Kaplica grobowa rodziny Trębickich w Zembrowie jako przykład francuskich wpływów w dziewiętnastowiecznym budownictwie sepulkralnym na ziemiach polskich

Marta Wiraszka

doi:10.18778/2084-851X.08.03

Autor

Marta Wiraszka UKSW w Warszawie, Wydział Nauk Historycznych https://orcid.org/0000-0002-8634-2380

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.03

Słowa kluczowe:

Zembrów, kaplica Trębickich, polska architektura sepulkralna, francuska architektura sepulkralna

Abstrakt

Kaplica rodziny Trębickich h. Ślepowron powstała w 1884 roku na starym cmentarzu przykościelnym w Zembrowie na Podlasiu (pow. sokołowski). Budowlę wznieśli Stanisław i Emilia Trębiccy, właściciele majątku ziemskiego i murowanego dworu w Kurowicach. Nieznany z imienia i nazwiska architekt nadał wymurowanej z cegły wiśniówki i szarego piaskowca kaplicy formy romańsko-gotyckie, które zaczerpnął z francuskiego czasopisma branżowego „Revue générale de l’architecture et des travaux publics”. Za pierwowzór posłużyły opublikowane na jego łamach w 1876 roku plany budowli grobowej arystokratycznej rodziny Berghesów, którą zaprojektował i wzniósł na cmentarzu w Rânes (rejon Normandia, departament Orne) w latach 1872–1873 architekt Victor Ruprich-Robert (1820–1887). Kaplica w Zembrowie jest jedną z wielu polskich budowli grobowych inspirowanych francuskimi realizacjami. Dotychczasowe badania prowadzone przez autorkę wykazały, że statystycznie najwięcej takich obiektów powstało na cmentarzach katolickich w Warszawie (33) i na terenie Królestwa Polskiego (9).

Bibliografia

AAW 1798 – Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Akt urodzenia Ludwika Zefiryna Trębickiego, par. św. Jana Chrzciciela w Warszawie, 1798, k. 447 generosi.
Google Scholar

AAW 1864 – Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Akt zgonu Kazimierza Stanisława Trębickiego, par. św. Jana Chrzciciela w Warszawie, 1864, nr 490 (z dn. 31 października 1864).
Google Scholar

APS 1881 – Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akt zgonu Róży Marii Trębickiej, par. w Zembrowie, 1881, nr 30 (z dn. 10 czerwca 1881).
Google Scholar

APS 1890 – Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akt zgonu Stanisława Ludwika Trębickiego, Kurowice, 1890, nr 18 (z dn. 5 maja 1890).
Google Scholar

APS 1892 – Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akt małżeństwa Waleriana Adama hr. Starzeńskiego i Emilii z Trębickich, 1 voto Trębickiej, par. w Zembrowie, 1892, nr 16 (z dn. 15 września 1892).
Google Scholar

APŚK 1791 – Archiwum Parafii św. Krzyża w Warszawie, Akt małżeństwa Antoniego Trębickiego i Marianny Elżbiety Czerskiej, par. św. Krzyża w Warszawie, 1791, k. 86 (z dn. 17 lipca 1791).
Google Scholar

APŚK 1792 – Archiwum Parafii św. Krzyża w Warszawie, Akt urodzenia Stanisława Adama Trębickiego, par. św. Krzyża w Warszawie, 1792, k. 96R (z dn. 6 maja 1792).
Google Scholar

APW 1825 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt małżeństwa Ludwika Trębickiego i Franciszki Torri, Warszawa ASC Cyrkuł VIII (Praga), 1825, nr 40 (z dn. 6 lipca 1825).
Google Scholar

APW 1829 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt małżeństwa Kazimierza Stanisława Trębickiego i Róży Tekli Sikorskiej, par. św. Krzyża w Warszawie, 1829, nr 12 (z dn. 24 stycznia 1829).
Google Scholar

APW 1830 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt urodzenia Marii Tekli Anny Trębickiej, par. św. Krzyża w Warszawie, 1830, nr 249 (z dn. 5 kwietnia 1830).
Google Scholar

APW 1830 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt zgonu Stanisława Adama Trębickiego, par. św. Krzyża w Warszawie, 1830, nr 2102 (z dn. 31 listopada 1830).
Google Scholar

APW 1833 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt małżeństwa Ludwika Trębickiego i Emilii Taszyckiej, par. św. Andrzeja w Warszawie, 1833, nr 42 (z dn. 14 lutego 1833).
Google Scholar

