Wolni-niewolni. Oblicza zniewolenia we współczesnej Europie

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-1690.28.05

Słowa kluczowe:

zniewolenie, niewolnictwo, wyzysk, konsumpcjonizm, zadłużenie, rewolucja cyfrowa, ideologia

Abstrakt

Pomimo zaniku historycznych, instytucjonalnych form niewolnictwa, współczesne niewolnictwo nadal pozostaje jednym z kluczowych wyzwań społeczeństw europejskich XXI wieku. Handel ludźmi, praca przymusowa, wyzysk dzieci czy przymusowa prostytucja stanowią jaskrawe przykłady pogwałcenia wolności człowieka. Jednocześnie, obok tych bezdyskusyjnych i szeroko udokumentowanych w literaturze przedmiotu form niewolnictwa, rozwijają się i przybierają na sile inne – nieoczywiste i ukryte, przejawy zniewolenia. Autor dowodzi, że choć stanowisko to nie jest powszechne w dyskursie publicznym i naukowym, konsumpcjonizm, zadłużenie, zależność od technologii informatycznych oraz presja ideologiczna mogą mieć destrukcyjny wpływ na życie człowieka, a także że zjawiska te można rozpatrywać w kategoriach podporządkowania i ograniczenia autonomii jednostki. W tym kontekście artykuł stawia również pytanie o etyczne granice postępu we współczesnym świecie.

Biogram autora

Witold Wrzesień - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Witold Wrzesień – socjolog, dr hab., profesor uczelni Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik Zakładu Socjologii Cywilizacji Wydziału Socjologii UAM. Jego podstawowe zainteresowania badawcze to socjologia młodzieży, kultura młodzieżowa, pokolenie, procesy socjalizacji i kontroli społecznej, świat życia codziennego. Autor czterech książek i wielu artykułów na temat relacji międzypokoleniowych, zmieniających się cech grup pokoleniowych w Polsce i na świecie, specyfiki systemu społecznej kontroli, anomii i procesów socjalizacji, subkultur i osobliwości przemian współczesności.

Bibliografia

Abrahamsen, R., Drolet, J.-F., Gheciu, A., Narita, K., Vucetic, S., Williams, M. (2020). Confronting the International Political Sociology of the New Right. International Political Sociology, 14(1), 94-107. DOI:10.1093/ips/olaa001
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/ips/olaa001

Anderson, E. (1995). Value in Ethics and Economics. Cambridge: Harvard University Press.
Zobacz w Google Scholar

Anikin, D. A., Ivanova, D. D. (2024). “So the Last Will Be First”: Cancel Culture as an Instrument of Symbolic Policy. Changing Societies & Personalities, 8(4), 847-860. DOI:10.15826/csp.2024.8.4.302
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15826/csp.2024.8.4.302

Asch, S.E. (1951). Effects of group pressure upon the modification and distortion of judgments. W: H. Guetzkow, H. (red.), Groups, leadership and men; research in human relations (s. 177–190). Pittsburgh: Carnegie Press.
Zobacz w Google Scholar

Barber, B. R. (2008). Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli. Warszawa: Muza SA.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2004). Work, Consumerism and the New Poor. Maidenhead: Open University Press.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2004). Życie na przemiał. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2006). Globalizacja: I co z tego dla ludzi wynika. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2007). Consuming Life. Cambridge: Polity.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2009). Nowoczesność i Zagłada. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zobacz w Google Scholar

Benedict, E. (2019). Manipulation: Techniques in Dark Psychology, Influencing People with Persuasion, Nlp, and Mind Control. Bend: Lee Digital Ltd. Liability Company.
Zobacz w Google Scholar

Białek, J. (2019). Czas niewolników. Jak świat stał się własnością kilku korporacji. Bielany Wrocławskie: Wydawnictwo Wektory.
Zobacz w Google Scholar

Bocian, K., Gonidis, L., Everett, J. A. C. (2024). Moral conformity in a digital world: Human and nonhuman agents as a source of social pressure for judgments of moral character. PLOS ONE, 19(2). DOI:10.1371/journal.pone.0298293
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0298293

