Barokowy hortus ludi w perspektywie geopoetyki (na wybranych przykładach literackich)
DOI:
https://doi.org/10.18778/1508-1117.26.02Słowa kluczowe:
Barok, poezja, kultura, ogród, hortus ludi, Arkadia, topos, przestrzeń, geopoetyka, interakcje geograficzno-literackieAbstrakt
Artykuł ukazuje barokowy hortus ludi (ogród zabaw) w perspektywie geopoetyki. Przedmiotem eksploracji są wybrane utwory poetów XVII wieku, na podstawie których badane zjawisko zostało poddane refleksji. Wykazano, na ile rzeczywiste miejsca mogły inspirować autorów opisujących szlacheckie bądź magnackie wirydarze, a z drugiej strony podjęto próbę określenia, w jakim stopniu kreacja literacka buduje miejsca poddane deskrypcji u potencjalnego odbiorcy dzieła literackiego (czytelnika). W wyniku analizy stwierdzono, że opisy barokowych hortus ludi to kreacje miejsc przetworzone w umyśle poety, odznaczające się aspektem malarskości, który może inspirować nie tylko architektów krajobrazu, ale również malarzy i innych artystów.
W artykule uwzględniono także genezę barokowych ogrodów zabaw i cechy charakterystyczne parkowo-ogrodowych założeń począwszy od średniowiecza po barok. Obecny w poezji XVII wieku hortus ludi ukazano w nowym, geopoetycznym ujęciu.
Bibliografia
Horacy, 1971, Beatus ille, qui procul negotis…, przekł. J. Birkenmajer, [w:] idem, Wybór poezji, oprac. J. Krukowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN II, nr 25.
Google Scholar
Kochanowski J., 1972, Pieśń świętojańska o Sobótce, [w:] idem, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, PIW, Warszawa.
Google Scholar
Kochowski W., 1991, Pieśń XXXI z Księgi I, Gniazdo ojczyste do moich M.M. P.P. braciej, Pieśń XXIII, Rozjezne pożegnanie z ojczystym Gajem dnia 19 maja 1663 z Księgi III, [w:] idem, Utwory poetyckie. Wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN I, nr 92.
Google Scholar
Lubomirski S.H., 2006, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, IBL, BPS, t. 32, Warszawa.
Google Scholar
Miaskowski K., 1988, Waleta włoszczonowska, [w:] Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, oprac. J.S. Gruchała i S. Grzeszczuk, PIW, Warszawa.
Google Scholar
Wergiliusz, 1953, Bukoliki i georgiki. Wybór, przeł. Z. Abramowiczówna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN II, nr 83.
Google Scholar
Bachmann-Medick D., 2012, Cultural turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, przeł. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Google Scholar
Balbus S., 1995, Granice poetyki i kompetencje literatury, [w:] Bolecki W., Tomasik W. (red.), Poetyka bez granic, IBL, Warszawa.
Google Scholar
Ciołek G., 2009, Ogrody polskie, Warszawa.
Google Scholar
Collot M., 2008, De la geopoétique, [w:] L’habiter dans sa poétigue prѐmiere, sous la direction de A. Berque, A. de Biase, Ph. Bonnin, Paris.
Google Scholar
Czapiga M., 2013, Labirynt: inicjacja, podróż, zbłądzenie. Figura ludzkiego losu w kulturze europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar
Dąbkowska-Kujko J., 2006, Wprowadzenie do lektury, [w:] Lubomirski S.H., Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, IBL, BPS, t. 32, Warszawa.
Google Scholar
Dąbkowska-Kujko J., Krauze-Karpińska J. (red.), 2010, Staropolskie Arkadie, IBL PAN, Warszawa.
Google Scholar
Delumeau J., 1994, Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w., przeł. A. Szymanowski, Warszawa.
Google Scholar
Delumeau J., 1996, Historia raju. Ogród rozkoszy, przeł. E. Bąkowska, PIW, Warszawa.
Google Scholar
Dziuban Z., 2008, Atopia – poza miejscem i nie-miejscem, [w:] Wilkoszewska K., Petri J. (red.), Czas przestrzeni, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Eustachiewicz M., 1986, Liryka Wespazjana Kochowskiego, [w:] Eustachiewicz M., Majewski W., Nad lirykami Wespazjana Kochowskiego, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Eustachiewicz M., 1991, Wstęp, [w:] Kochowski W., Utwory poetyckie. Wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN I, nr 92.
Google Scholar
Fischer-Lichte E., 2008, Estetyka performatywności, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Google Scholar
Gruchała J.S., Grzeszczuk S. (red.), 1988, Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar
Ihnatowicz E., 1997, Kiedy kamienica jest a kiedy nie jest domem polskim, [w:] Dąbek-Wirgowa T., Makowiecki A.Z. (red.), Obraz domu w kulturach słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Polonistyki, Warszawa.
