German immigrants in central Poland in the late 18th and early 19th centuries

Tadeusz Marszał

doi:10.18778/1231-1952.29.1.02

Authors

Tadeusz Marszał University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences, Institute of the Built Environment and Spatial Policy, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź, Poland https://orcid.org/0000-0002-6388-1867

DOI:

https://doi.org/10.18778/1231-1952.29.1.02

Crossmark check for up

Abstract

The aim of this article is to provide a holistic presentation of the genesis, intensity, and directions of movement, as well as the spatial and temporal distribution of the German national group which settled in Central Poland from the end of the 18th century to the 1820–1830 period. This paper analyses the determinants of the inflow of German immigrants, and their geographical origin, as well as the social and occupational structure. The settlers from German lands were a very diverse social group. In the case of first and second-generation immigrants who came to Central Poland, the social integration process was still quite slow. The colonists and settlers living in the diaspora developed a certain pattern of existence that focused on their immediate environment separating them from the outside world, while the retention of their mother tongue and religious tradition was more an expression of traditionalist consciousness than national identity.

Downloads

Download data is not yet available.

References

BADZIAK, K., CHYLAK, K. and ŁAPA, M. (2014), Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r., Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/7969-512-6
Google Scholar

BAJER, K. (1958), Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX wieku do 1939 roku. Zarys historyczno-ekonomiczny, Łódź.
Google Scholar

BREYER, A. (1941), Deutsche Tuchmachereinwanderung in den Ostmitteleuropäischen Raum von 1550 bis 1830, Posen-Leipzig.
Google Scholar

BUDZIAREK, M. (2001), ʽKatolicy niemieccy w Łodzi (wybrane zagadnienia)ʼ, [in:] KUCZYŃSKI, K. A. and RATECKA, B. (eds), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r., Łódź, pp. 41–76.
Google Scholar

BURSCHE, E. (1925), ʽWstęp informacyjny o istniejących w Rzeczpospolitej Polskiej Kościołach Ewangelickichʼ, Rocznik Ewangelicki, pp. 17–43.
Google Scholar

Das ehemalige Königreich Polen, nach den Grenzen von 1772: mit Angabe der Theilungslinien von 1772, 1793 & 1795, L. Friederichsen & Co. Geographische – Verlagshandlung; (Lith. Anst. v. Leopold Kraatz), Hamburg-Berlin, 1872.
Google Scholar

FLATT, O. (1853), Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Warsaw.
Google Scholar

FRIEDMAN, F. (1933), ʽPoczątki przemysłu w Łodzi 1823–1830ʼ, Rocznik Łódzki, 3, Łódź, pp. 97–186.
Google Scholar

GASTPARY, W. (1977), Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII w. do I wojny światowej, Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, p. 312.
Google Scholar

GĄSIOROWSKA, N. (1965), ʽOsadnictwo fabryczneʼ, Ekonomista Year XXII, 1922, I-II [in:] GĄSIOROWSKA-GRABOWSKA, N., Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim, Warsaw, pp. 70–135.
Google Scholar

GINSBERT, A. (1962), Łódź – studium monograficzne, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Google Scholar

GOLDBERG, J. (1968), ʽOśrodki przemysłowe we wschodniej Wielkopolsce w XVIII w.ʼ, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, XXIX, Poznań, pp. 55–85.
Google Scholar

GROSSMAN, H. (1926), ʽStruktura społeczna i gospodarcza Księstwa Warszawskiego na podstawie spisów ludności 1808–1810ʼ, Kwartalnik Statystyczny 1925, II, GUS, Warsaw, pp. 1–108.
Google Scholar

HEIKE, O.(1979), 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795–1945, Leverkusen.
Google Scholar

INGLOT, S.(1945), Kolonizacja wewnętrzna a napływ Niemców do Polski od XVI–XVIII wieku, Krakow.
Google Scholar

JANCZAK, J. (1982), ʽLudność Łodzi przemysłowej 1820–1914ʼ, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, 11, Łódź.
Google Scholar

