German minority in urban space of a textile manufacturing centre: The case of 19th century city of Łódź

Tadeusz Marszał

doi:10.18778/1231-1952.31.1.02

Authors

Tadeusz Marszał University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences, Institute of the Built Environment and Spatial Policy

DOI:

https://doi.org/10.18778/1231-1952.31.1.02

Crossmark check for up

Keywords:

German settlement, national minority, Łódź, migration

Abstract

German settlement in Poland has been the subject of numerous studies. The causes and determinants of migratory movements have been discussed extensively, while little attention has been paid to the spatial aspects of the phenomenon. The aim of this study, which is part of geographical and historical research, is to determine the size of the influx of migrants of German nationality into the rapidly developing textile production centre of Łódź in the 19th century, as well as the geographical origins and distribution of this nationality group in the urban space. These considerations are complemented by the identification of key issues related to the social integration and assimilation processes of the German minority. In the first half of the 19th century, the influx of skilled labour, almost entirely recruited from the German population, conditioned the development of the textile industry in Łódź. It also had a key influence on the demographic development of Łódź, which soon became the largest centre of textile production in Poland. In subsequent decades, there was a tendency among German immigrants towards separation in the sphere of professional and social activities, but already by the end of the 19th century the German community settled in Łódź was diverse in terms of the sense of nationality. In addition to a certain proportion of the immigrants who were already Polonised, there were persons declaring German nationality, as well as those undecided about the issue.

Downloads

Download data is not yet available.

References

BAJER, K. (1958), Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX wieku do 1939 roku. Zarys historyczno-ekonomiczny, Łódź.
Google Scholar

BARANOWSKI, B. and FIJAŁEK, J. (eds) (1980), Łódź. Dzieje miasta, Warsaw-Łódź.
Google Scholar

BUDZIAREK, M. (2001), ‘Katolicy niemieccy w Łodzi (wybrane zagadnienia)’ [in:] KUCZYŃSKI, K. A. and RATECKA, B. (eds), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r., Łódź, pp. 41−76.
Google Scholar

EICHLER, A. (1921), Das Deutschtum in Kongresppolen, Stuttgart.
Google Scholar

FALĘCKI, T. (1996), ‘Niemcy w Łodzi i Niemcy w województwie śląskim w okresie międzywojennym. Wzajemne powiązania oraz podobieństwa i różnice pod względem społeczno-ekonomicznym i świadomościowym’ [in:] WILK, M. (ed.), Niemcy w Łodzi do 1939 r., Łódź, pp. 74−88.
Google Scholar

FLATT, O. (1853), Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Warsaw.
Google Scholar

FRIEDMAN, F. (1933), ‘Początki przemysłu w Łodzi 1823-1830’, Rocznik Łódzki, 3, pp. 97−186.
Google Scholar

GĄSIOROWSKA, N. (1965), ‘Osadnictwo fabryczne’, „Ekonomista”, 22 (1–2), [in:] GĄSIOROWSKA-GRABOWSKA, N., ‘Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim, Warszawa, pp. 70–135.
Google Scholar

GINSBERT, A. (1962), Łodź. Studium monograficzne, Łodź.
Google Scholar

GÓRSKI, S. (1904), Łódź współczesna: obrazki i szkice publicystyczne, Łódź.
Google Scholar

Informator Miasta Łodzi na 1919 r., Łódź 1918.
Google Scholar

JANCZAK, J. (1982), Ludność Łodzi przemysłowej 1840-1914, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.11

JANCZAK, J. (1991), ‘Struktura narodowościowa w Łodzi w latach 1820-1939’ [in:] PUŚ, W. and LISZEWSKI, S. (eds), Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820-1944, Łódź, pp. 42−54.
Google Scholar

JANCZAK, J. (1997), ‘Struktura społeczna ludności Łodzi w latach 1820-1918’ [in:] SAMUŚ, P. (ed.) Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź, pp. 40−69.
Google Scholar

JANOWICZ, L. (1907), Zarys rozwoju przemysłu w Królestwie Polskim, Warsaw.
Google Scholar

JAWORSKA, J. (1988), ‘Prasa’ [in:] ROSIN, R. (ed.), Łódź. Dzieje miasta, 1, Warsaw-Łódź, pp. 546−555.
Google Scholar

HEIKE, O. (1979), 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795-1945, Leverkusen.
Google Scholar

KARWACKI, W. L. (1972), Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do 1914 roku), Łódź.
Google Scholar

KESSLER, W. (2001), ‘Rola Niemców w Łodzi’ [in:] KUCZYŃSKI, K. A. and RATECKA, B. (eds), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r., Łódź, pp. 11−30.
Google Scholar

KOSSMANN, E. O. (1936), ‘Das alte deutsche Lodz auf Grund der städtischen Seelenbücher’, Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen, Hf. XXX.
Google Scholar

KOSSMANN, O. (1966), Lodz: eine historisch-geographische Analyse, Würzburg.
Google Scholar

KOSSMANN, O. (1985), Deutsche mitten in Polen, Unsere Vorfahren am Webstuhl der Geschichte, Berlin/Bonn.
Google Scholar

KOSZUTSKI, S. (1905), Rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego w ostatnim trzydziestoleciu 1870-1900, Warsaw.
Google Scholar

KOTER, M. (1969), ‘Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej’, Prace Geograficzne, 79, Warsaw.
Google Scholar