Bourdieu, P. (1990). Reproduction in education, society, and culture. London: Sage Publications.
Zobacz w Google Scholar

Checkel, J.T., Katzenstein, P.J. (2009). European Identity. Cambridge: Cambridge University Press.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511806247

Coman, R., Paulis, E., Puleo, L., Trino, N. (2025). Building and legitimizing an illiberal transnational field: illiberal think tanks’ struggle for cultural hegemony in Poland and Hungary. European Political Science. DOI:10.1057/s41304-025-00544-6
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/s41304-025-00544-6

Drolet, J.-F., & Williams, M. C. (2025). International relations and the revolutionary geopolitics of the European New Right. European Journal of International Relations. DOI:10.1177/13540661251327108
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/13540661251327108

European Parliament: Directorate-General for External Policies of the Union, Scarpa, S. (2018). Contemporary forms of slavery. Publications Office. Pobrane z: https://data.europa.eu/doi/10.2861/976594
Zobacz w Google Scholar

Enyedi, Z., Stanley, B. (2025). Farewell to the liberal consensus: the intellectualisation of political projects in Poland and Hungary. European Political Science. DOI:10.1057/s41304-025-00542-8
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/s41304-025-00542-8

Falk, Ł. (2018). Rzeczywistość cyfrowego panoptykonu – społeczeństwo cichego przyzwolenia. W: M. Porzeżyński, A. Borcuch (red.), Bezpieczeństwo w Erze Społeczeństwa Informacyjnego. Wyzwania w Sferach Kultury, Marketingu i Gospodarki (s. 37-51). Kielce: Laboratorium Wiedzy Artur Borcuch.
Zobacz w Google Scholar

Festinger, L. (2007). Teoria dysonansu poznawczego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zobacz w Google Scholar

Foucault, M. (1979). Discipline and Punish: Birth of the Prison. Penguin Books, Limited.
Zobacz w Google Scholar

Galtung, J. (1969). Violence, Peace, and Peace Research. Journal of Peace Research, 6(3), 167–191. DOI:10.1177/002234336900600301
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/002234336900600301

Giudici, A., Gruber, O., Schnell, P., Pultar, A. (2024). Far-right parties and the politics of education in Europe. Journal of Contemporary European Studies, 1-14. DOI:10.1080/14782804.2024.2352518
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003615705-1

Gramsci, A. (1971). Selections from the Prison Notebooks. New York: Lawrence and Wishart.
Zobacz w Google Scholar

Han, B.-C. (2022). Społeczeństwo zmęczenia i inne eseje. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zobacz w Google Scholar

Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press. DOI:10.1093/oso/9780199283262.001.0001
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780199283262.001.0001

Harvey, D. (2010). The Enigma of Capital and the Crises of Capitalism. London: Profile Books.
Zobacz w Google Scholar

Helberger, N. (2019). On the Democratic Role of News Recommenders. Digital Journalism, 7(8), 993-1012. DOI:10.1080/21670811.2019.1623700
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2019.1623700

Jakima, S. i Mosiołek, A. (red.). (2022). Zaburzenia behawioralne i zaburzenia nawyków. Warszawa: Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Zobacz w Google Scholar

Kufliński, M. (2021), Zniewolenie i dług. Studium porównawcze z cywilizacyjnej ciągłości. Cywilizacja i Polityka, 19, 235-253.
Zobacz w Google Scholar

Leandro, J. C., Botelho, D. (2022). Consumer over-indebtedness: A review and future research agenda. Journal of Business Research, 145(4), 535-551. DOI:10.1016/j.jbusres.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.03.023

Lembke, A. (2022). Dopamine Nation: Finding Balance in the Age of Indulgence. London: Headline Publishing Group.
Zobacz w Google Scholar

Mączyńska, E. (2014). Anomia – jej przyczyny i ekonomiczne następstwa. W: S. Drzyżdżyk, M. Gilski (red.) Oblicza mądrości. Z czego wyrastamy, ku czemu zmierzamy (s. 77-106). Kraków: Wydawnictwo Scriptum.
Zobacz w Google Scholar

Morozov, E. (2013). To Save Everything, Click Here: The Folly of Technological Solutionism. PublicAffairs.
Zobacz w Google Scholar