KACZMARCZYK, Z. (1945), Kolonizacja niemiecka na wschód od Odry, Poznań.
Google Scholar

KNEIFEL, E. (1971), Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555–1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkierchen Vierkirchen über München.
Google Scholar

KOŃCZYŃSKI, J. (1911), Stan moralny społeczeństwa polskiego, Warsaw.
Google Scholar

KOSSMANN, E. O. (1936), ʽDas alte deutsche Lodz auf Grund der städtischen Seelenbücherʼ, Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen, Hf. XXX, pp. 21–47.
Google Scholar

KOSSMANN, E. O. (1937), ʽStammesspiegel deutscher Dörfer in Mittelpolenʼ, Jomsburg, 3, pp. 329–342.
Google Scholar

KOSSMANN, O.(1978), Die Deutschen in Polen seit der Reformation. Historisch-geographische skizzen. Siedlung – Sozialstruktur – Wirtschaft, Marburg am Lahn.
Google Scholar

LORENTZ, Z. (ed.) (1928), ʽTrzy raporty Rajmunda Rembielińskiego prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego z objazdu obwodu łęczyckiego w 1820 r.ʼ, Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, 1.
Google Scholar

LORENTZ, Z. (ed.) (1930), ʽRaport prezesa Komisji Wojewódzkiej Mazowieckiej o stanie przemysłu włókienniczego w roku 1828ʼ, Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego 1929–1930, Łódź, pp. 173–192.
Google Scholar

LÜCK, K. (1934), Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens, Plauen.
Google Scholar

MARSZAŁ, T. (2020), Mniejszość niemiecka w Polsce Środkowej. Geneza, rozmieszczenie i struktura od końca XVIII w. do II wojny światowej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

MENCEL, T. (1959), ʽPod zaborem pruskim i w Księstwie Warszawskim (1793–1814)ʼ [in:] RUSIŃSKI, W. (ed.), Dzieje wsi wielkopolskiej, Poznań, pp. 115–140.
Google Scholar

MISSALOWA, G. (1964), ʽPrzemysłʼ Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego (1815–1870), 1, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Google Scholar

NICHTWEISS, J. (1954), Das Baurnlegen in Mecklenburg. Eine Untersuchung zur Geschichte der Bauernschaft und der zweiten Leibeigenschaft in Mecklenburg bis zum Brginn des 19 Jahrhunderts, Berlin.
Google Scholar

OSTROWSKI, W. (1949), Świetna karta z dziejów planowania w Polsce 1815–1830, Warsaw.
Google Scholar

PYTLAK, A. (1917), Die deutschen Kolonisationsbestrebungen auf den Staatsdomänen im Königreich Polen (1793–1864), Leipzig.
Google Scholar

PYTLAS, S. (1996), ʽProblemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r.ʼ, [in:] WILK, M. (ed.), Niemcy w Łodzi do 1939 r., Łódź, pp. 13–20.
Google Scholar

RODECKI, F. (1830), Obraz jeograficzno-statystyczny Królestwa Polskiego, Warsaw.
Google Scholar

RÓŻAŃSKI, A. (1948), ʽPróba określenia liczby imigrantów niemieckich przybyłych na teren Królestwaʼ, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, Poznań, 10, pp. 185–201.
Google Scholar

RUTKOWSKI, J. (1953), Historia gospodarcza Polski (do 1864), Warsaw.
Google Scholar

RYNKOWSKA, A. (1951), ʽDziałalność gospodarcza władz Królestwa Polskiego na terenie Łodzi przemysłowej w latach 1821–1831ʼ, Łódź: ŁTN, Wydz. 2, 5.
Google Scholar

SCHMOLLER, G. (1870), Zur Geschichte der deutschen Kleingewerbe im 19. Jahrhundert, Halle.
Google Scholar