Google Scholar
Impelluso L., 2009, Ogrody i labirynty. Leksykon – historia, sztuka, ikonografia, Arkady, Warszawa.
Google Scholar
Karpiński A., 1983, Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Kobielus S., 1997, Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Google Scholar
Kotarska J., 1980, Erotyk staropolski. Inspiracje i odmiany, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Kotarska J., 1995, Ad caelestem adspirat patriam. Problem dualizmu natury ludzkiej w poezji polskiego baroku, [w:] Nowicka-Jeżowa A., Hanusiewicz M., Karpiński A. (red.), Literatura polskiego baroku. W kręgu idei, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska K., 2007, „Gdziekolwiek pojźrysz, wszędzie na świat pojźreć mile…” Lasy, gaje, sady, łąki, pola i ogrody jako naturalne komponenty przestrzenne staropolskiego orbis terrarum, [w:] Łysiak W. (red.), Las w kulturze polskiej V, Wydawnictwo „Eco”, Poznań.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska K., 2008a, W ogrodach zamkowych księżnej Erdmuty i księżnej Anny de Croy – ostatniej Gryfitki, [w:] Krawiec-Złotkowska K. (red. i wstęp), Rzeczpospolita domów I. Zamki, dworki i pałace, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska K., 2008b, Ogrody w poezji Wacława Potockiego na tle kultury dawnej Europy, [w:] Gazda G., Gołąb M. (red.), Przestrzeń ogrodu – przestrzeń kultury, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska K., 2008c, Gardens in Wacław Potocki’s Poetry against the Background of the Culture of Ancient Europe, [w:] Space of a Garden – Space of Culture, Cambridge Scholars Publishing.
Google Scholar
Krawiec-Złotkowska K., 2009, Ogród rajski w „Emblemata” Zbigniewa Morsztyna, [w:] Abramowicz Z., Ławski J. (red.), Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich, Seria II: Wokół kultur Śródziemnomorza, t. 1: Literatura i słowo, Wydawnictwo Trans Humana, Białystok.
Google Scholar
Krzewińska A., 1979, Sielanka staropolska. Jej początki, tradycje i główne kierunki rozwoju, PWN, Warszawa–Poznań–Toruń.
Google Scholar
Kuźma 1995, O poetyce negatywnej. Od poetyki do poetologii, od poetologii do metapoetyki, [w:] Bolecki W., Tomasik W. (red.), Poetyka bez granic. Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, Warszawa.
Google Scholar
Latour B., 2010, Splatając na nowo, to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora – sieci, wstęp K. Abriszewski, przeł. A. Derra, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Majdecki L., 2009, Historia ogrodów, t. 1: Od starożytności po barok, t. 2: Od XVIII wieku do współczesności, zmiany i uzupełnienia A. Majdecka-Strzeżek, PWN, Warszawa.
Google Scholar
Mitchell W.J.T., 2002, Introduction, [w:] Mitchell W.J.T. (red.), Landscape and Power, Chicago, London.
Google Scholar
Moretti F., 1998, Atlas of the European Novel 1880–1900, London–New York.
Google Scholar
Nieznanowski S., 1967, Staropolska elegia pożegnalna, „Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału I PAN”, 2.
Google Scholar
Nieznanowski S., 1998, Waleta, [w:] Michałowska T., Otwinowska B., Sarnowska-Temeriusz E. (red.), Słownik literatury staropolskiej, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Nowak-Dłużewski J., 1967, Wespazjan Kochowski. Pierwszy regionalny poeta kielecki, [w:] Z historii polskiej literatury i kultury, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Google Scholar
Rybicka E., 2014, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Sack R.D., 1997, Homo Geographicus. A Framework for Action, Awareness and Moral Concerns, Baltimore, London.
Google Scholar
Schlögel K., 2009, W przestrzeni czas czytamy. O historii cywilizacji i geopolityce, przekł. I. Drozdowska, Ł. Musiał, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Google Scholar
Skwarczyńska S., 1937, Regionalizm a główne kierunki teorii literatury, „Prace Polonistyczne”, Seria I.
Google Scholar
Soja E.W., 2009, Taking Space Personally, [w:] Warf B., Arias S. (red.), The Spatial Turn. Interdisciplinary Perspectives, London–New York.
Google Scholar
Warf B., Arias S., 2009, Introduction: the Reinsertion of Space into the Social Sciences and Humanities, [w:] Warf B., Arias S. (red.), The Spatial Turn. Interdisciplinary Perspectives, London–New York.
Google Scholar
Zaleski M., 2007, Echa idylli w literaturze polskiej doby nowoczesności i późnej nowoczesności, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