APW 1858 – Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Akt zgonu Ludwika Trębickiego, par. św. Andrzeja w Warszawie, 1858, nr 518 (z dn. 17 września 1858).
Google Scholar

Architecture Funéraire 1871 – Architecture Funéraire Contemporaine. Spécimens de Tombeaux, Chapelles Funéraires, Mausolées, Sarcophages, Stèles, Pierres Tombales, Croix, etc. Choisis principalement dans les Cimetières de Paris, w: Bibliothèque de l’Architecte par Cèsar Daly. Sèrie des Ètudes d’Architecture Contemporaine. Architecture Funéraire Contemporaine. Ducher et Cie, Èditeurs, Paris 1871.
Google Scholar

BARBASIEWICZ 2008 – Maria Barbasiewicz, Tradycja Mazowsza – powiat sokołowski. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2008.
Google Scholar

BARANOVSKIJ 1893 – Gavril V. Baranovskij, Ûbilejnyj sbornik svedenij o deâtel’nosti byvših vospitannikov Instuta graždanskih inženerov (Stroitel’nogo Učiliŝa), Sankt Peterburg 1893.
Google Scholar

BARANOVSKIJ 1902 – Gavril V. Baranovskij, Arhitekturnaâ ènciklopediâ vtoroj poloviny XIX veka, t. I, otd’l’ 8, Sankt Peterburg 1902.
Google Scholar

BRZOSTEK 2015 – Błażej Brzostek, Paryże innej Europy. Warszawa i Bukareszt, XIX i XX wiek, Warszawa 2015. Co słychać? 1901 – Co słychać? Nowy kościół, „Zorza” 1901, nr 8, s. 188.
Google Scholar

DOMINIKOWSKI 2004 – Jan Dominikowski, Nekropolia Łodzi wielkoprzemysłowej. Cmentarz Stary przy ul. Ogrodowej. Dzieje i sztuka 1854–1945, Łódź 2004.
Google Scholar

GILLE 2013 – Xavier Gille, Victor Ruprich-Robert Architecte (1820–1887), b.m., 2013.
Google Scholar

GROCHOWSKA/STEFAŃSKI 2015 – Ewa Grochowska, Krzysztof Stefański, Kaplica grobowa rodziny Samsona Wollera w Leśnej koło Lubania – dzieło Carla Lüdeckego, „Architectus” 2015, nr 2, s. 31–40.
Google Scholar

JABŁOŃSKA 2003 – Teresa Jabłońska, Kaplica pałacowa pw. Zwiastowania NMP w Kozłówce, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, Lubartów 2003, s. 29–37.
Google Scholar

Kaplica rodziny Łojków 1866 – Kaplica rodziny Łojków (Na cmentarzu w Zakroczymiu), „Tygodnik Ilustrowany” 1866, nr 370, s. 196–197.
Google Scholar

Kazimierz Trębicki (1895–1981), [w:] Słownik Biograficzny Polskiej Służy Zagranicznej 1918–1945, t. 5, oprac. K. Smolana, Warszawa 2013, s. 112–114.
Google Scholar

Kronika. Uroczystość 1905 – Kronika. Uroczystość w Zembrowie, „Tygodnik Ilustrowany” 1905, nr 41, s. 764.
Google Scholar

Kronika. Zmarli 1905 – Kronika. Zmarli, „Tygodnik Ilustrowany” 1905, nr 1, s. 18.
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1905 – [Nekrolog Emilii z Trębickich, 1 voto Trębickiej, 2 voto Starzeńskiej], „Kurier Warszawski” 1905, nr 258, s. 5.
Google Scholar

KZSP 1965 – Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. X woj. warszawskie, red. I. Galicka i H. Sygietyńska, z. 25, pow. sokołowski, Warszawa 1965.
Google Scholar

Les architectes 1907 – Les architectes élèves de l’école des Beaux–Arts 1793–1907, ed. E. Delaire et al., Paris 1907.
Google Scholar

ŁOZA 1954 – Stanisław Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
Google Scholar

MAJDOWSKI 1991 – Andrzej Majdowski, Zarys systematyki architektury romańskiej w budownictwie kościelnym Królestwa Polskiego, „Nasza Przeszłość” 1991, t. 75, s. 117–137.
Google Scholar

MAJDOWSKI 2011 – Andrzej Majdowski, Z dziejów fundacji sakralnych w Królestwie Polskim. Na marginesie budowy kościoła w warszawskiej parafii pw. św. Barbary, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i konserwatorstwo” XLI, Toruń 2011, s. 75–107.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2011.003