Mróz, B. (2015). Wszystko na sprzedaż? Pułapki i manowce konsumpcjonizmu. Psychologia Ekonomiczna, (7), 25–36. DOI:10.15678/pjoep.2015.07.02
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15678/PJOEP.2015.07.02

Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks karny, Obwieszczenie nr Dziennik Ustaw 2024 poz. 17 (2023) (Polska). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20240000017
Zobacz w Google Scholar

Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks cywilny, Obwieszczenie nr Dziennik Ustaw 2024 poz. 1061 (2024) (Polska). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20240001061
Zobacz w Google Scholar

Richardson, T., Elliott, P., Roberts, R. (2013). The relationship between personal unsecured debt and mental and physical health: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 33(8), 1148–1162. DOI:10.1016/j.cpr.2013.08.009
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.cpr.2013.08.009

Sau, A. (2022). Ideology: what it is and what it does … and doesn’t do. Pobrane z: https://www.oxfordhouseresearch.com/ideology-what-it-is-and-what-it-does-and-doesnt-do/
Zobacz w Google Scholar

Sassen, S. (2017). Expulsions: Brutality and Complexity in the Global Economy. Harvard University Press.
Zobacz w Google Scholar

Schilk, F. (2025). The Metapolitics of Crises: How the New Right Weaponises Narratives to Mainstream Far-Right Ideology. International Journal of Politics, Culture, and Society. DOI:10.1007/s10767-025-09519-3
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10767-025-09519-3

Seo, H. S., Jeong, E. K., Choi, S., Kwon, Y., Park, H. J., Kim, I. (2020). Changes of Neurotransmitters in Youth with Internet and Smartphone Addiction: A Comparison with Healthy Controls and Changes after Cognitive Behavioral Therapy. American Journal of Neuroradiology, 41(7), 1293–1301. DOI:10.3174/ajnr.a6632
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3174/ajnr.A6632

Standing, G. (2011). The Precariat: The New Dangerous Class. London: Bloomsbury Academic.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5040/9781849664554

Szczepański, J. (1981). Konsumpcja, a rozwój człowieka. Wstęp do antropologicznej teorii konsumpcji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Zobacz w Google Scholar

Śledziewska, K., Włoch, R. (2020). Gospodarka cyfrowa. Jak nowe technologie zmieniają świat. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323541943

Theisen, H. (2009). European values and globalization. Santalka, 17(1), 4-11.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3846/1822-430X.2009.17.1.4-11

Wietoszko, R. (2018). Ideologiczne narracje tożsamościowe w mediach – wymiar informacyjny i konsekwencje ekonomiczne. Media Biznes Kultura, 1(4), 53-69.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4467/25442554.MBK.18.005.9284

Włodarczyk, K. (2015). Polscy konsumenci wobec globalizacji konsumpcji, Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 111, 177-191.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22630/EIOGZ.2015.111.43

Wrzesień, W. (2014). Modyfikacje wzorów socjalizacyjnych w rodzinie w czasach nałogowych konsumentów. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 76(3), 261-280. DOI:10.14746/rpeis.2014.76.3.18
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.3.18

Wrzesień, W. (2021). Pokoleniowość w świecie smartfonów, algorytmizacji i sztucznej inteligencji. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 83(3), 301-317. DOI:10.14746/rpeis.2021.83.3.20
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2021.83.3.20

Zard, L. (2024). Consumer Manipulation via Online Behavioral Advertising. Pobrane z: https://arxiv.org/abs/2401.00205
Zobacz w Google Scholar

Zmigrod, L. (2022). A Psychology of Ideology: Unpacking the Psychological Structure of Ideological Thinking. Perspectives on Psychological Science, 17(4), 1072-1092. DOI:10.1177/17456916211044140
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/17456916211044140

Zuboff, S. (2019). Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.
Zobacz w Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2025-11-26

Jak cytować

Wrzesień, W. (2025). Wolni-niewolni. Oblicza zniewolenia we współczesnej Europie. Władza Sądzenia, (28), 83–98. https://doi.org/10.18778/2300-1690.28.05

Numer

Nr 28 (2025)

Dział

Articles

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.