Kwestia językowa a kształtowanie się politycznej mapy Europy i świata. Tendencje ogólne i najnowsze zmiany

Roman Szul

doi:10.18778/1508-1117.17.03

Autor

Roman Szul Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) Instytut Ameryk i Europy Uniwersytet Warszawski

DOI:

https://doi.org/10.18778/1508-1117.17.03

Słowa kluczowe:

język (obszar językowy, język państwowy), państwo (terytorium państwa), polityka językowa, nacjonalizm, konflikty polityczne

Abstrakt

Historię Europy i świata można przedstawić jako historię relacji między terytorium państwa a obszarem językowym. Poza najwcześniejszym okresem państw plemiennych Europę i świat cechowała niezależność państwa i języka – na terytorium państwa mówiono wieloma językami, te same języki były używane w wielu państwach, na tym samym terytorium używano różnych języków w różnych funkcjach. W późniejszych okresach następuje upraszczanie sytuacji językowej – dopasowywanie języka do terytorium i dopasowywanie terytorium do języka, redukcja liczby języków sfery publicznej. Proces ten najintensywniejszy przebieg miał w Europie w epoce nowoczesności i nacjonalizmu (ok. 1800–1950, na części obszaru Europy również później do dnia dzisiejszego). Towarzyszyły temu konflikty polityczne wewnątrz poszczególnych państw i międzypaństwowe zmieniające radykalnie mapę polityczną kontynentu. W efekcie w Europie istnieje niemal idealna sytuacja, gdzie każde państwo ma swój własny język i każdy język ma swoje państwo. Poza Europą podobne procesy zachodzą, w wolniejszym tempie, w większości krajów Azji, gdzie każde państwo ma swój główny język. W Azji jednak nie miało miejsca dopasowywanie terytorium państwa do obszarów językowych. W krajach postkolonialnych w Ameryce, Afryce (poza arabskimi), Oceanii i Azji (Indie, Singapur) cechą charakterystyczną jest to, że językiem państwowym jest język dawnej metropolii kolonialnej. W państwach arabskich dziedzictwo kolonialne powoduje istnienie tych państw i określa ich granice, jednak nacjonalizm arabski jest na tyle silny, by sprawić, że językiem tych państw jest wspólny język arabski.

Bibliografia

Barwiński M., 2012, Stosunki międzynarodowe Polski z Ukrainą, Białorusią i Litwą po 1990 roku, [w:] Rykała A. (red.), Granice, mniejszości narodowe i religijne, dziedzictwo, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, nr 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.01.08

Burke P., 2009, Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej (tłum. Agnieszka Szurek), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Google Scholar

Castells M., 2004, The Power of Identity, Second Edition, Blackwell Publishing, Malden–Oxford–Victoria.
Google Scholar

Davies N., 1991, Boże igrzysko: historia Polski, t. 2, (tłum. Elżbieta Tabakowska), Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Google Scholar

Fedoruk O., 2003, Ukrajinśko-polśki widnosyny u percepciji Pantełejmona Kulisza (Kontekst hałyćkoho suspilno-literaturnoho procesu 60-ch r. XIX st.), Ukrajina Moderna czysło, 8, Krytyka, Kyjiw–Lwiw.
Google Scholar

Ingrassia G., Blasco Ferrrer E., 2009, Storia della lingua sarda, CUEC (Cooperativa Universitaria Editrice Cagliaritana), Cagliari.
Google Scholar

Judge A., 2007, Linguitic Policies and Survival of Regional Languages in France and Britain, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230286177

Judt T., Lacorne D., 2004, The Politics of Language, [w:] Judt T., Lacorne D. (eds.), Language, Nation, and State. Identity Politics in a Multilingual Age, Palgrave Macmillan Basingstoke.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9781403982452

Karimi A., 2008, Globalization and ethno-linguistic revivalism in contemporary Iran: the case of Azeris (Azerbaijanis), [w:] Siwek T., Baar V. (eds.), Globalisation and its impact on localities, University of Ostrava, Ostrava.
Google Scholar