MARTY 1839 – Joseph Marty, Les principaux monuments funéraires du Père-Lachaise, de Montmarte, du Mont-Parnasse et autres cimetières de Paris, Paris 1839.
Google Scholar

MINAKOWSKI 2013 – Marek Jerzy Minakowski, Elita podlaska. Elita Rzeczypospolitej, t. XV województwo podlaskie, Kraków 2013.
Google Scholar

NICIEJA 1998 – Stanisław S. Nicieja, Łyczaków – dzielnica za Styksem, Wrocław 1998.
Google Scholar

NICIEJA 2011 – Stanisław S. Nicieja, Lwów. ogród snu i pamięci. Dzieje Cmentarza Łyczakowskiego oraz ludzi tam spoczywających w latach 1786–2010, Opole 2011.
Google Scholar

NORMAND 1832 – Louis-Marie Normand, Monuments funéraires choisis dans les cimetières de Paris et des principales villes de France, Paris 1832.
Google Scholar

Nowy kościół 1905 – Nowy kościół w Zembrowie, „Ziarno” 1905, nr 42, s. 308–309.
Google Scholar

PIETRZAK 2002 – Marian Pietrzak, Kościoły i cmentarze ziemi sokołowskiej oraz duch i sny, Siedlce 2002.
Google Scholar

QUAGLIA 1832 – Ferdinand Quaglia, Le Père Lachaise ou Recueil de dessins au trait et dans leurs justes proportions des principaux monumens de ce cimetière, Paris 1832.
Google Scholar

RADŹWICKA-MILCZEWSKA 1994 – Anna Radźwicka-Milczewska, Akcja cmentarze: kaplica Braeunigów, „Spotkania z Zabytkami” 1994, nr 2, s. 45–46.
Google Scholar

RUPRICH-ROBERT 1849 – Victor Ruprich-Robert, Tombeaux Taillepied de Bondy – Père Lachaise, «Revue Générale de l’Architecture» vol. 8, 1849, s. 164–166, pl. 33–36.
Google Scholar

RUPRICH-ROBERT 1876 – Victor Ruprich-Robert, Chapelle funéraire Saint-Pierre au cimetière de Rânes (Orne), «Revue générale de l’architecture et des travaux publics» vol. XXXIII, 1876, n° 2, szp. 50–52, pl. 17–20.
Google Scholar

STEFAŃSKI 1992 – Krzysztof Stefański, Stary Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Łodzi, Łódź 1992.
Google Scholar

STEFAŃSKI 1996 – Krzysztof Stefański, Kaplica-mauzoleum Karola Scheiblera w Łodzi – arcydzieło architektury neogotyckiej, „Miscellanea Łódzkie” 1996, nr 1(15), s. 50–53.
Google Scholar

STEFAŃSKI 2003 – Krzysztof Stefański, Kaplica grobowa Heinzlów w Łodzi a typ renesansowej kaplicy kopułowej w architekturze epoki historyzmu, w: Recepcja renesansu w XIX i XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 2002, red. M. Wróblewska Markiewicz, Łódź 2003, s. 361–378.
Google Scholar

STEFAŃSKI 2006 – Krzysztof Stefański, Kaplica grobowa Karola Scheiblera w Łodzi. Perła architektury neogotyckiej, Łódź 2006.
Google Scholar

WIRASZKA 2015 – Marta Wiraszka, Mauzoleum Prandotów Trzcińskich w Starej Rawie – pierwowzór i potencjalni twórcy, „Biuletyn Historii Sztuki” 2015, nr 3, s. 507–528.
Google Scholar

WIRASZKA 2017 – Marta Wiraszka, Wykorzystanie publikacji francuskich przy realizacji nagrobków na cmentarzach Warszawy w latach 1840–1860. Wzorniki Normanda i Quaglia, „Artifex Novus” 2017, nr 1, s. 44–59.
Google Scholar

WIRASZKA 2018 – Marta Wiraszka, Wykorzystanie publikacji francuskich przy realizacji nagrobków na cmentarzach Warszawy w latach 1840–1860. Wzornik Josepha Marty’ego, „Saeculum Christianum” 2018, t. XXV, s. 284–311.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2018.25.23

WIRASZKA 2019 – Marta Wiraszka, Kaplice i mauzolea na cmentarzach Warszawy w XIX i pierwszej połowie XX wieku, t. 2: Źródła inspiracji, Warszawa 2019.
Google Scholar

Zembrów 1895 – Zembrów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. XIV, Warszawa 1895, s. 570.
Google Scholar

ŻABICKI 2010 – Jacek Żabicki, Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.
Google Scholar