KOTER, M., LISZEWSKI, S., MARSZAŁ, T. and PĄCZKA, S. (1993), ‘Man, Environment and Planning in the Development of Lodz Urban Region’ [in:] MARSZAŁ, T. and MICHALSKI, W. (eds), ,Planning and Environment in the Lodz Region, Kronika Miasta Łodzi, 1, pp. 9−34.
Google Scholar

KOTER, M., KULESZA, M., PUŚ, W. and PYTLAS, S. (2005), Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź.
Google Scholar

KUCNER, M. (2001), ‘Prasa niemiecka w Łodzi 1863-1939’ [in:] KUCZYŃSKI, K. A. and RATECKA, B. (eds), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r., Łódź, pp. 209−234.
Google Scholar

KULIGOWSKA-KORZENIEWSKA, A. (1997), ‘Łódź teatralna polska, niemiecka i żydowska. Współpraca i rywalizacja’ [in:] SAMUŚ, P. (ed.) Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX-XX w.; sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź, pp. 240−259.
Google Scholar

LÜCK, K. (1934), Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens, Plauen.
Google Scholar

MARSZAŁ, T. (2020), Mniejszość niemiecka w Polsce Środkowej. Geneza, rozmieszczenie i struktura od końca XVIII w. do II wojny światowej, Łódź. https://doi.org/10.18778/8142-751-7
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-751-7

MARSZAŁ, T. (2022), ‘German immigrants in Central Poland in the late 18th and early 19th centuries’, European Spatial Research and Policy, 20 (1), pp. 25−51. https://doi.org/10.18778/1231-1952.29.1.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1231-1952.29.1.02

MARSZAŁ, T. (2023), ‘Social integration and assimilation processes of the German minority in Central Poland in the XIX century’ [in:] RYKAŁA, A. (ed.) W kręgu geografii politycznej i dyscyplin okolicznych, Łódź pp. 323−342. https://doi.org/10.18778/8331-035-0.12
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8331-035-0.12

MISSALOWA, G. (ed.) (1957), Materiały do historii miast, przemysłu i klasy robotniczej w okręgu łódzkim, I ‘Źródła do historii klasy robotniczej okręgu łódzkiego’, Warsaw.
Google Scholar

MISSALOWA, G. (1964), Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego (1815-1870), I ‘Przemysł’, Łódź.
Google Scholar

MISSALOWA, G. (1967), Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego (1815-1870), II ‘Klasa robotnicza’, Łódź.
Google Scholar

Pierwaja wsieobszczaja pierepis nasielenija Rossijskoj Imperii 1897, Obszczyj zwod, l, Petersburg 1905.
Google Scholar

PODGÓRSKA, E. (1988), ‘Szkolnictwo’ [in:] ROSIN, R. (ed.), Łódź. Dzieje miasta., 1, Warsaw-Łódź, pp. 508−526.
Google Scholar

PUŚ, W. (1987), Dzieje Łodzi przemysłowej (zarys historii), Łodź.
Google Scholar

PYTLAS, S. (2006), ‘Sylwetki łódzkich przemysłowców niemieckich w XIX i na początku XX w.’ [in:] PYTLAS, S. and KITA, J. (eds), Historia – społeczeństwo – gospodarka, Łódź, pp. 148−156.
Google Scholar

PYTLAS, S. (1991), ‘Skład narodowościowy przemysłowców łódzkich do 1914 r.’ [in:] PUŚ, W. and LISZEWSKI, S. (eds) Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820-1944. Wybrane problemy, Łódź, pp. 55−78.
Google Scholar

PYTLAS, S. (1996), ‘Problemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r.’ [in:] WILK, M. (ed.), Niemcy w Łodzi do 1939 r., Łódź, pp. 13−20.
Google Scholar

RADZISZEWSKA, K. and WOŹNIAK, K. (eds) (2000), Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku, Łódź.
Google Scholar

ROSSET, E. (1928), ‘Łódź w latach 1860-1870. Zarys historyczno-statystyczny’, Rocznik Łódzki, I, pp. 335−378.
Google Scholar

RYNKOWSKA, A. (1951), Działalność gospodarcza władz Królestwa Polskiego na terenie Łodzi przemysłowej w latach 1821-1831, Łódź.
Google Scholar

RYNKOWSKA, A. (ed.) (1960), ‘Początki rozwoju kapitalistycznego miasta Łodzi (1820−1864). Źródła’, Materiały do historii miast, przemysłu i klasy robotniczej w okręgu łódzkim, IV, Warsaw.
Google Scholar

SCHMIT, M. (1942), Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, Marburg.
Google Scholar

STASZEWSKI, J. (1931), ‘Początki przemysłu lnianego w Łodzi’, Rocznik Łódzki, 2 , pp. 261−277.
Google Scholar

SZTOBRYN, D. (1999), Działalność kulturalno-oświatowa diaspory niemieckiej w Łodzi do 1939 r., Łódź.
Google Scholar

ŚMIAŁOWSKI, J. (1999), ‘Niemców polskich dylematy wyborów’ [in:] CABAN, W. (ed.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815-1915, Kielce, pp. 209−224.
Google Scholar

WĄSICKI, J. (1953), ‘Kolonizacja niemiecka w okresie Prus Południowych 1793-1806’, Przegląd Zachodni, Y. 8, (9/10), pp. 137−179.
Google Scholar

WOŹNIAK, P. K. (2015), ‘Pruskie wsie liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX w.’, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 21, pp. 106−108.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1508-1117.21.06