Kaplice św. św. Piotra i Pawła oraz św. Mikołaja w przestrzeni katedry krakowskiej w XIII–XV wieku

Piotr Pajor

doi:10.18778/2084-851X.09.03

Autor

Piotr Pajor Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Instytut Historii Sztuki i Kultury https://orcid.org/0000-0002-1957-8326

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.09.03

Słowa kluczowe:

kult świętych, relikwie, architektura gotycka, Kraków, średniowiecze

Abstrakt

Artykuł prezentuje propozycję nowego odczytania funkcji, historii i przekształceń formalnych kaplic św. św. Piotra i Pawła oraz św. Mikołaja, przylegających do korpusu nawowego katedry w Krakowie. Kaplice te dostawiono jako aneksy do katedry romańskiej, ale podczas powstawania obecnego kościoła (1320–1364) zostały przebudowane i włączone do nowej budowli. Kaplica św. św. Piotra i Pawła została prawdopodobnie ufundowana przez biskupa Prandotę jako miejsce spoczynku relikwii św. Stanisława po jego kanonizacji w 1253 roku. W gotyckiej katedrze ołtarz tego świętego przeniesiono do jej centralnego punktu, ale obie kaplice także odgrywały rolę w jego kulcie. W kaplicy św. Mikołaja wystawiano bowiem relikwie głowy męczennika, zaś w kaplicy św. św. Piotra i Pawła – relikwie ramienia oraz dawny kamienny sarkofag, w którym szczątki spoczywały w okresie po kanonizacji.

Bibliografia

AZK – Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu.
Google Scholar

DŁUGOSZ, [LB] – Ioannis Dlugossi, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 1–3, wyd. Aleksander Przezdziecki, Cracoviae 1863–1864 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 8).
Google Scholar

DŁUGOSZ [1887] – Joannis Dlugossi, Opera. Vita S. Stanislai – Vita B. Kunegundis – Vitae episcoporum poloniae – Vita Sbignei de Oleśnica cardinalis – Clenodia. Banderia Prutenorum – Epistolae, wyd. Ignatius Polkowski, Żegota Pauli, Cracoviae 1887 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 1).
Google Scholar

DŁUGOSZ [1974] – Jana Długosza Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga siódma, księga ósma, Warszawa 1974.
Google Scholar

GRUNEWEG – Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618): über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, wyd. Almut Bues, Wiesbaden 2008.
Google Scholar

KDKK – Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, t. 1–2, wyd. Franciszek Pieko siński, Kraków 1874–1883.
Google Scholar

MPH – Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 1–4, Lwów 1864–1884.
Google Scholar

MPV – Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1, Cracoviae 1913.
Google Scholar

ALBRECHT 2003 – Stephan Albrecht, Die Inszenierung der Vergangenheit im Mittelalter. Die Klöster von Glastonbury und Saint-Denis, München 2003.
Google Scholar

BEŁCH 1977 – Stanisław Bełch, Święty Stanisław. Biskup Męczennik. Patron Polaków, London 1977.
Google Scholar

BINSKI 2004 – Paul Binski, Becket’s Crown. Art and Imagination in Gothic England, New Haven–London 2004.
Google Scholar

BORAWSKA 1950 – Danuta Borawska, Z dziejów jednej legendy. W sprawie genezy kultu św. Stanisława biskupa, Warszawa 1950.
Google Scholar

BRACHMANN 2008 – Christoph Brachmann, Um 1300. Vorparlerische Architektur im Elsass, in Lothringen und Südwestdeutschland, Korb 2008.
Google Scholar

CROOK 2011 – John Crook, English Medieval Shrines, Woodbridge 2011.
Google Scholar

CROSSLEY 1985 – Paul Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380, Kraków 1985.
Google Scholar

CROSSLEY 2001 – Paul Crossley, Bohemia Sacra and Polonia Sacra. Liturgy and History in Prague and Krakow Cathedrals, „Folia Historiae Artium”, Nova Series, t. 7 (2001), s. 49–69.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2003 – Krzysztof J. Czyżewski, Srebrne wyposażenie średniowiecznego ołtarza św. Stanisława w Katedrze Krakowskiej, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 9 (2003), s. 11–52.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2008 – Krzysztof J. Czyżewski, Martin Gruneweg o krakowskiej katedrze, [w:] „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. Wojciech Walanus, Kraków 2008, s. 243–256.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2016 – Krzysztof J. Czyżewski, Kaplica Wazów – czyli ostatnie mauzoleum jagiellońskie na Wawelu, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 77–129.
Google Scholar