SCHMOLLER, G. (1873), Die Entwicklung und die Krisis der deutschen Weberei im 19. Jahrhundert, Berlin.
Google Scholar

SIMSCH, A. (1983), Die Wirtschaftpolitik des preussischen Staates in der Provinz Südpreussen 1793–1806/7, Berlin.
Google Scholar

SMOLEŃSKI, W. (1901), ʽRządy pruskie na ziemiach polskich 1793–1807ʼ, Pisma Historyczne, III, Krakow.
Google Scholar

SOBCZYŃSKI, M. (2000), ʽHistoria powołania i przemiany administracyjne województwa łódzkiegoʼ, [in:] SOBCZYŃSKI, M. and MICHALSKI, W. (eds.), Województwo łódzkie na tle przemian administracyjnych Polski, Łódź, pp. 7–21.
Google Scholar

STEGNER, T.(1994), ʽWięź wyznaniowa a narodowaʼ, [in:] STEGNER, T. (ed.), Naród i religia, Gdańsk, pp. 6–16.
Google Scholar

ŚLADKOWSKI, S. (1969), Kolonizacja niemiecka w południowo-wschodniej części Królestwa Polskiego w latach 1815–1915, Lublin.
Google Scholar

ŚMIAŁOWSKI, J. (1999), ʽNiemców polskich dylematy wyborówʼ, [in:] CABAN, W. (ed.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce, pp. 209–224.
Google Scholar

WĄSICKI, J. (1953), ʽKolonizacja niemiecka w okresie Prus Południowych 1793–1806’, Przegląd Zachodni Year 8 (9/10), pp. 137–179.
Google Scholar

WĄSICKI, J. (1957), Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wrocław.
Google Scholar

WERESZYCKI, H. (1986), Pod berłem Habsburgów, Krakow.
Google Scholar

WIECH, S. (1999), ʽRzemieślnicy i przedsiębiorcy niemieckiego pochodzenia na prowincji Królestwa Polskiego 1815–1914’, [in:] CABAN, W. (ed.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce, pp. 95–116.
Google Scholar

WINIARZ, A. (1998), ʽUdział mniejszości niemieckiej w życiu kulturalno-oświatowym księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1915)’, [in:] BILEWICZ, A. and WALASEK, S. (eds), Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700–1939, Wrocław, pp. 123–138.
Google Scholar

WOBŁYJ, K. G. (1909), Oczierki po istorji polskoj cabricznoj promyszlennosti, I, ʽ1764–1830’, Kyiv.
Google Scholar

WOŹNIAK, K. (1993), ʽWokół sporów o znaczenie rolnego osadnictwa niemieckiego w łódzkim okręgu przemysłowym’, Acta Universiitatis Lodziensis. Folia Historica, 49, pp. 113–130.
Google Scholar

WOŹNIAK, K. (1997), ʽSpory o genezę Łodzi przemysłowej w pracach historycznych autorów, polskich, niemieckich i żydowskich’, [in:] SAMUŚ, P. (ed.) Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.; sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź, pp. 9–26.
Google Scholar

WOŹNIAK, K. (1998), ʽMiastotwórcza rola łódzkich ewangelików w latach 1820–1939’ [in:] MILERSKI, B. and WOŹNIAK, K. (eds), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź, pp. 83–116.
Google Scholar

WOŹNIAK, K. P. (2013), Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII w. do 1866 roku. Proces i jego interpretacje, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/7525-960-5
Google Scholar

WOŹNIAK, K. P. (2015), ʽPruskie wsie liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX w.’, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 21, pp. 101– 117. https://doi.org/10.18778/1508-1117.21.06
Google Scholar

WRÓBEL, E. and WRÓBEL, J. (1988), ʽAleksandrów Łódzki 1816–1831’, Mówią Wieki, 10, pp. 15–19.
Google Scholar

ZDZITOWIECKI, J. (1948), Książę-Minister Franciszek Xavery Drucki-Lubecki 1778–1846, Warsaw.
Google Scholar