Legalne żydowskie związki zawodowe w Królestwie Polskim (1906–1914)
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.09Słowa kluczowe:
Żydzi, związki zawodowe, Królestwo Polskie, druga połowa XIX w.Abstrakt
Brak podstaw prawnych działalności związków zawodowych spowodował, że żydowscy pracownicy najemni w Królestwie Polskim zakładali od połowy XIX w. stowarzyszenia pomocy wzajemnej. Wybuch rewolucji w 1905 r. spowodował liberalizację polityki władz państwowych. W 1906 r. wydano tymczasowe przepisy o stowarzyszeniach i związkach, które przewidywały możliwość tworzenia związków zawodowych. W latach 1906–1908 założono 26 związków zawodowych. Tworzyli je głównie robotnicy żydowscy zatrudnieni w warsztatach rzemieślniczych i małych fabrykach oraz pracownicy handlu i usług. Żydowskie związki zawodowe znajdowały się w części pod wpływami „Bundu” i „Poalej Syjon”. Władze państwowe zlikwidowały sześć związków zawodowych. Panujący kryzys spowodował samolikwidację lub zaprzestanie działalności przez co najmniej 13 związków. Ożywienie gospodarcze w latach 1910–1914 spowodowało powstanie ośmiu związków. Łącznie spośród 34 żydowskich związków zawodowych aż 21 założono w Łodzi i dziewięć w Warszawie. Najwięcej związków zawodowych założyli robotnicy i pracownicy przemysłu włókienniczego (8), handlu i usług (7), wytwórczości odzieżowej (5) oraz branży skórzanej (4). Po 1910 r. pracownicy najemni powrócili do tworzenia stowarzyszeń pomocy wzajemnej.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Kancelaria Generał-Gubernatora Warszawskiego, sygn. 2803, 2713, 2719, 2803, 3718, 7193, 7194, 7200, 7318, 7330, 7445, 8231.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Kielcach, Rząd Gubernialny Kielecki, sygn. 6129, 6131, 6184.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie, Rząd Gubernialny Lubelski-Wydział Administracyjny-Referat I inspektorsko-nadzorczy, sygn. 1876:188, 1894:31, 1899:164, 1902:244. Siedlecki Gubernialny Urząd do spraw Stowarzyszeń, sygn. 96.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi, Kancelaria Gubernatora Kaliskiego, sygn. 760, 2661. Rząd Gubernialny Piotrkowski-Wydział Administracyjny, sygn. 5143, 5997, 6215, 6595, 7066, 7397, 8206. Rząd Gubernialny Piotrkowski-Kancelaria Prezydialna, sygn. 294, 340, 342, 346, 358, 389, 400, 422, 425, 448, 467, 493, 494, 495, 514, 520, 523, 555, 897, 1009, 1022, 1036, 1056, 1133, 1164.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Radomiu, Urząd Gubernialny Radomski do spraw Stowarzyszeń i Związków, sygn. 2, 10, 26.
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Warszawie, Warszawski Gubernialny Urząd do Spraw Stowarzyszeń, sygn. 288, 296, 305, 358, 360, 399, 403, 405, 425, 434, 451, 459, 543, 756, 813, 868, 917, 964, 1073, 1090, 1118, 1131.
Google Scholar
Reakcja stołypinowska w Królestwie Polskim 1907–1910, wyd. H. Rappaport, Warszawa 1974.
Google Scholar
Tymczasowe przepisy o towarzystwach zawodowych w imperium rosyjskim z dnia 17 (4) marca 1906 r., wyd. J. Kancewicz, „Kwartalnik Historii Ruch Zawodowego” 1983, nr 1–2, s. 84–97.
Google Scholar
Zbiór praw obowiązujących w guberniach Królestwa Polskiego, seria II, wyd. S. Godlewski, t. II, Warszawa 1886.
Google Scholar
Źródła do dziejów klasy robotniczej na ziemiach polskich, t. III (Królestwo Polskie i Białostocczyzna), red. S. Kalabiński, cz. 3 (1906–1907), Warszawa 1972; cz. 4 (1907–1914), Warszawa 1969.
Google Scholar
Badziak K., Walicki J., Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi do 1939 roku, Łódź 2002.
Google Scholar
Broda J., Dzieje ruch związkowego robotników drzewnych i pracowników leśnictwa w Polsce do 1939 roku, Warszawa 1977.
Google Scholar
Guesnet F., Żydowskie i niemieckie organizacje w Łodzi w XIX wieku; typy i stosunki, [w:] Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997, s. 162–191.
Google Scholar
Kancewicz J., Królestwo Polskie i Białostocczyzna, [w:] Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów, t. I (1869–1918), Warszawa 1974, s. 15–170.
Google Scholar
Karwacki W.L., Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do roku 1914), Łódź 1972.
Google Scholar
Marek L., Początki ruchu zawodowego wśród pracowników handlowych w Warszawie (1856–1881), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1966, nr 2 (58), s. 81–105.
Google Scholar
Marek L., Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych Wyznania Mojżeszowego (1882–1903), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1969, nr 2 (70), s. 21–49.
Google Scholar
Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), Warszawa 1964.
Google Scholar
Pellowski A., Kultura muzyczna w Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
Google Scholar
Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2001.
Google Scholar
Wrzosek S., Organizacje pracowników handlu gastronomii i spółdzielczości w Polsce, t. I (do 1918 roku), Warszawa 1972.
Google Scholar
Wrzosek S., Pracownicy handlu Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 roku, „Kwartalnik Historii Ruch Zawodowego” 1972, nr 2 (42), s. 3–27.
Google Scholar