FIRLET 2016 – Janusz Firlet, Badania archeologiczno-architektoniczne we wnętrzu kaplicy Wazów przy katedrze krakowskiej, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 163–170.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2000 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, „Kwartalnik architektury i Urbanistyki”, t. 44 (2000), z. 4, s. 207–236.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2017 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Zespół katedry krakowskiej w XI i XII wieku, [w:] Klejnot w koronie. 650-lecie konsekracji katedry krakowskiej, red. Jacek Urban, Ewelina Zych, Kraków 2017, s. 45–62.
Google Scholar

HORN 2017 – Hauke Horn, Erinnerungen, geschrieben in Stein. Spuren der Vergangenheit in der mittelalterlichen Kirchenarchitektur, Berlin 2017.
Google Scholar

JANICKI 2003 – Marek Janicki, Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI wieku), cz. 1: Epitafia biskupie i królewskie, „Studia Waweliana”, t. 11–12 (2002–2003), s. 43–72.
Google Scholar

KALINOWSKA 1991 – Janina Kalinowska, Kaplica Jana Hińczy w katedrze na Wawelu i jej malowidła ścienne, „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 5 (1991), s. 133–231.
Google Scholar

KRATZKE 2005 – Christine Kratzke, Ausstrahlung und Anblick. Hagioskope in mittelalterlichen Klosterkirchen der Zisterzienser und Zisterzienserinnen im architekturhistorischen Kontext, [w:] Licht und Farbe in der mittelalterlichen Backsteinarchitekur des südlichen Ostseeraums, red. Ernst Badstübner et al., Berlin 2005, s. 71–97.
Google Scholar

KUMOR 1998 – Bolesław S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
Google Scholar

LE POGAM 2003 – Pierre-Yves Le Pogam, The Hagioscope in the Princely Chapels in France from the 13th to the 15th Century, [w:] Court chapels of the High and Late Middle Ages and their Artistic Decoration: Proceedings from the International Symposium, red. Jiří Fajt, Praha 2003, s. 171–178.
Google Scholar

PIANOWSKI 2006 – Zbigniew Pianowski, Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, [w:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII wieku, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006, s. 163–220.
Google Scholar

PIANOWSKI 2007 – Zbigniew Pianowski, Wawel około roku 1250, „Wiadomości Konserwatorskie”, t. 21 (2007), s. 11–14.
Google Scholar

PIETRUSIŃSKI 1975 – Jerzy Pietrusiński, Katedra krakowska – biskupia czy królewska. Dzieje fun dacji, [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 29 i 30 listopada 1973, red. Piotr Skubiszewski, Warszawa 1975, s. 249–273.
Google Scholar

PIETRUSIŃSKI 1996 – Jerzy Pietrusiński, Krakowska katedra romańska fundacji króla Bolesława II Szczodrego, [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały Sesji Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1996, s. 43–107.
Google Scholar

POLKOWSKI 1885 – Ignacy Polkowski, Grób i trumna ś. Stanisława na Wawelu. Studium archeologiczno-historyczne, Kraków 1885.
Google Scholar

ROŻEK 1979 – Michał Rożek, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensia”, t. 11 (1979), s. 433–460.
Google Scholar

ROŻEK 1980 – Michał Rożek, Katedra wawelska w XVII w., Kraków 1980.
Google Scholar

ROŻNOWSKA-SADRAEI 2008 – Agnieszka Rożnowska-Sadraei, Pater Patriae. The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200–1455, Kraków 2008.
Google Scholar

STARNAWSKA 2008 – Maria Starnawska, Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Google Scholar

ULIČNÝ 2015 – Petr Uličný, The Choirs of St Vitus’s Cathedral in Prague: A Marriage of Liturgy, Coronation, Royal Necropolis and Piety, „Journal of the British Archaeological Association”, t. 168 (2015), s. 186–233.
Google Scholar

WALCZAK 1992 – Marek Walczak, Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Studia Waweliana”, t. 1 (1992), s. 7–28.
Google Scholar

WALCZAK 2001 – Marek Walczak, „Alter Christus”. Studia nad obrazowaniem świętości w sztuce średniowiecznej na przykładzie św. Tomasza Becketa, Kraków 2001.
Google Scholar

WALCZAK 2006 – Marek Walczak, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006.
Google Scholar

WĘCŁAWOWICZ 2005 – Tomasz Węcławowicz, Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich.Funkcje i możliwości interpretacji, Kraków 2005.
Google Scholar

WĘCŁAWOWICZ 2014 – Tomasz Węcławowicz, Królewski kościół katedralny na Wawelu. W rocznicę konsekracji 1364–2014, Kraków 2014.
Google Scholar

WOJCIECHOWSKI 1900 – Tadeusz Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków 1900.
Google Scholar

ŻUROWSKA 1972 – Klementyna Żurowska, Geneza zachodniej części tak zwanej drugiej katedry wawelskiej, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki”, t. 10 (1972), s. 35–72.
Google Scholar