scholar

Ciechanowski J.S., Polscy ochotnicy po stronie narodowej w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939), [w:] Studia polsko-hiszpańskie. Wiek XX, red. J. Kieniewicz, Warszawa 2004, s. 117–151.
Google Scholar

Eiroa de San Francisco M., Obóz koncentracyjny w kraju neutralnym. Polacy w Miranda de Ebro, [w:] Studia polsko-hiszpańskie. Wiek XX, red. J. Kieniewicz, Warszawa 2004, s. 158–160.
Google Scholar

Gontarczyk P., Dąbrowszczacy – żołnierze Stalina, [w:] Nowe kłopoty z historią. Publicystyka z lat 2005–2008, Warszawa 2008, s. 97–106.
Google Scholar

Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa [2014].
Google Scholar

Gontarczyk P., Szkliniarz Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVIII, Warszawa–Kraków 2012, s. 322–323.
Google Scholar

Henry Ch., Ostatnia godzina republiki. Bitwa nad Ebro 1938, Poznań 2009.
Google Scholar

Kasprzyk J.J., Świerczewski Karol, [w:] Encyklopedia „białych plam”, t. XVII, Radom 2006, s. 100–104.
Google Scholar

Kochański A., Reicher (Rajcher) Gustaw, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXI, Wrocław 1988, s. 11–13.
Google Scholar

Kochański A., Strzelczyk Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2007, s. 599–600.
Google Scholar

Kofman J., Chodakiewicz M.J., Świerczewski Karol, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004, s. 1263–1264.
Google Scholar

Kotowska-Kachel M., Wyka Jan, [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. IX, Warszawa 2004, s. 312–314.
Google Scholar

Kozłowski E., Hiszpańska epopeja dąbrowszczaków, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1976, R. XXI, nr 3, s. 9–33.
Google Scholar

Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. I–IV, Toruń 2010.
Google Scholar

Lesiakowski K., Mieczysław Broniatowski – meandry kariery „dąbrowszczaka” w PRL, „Przegląd Nauk Historycznych” 2015, R. XIV, nr 1, s. 107–131.
Google Scholar

Lipiński P., Dynamit i cześć, „Gazeta Wyborcza”, 4–5 I 1997, nr 3, s. 14–16.
Google Scholar

Machcewicz P., Dąbrowszczacy to nie zbrodniarze, „Gazeta Wyborcza”, 15 VI 2007, nr 138, s. 24.
Google Scholar

Maj K., Matuszczak Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XX, Wrocław 1975, s. 218–219.
Google Scholar

Majzner R., Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w obserwacjach i działaniach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, Radomsko 2012.
Google Scholar

Mroczkowski W., Polscy ochotnicy w wojnie hiszpańskiej w latach 1936–1939 (w 40 rocznicę utworzenia Batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego), „Z pola walki” 1977, R. XX, nr 1, s. 181–202.
Google Scholar

Olszewski W., Brygady międzynarodowe w Hiszpanii w latach 1936–1939, [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, s. 235–244.
Google Scholar

Opioła W., Hiszpańska wojna domowa w polskich dyskursach politycznych. Analiza publicystyki 1936–2015, Opole 2016.
Google Scholar

Pardo W., Polski legionista gen. Franco, oprac. C. Taracha, Radom 2001.
Google Scholar

Pietrzak J., Związek Patriotów Polskich na Środkowym Wschodzie. Nieznana karta działalności komunistów podczas II wojny światowej, [w:] Lewica polska. Koncepcje – ludzie – działalność, t. II, red. E. Krasucki, T. Sikorski, A. Wątor, Wrocław 2012, s. 63–84.
Google Scholar

Pochodaj A., Udział polskich lotników i samolotów w wojnie domowej w Hiszpanii 1936– 1939. Na marginesie książki R. Michulca „Elita Luftwaffe. Rzecz o niemieckich asach myśliwskich 1939–1945”, „Grot. Zeszyty Historyczne” 2004, R. V, nr 20, s. 145–150.
Google Scholar

Polacy w wojnie hiszpańskiej (1936–1939), red. M. Bron, Warszawa 1967.
Google Scholar

Różycki B., Dąbrowszczacy i pamięć o hiszpańskiej wojnie domowej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 2, s. 167–212.
Google Scholar

Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. I–III, Warszawa 1978–1992.
Google Scholar

Sobczak K., Kozłowski E., Wyszczelski L., Hiszpańska wojna narodowo-rewolucyjna 1936–1939 i udział w niej Polaków, Warszawa 1986.
Google Scholar

Sobór-Świderska A., Szyr (Shir, Schir) Eugeniusz (poprzednio Gerszon Serson), [w:] Polski słownik biograficzny, t. L, Warszawa–Kraków 2015, s. 331–334.
Google Scholar

Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa 2014.
Google Scholar

Toruńczyk R., O składzie osobowym polskich ochotników w Hiszpanii republikańskiej w latach 1936–1938, „Z pola walki” 1965, R. VIII, nr 1, s. 183–187.
Google Scholar

Wyszczelski L., Bohaterowie stu bitew, Warszawa 1986.
Google Scholar

Wyszczelski L, Rola dąbrowszczaków w kształtowaniu lewicowego ruchu oporu w Polsce podczas II wojny światowej, „Zeszyty Naukowe. Wojskowa Akademia Polityczna” 1980, nr 102, s. 71–80.
Google Scholar

Wyszczelski L., Walka zbrojna Polaków w obronie Republiki Hiszpańskiej, [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1936–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, s. 267–283.
Google Scholar

Zamojski J.E., Interbrygadziści Republiki Hiszpańskiej – po klęsce… Losy Polaków, [w:] Hiszpania–Polska: spotkania, red. E.E. González Martínez, M. Nalewajko, Warszawa 2003, s. 9–57.
Google Scholar

Zamojski J.E., Polacy w ruchu oporu we Francji 1940–1945, Wrocław 1975.
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, [Inwentarz zespołu], Wojna domowa w Hiszpanii 1941–1987, sygn. 332, oprac. M. Siek, Warszawa 2010, www.jhi.pl/uploads/inventory/file/202/Wojna_domowa_w_Hiszpanii_332.pdf (dostęp: 15 VII 2016 r.).
Google Scholar

Bohajedyn T., No pasarán polskich ochotników, „Przegląd”, 8 IV 2013, nr 15, www.tygodnikprzeglad.pl/no-pasaran-polskich-ochotnikow/ (dostęp: 25 VII 2016 r.).
Google Scholar

Sikorski T., Kim był Polak, który zainspirował Ernesta Hemingwaya?, „Focus Historia” 2015, nr 1, historia. focus.pl/swiat/kim-był-polak-który-zainspirował-ernesta-hemingwaya-1684 (dostęp: 25 VII 2016 r.).
Google Scholar