OPODATKOWANIE EKSPLOATACJI ZŁÓŻ GAZU ŁUPKOWEGO W POLSCE I JEGO WPŁYW NA GOSPODARKĘ W ŚWIETLE KONCEPCJI „PRZEKLEŃSTWA ZASOBÓW NATURALNYCH”

Abstrakt

W artykule omówiono przyczyny i sposoby opodatkowania węglowodorów, w tym szczególnie gazu łupkowego, a następnie szukano wpływu rozwiązań fiskalnych na go­spodarkę w świetle koncepcji „przekleństwa zasobów naturalnych”. Z prawnego punktu wi­dzenia wyróżniamy dwa systemy opodatkowania zasobów naturalnych, a mianowicie systemy koncesyjny i kontraktowy. Eksploatacja zasobów naturalnych obciążona jest wieloma daninami publicznymi, wśród których najważniejsze to: licencja, opłata za wielkość lub wartość wydo­bycia, specjalny podatek od zysku oraz umowy o wspólnej produkcji. Doświadczenia światowe pokazują, że systemy opodatkowania eksploatacji zasobów są bardzo zróżnicowane, a zróżni­cowanie to wynika między innymi z różnego etapu eksploatacji zasobów i różnego otoczenia instytucjonalnego. Na tym tle polskie propozycje zmian w odniesieniu do opodatkowania wę­glowodorów, w tym szczególnie gazu łupkowego, wyglądają na dobrze dostosowane do ist­niejących realiów. Oprócz modyfikacji istniejących obciążeń zaproponowano wprowadzenie dwóch nowych podatków: podatku od wydobycia niektórych kopalin oraz specjalnego podatku węglowodorowego.

Jak pokazują doświadczenia innych krajów, dodatkowe dochody z eksploatacji zasobów naturalnych mogą w pewnych okolicznościach przyczynić się w dłuższym okresie do niekorzyst­nych zjawisk gospodarczych określanych mianem „przekleństwa zasobów naturalnych”. Kluczo­wa wydaje się kwestia, czemu służyć będą te dodatkowe środki: zwiększaniu konsumpcji czy raczej inwestycjom i czy nie wpłyną one niekorzystnie w długim okresie na finanse publiczne i konkurencyjność gospodarki. Z tego punktu widzenia duże znaczenie ma jakość instytucji pu­blicznych i dojrzałość elit politycznych. Uwagi te są również aktualne w odniesieniu do Polski. Dodatkowym czynnikiem ryzyka mogą być nadmierne oczekiwania związane z łupkami. Per­spektywa dodatkowych, istotnych dochodów budżetowych i poprawa bilansu płatniczego mogą skłaniać do zaniechania czy spowolnienia niezbędnych reform fiskalnych i strukturalnych. Można więc w pewnym sensie paść ofiarą przekleństwa zasobów, nawet nie eksploatując ich na dużą skalę.