Korbel H., 2002, Německá menšina na přelomu tisícletí, [w:] Národnostní menšiny na přelomu tisícletí, Slezský ústav Slezského zemského muzea v Opavě, Dokumentační a informační středisko Rady Evropy v Praze, Opava–Praha.
Google Scholar

Kowalski M., 2013, Ludność polska w wieloetnicznych regionach Litwy, Łotwy i Białorusi, [w:] Rykała A. (red.), Przestrzenny wymiar wielokulturowego dziedzictwa, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, nr 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.02.10

Letra C., 2003, História cronológica do meu Portugal, 5a edição, Edições Gailivro, Serzedo.
Google Scholar

Mańczak W., 1988, Języki romańskie, [w:] Bednarczuk L. (red.), Języki indoeuropejskie, t. 2, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Mańczak W., 2002, O pochodzeniu i dialekcie Kaszubów, Oficyna Czec, Gdańsk.
Google Scholar

Martel P., 2004, Langue d’oc. French and the Construction of a State in France, [w:] Judt T., Lacorne D. (eds.), Language, Nation, and State. Identity Politics in a Multilingual Age, Palgrave Macmillan, Basingstoke, New York–London.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9781403982452_3

Mlinar Z., 1994, Individuacija in Globalizacija v Prostoru, Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Ljubljana.
Google Scholar

Orłowska I., 1999, Historia Somalii do 1991 roku, [w:] Mantel-Niecko J., Zabek M. (red.), Róg Afryki. Historia i współczesność, Instytut Historii UW, Trio, Warszawa.
Google Scholar

Popa N., 2000, Elemente de unitate şi alteritate în spaţiul geografic românesc (II), „Revista Română de Geografie Politică”, 2(2), Universitatea din Oradea.
Google Scholar

Rapacka J., 1995, Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Energeia, Warszawa.
Google Scholar

Rykiel Z., 2006, Podstawy geografii politycznej, PWE, Warszawa.
Google Scholar

Sobczyński M., 2001, Integration and disintegration processes on Moldavia’s (Moldova’s) lands during history, [w:] Kitowski J. (red.), Spatial dimension of socio-economic transformation processes in Central and Eastern Europe on the turn of the 20th century, vol. 1, Warsaw–Rzeszów.
Google Scholar

Šoltés P., 2004, Na východ od Tatier, na západ od Užhododu, „Na východ od Aše”, 3, (www.navychod.cz).
Google Scholar

Šołta J., 1976, Pśegled serbskich stawiznow, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin.
Google Scholar

Stasiński M., 2014, Hiszpania przyjmie wypędzonych Żydów, „Gazeta Wyborcza”, 12.02.2014.
Google Scholar

Szczepankiewicz-Battek J., 2013, Bracia czescy w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w Polsce – przeszłość i teraźniejszość, [w:] Rykała A. (red.), Przestrzenny wymiar wielokulturowego dziedzictwa, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, nr 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.02.11

Szul R., 2009, Język, Naród, Państwo. Język jako zjawisko polityczne, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Szul R., 2010, The Politics of Language in Contemporary Europe. Between Nationalism, European Integration and Globalisation, „Annual of Language & Politics and Politics of Identity”, 4, Institute of Political Studies, Charles University, Prague, s. 7–30, (www.alppi.eu).
Google Scholar

Thomas A., 2004, A Welsh Miscellany, Zymurgy Publishing, Newcastle upon Tyne.
Google Scholar

Tibi B., 1999, Arab Nationalism, Between Islam and the Nation State, Palgrave Macmilan, Basingstoke.
Google Scholar

Tołstoj N.I., 1979, Istorija i struktura sławianskich litieraturnych jazykow, Nauka, Moskwa.
Google Scholar

Truchot C., 2008, Europe: l’enjeu linguistique, La Documentation Française, Paris.
Google Scholar

Urbańczyk S., 1979, Prace z dziejów języka polskiego, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar

Żelazny W., 2000, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnopolityka, etnosocjologia, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza w Tyczynie, Tyczyn.
Google Scholar

Żłuktienko J.A., Dwuchżyłow A.W., 1984, Frizskij jazyk, Naukowa dumka, Kijew.
Google Scholar