Nagrobki z cmentarza żydowskiego w Brzezinach – świadectwo dziejów brzezińskich Żydów. Kilka uwag na marginesie inwentaryzacji

Magdalena Milerowska

doi:10.18778/2084-851X.08.07

Authors

Magdalena Milerowska Uniwersytet Łódzki, Instytut Historii Sztuki https://orcid.org/0000-0001-5766-0921

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.07

Keywords:

Brzeziny, the Jews, sepulchral art, Jewish cemeteries

Abstract

The aim of the article is to present the preliminary results of the inventory of matzevot from the Jewish cemetery in Brzeziny, collected on the local museum square, carried out by students and employees of the Department of Art History of the University of Lodz in 2013–2014. A set of matzevot consisting of 135 slabs was analyzed, and the selection criterion was their state of preservation. Importantly, some parts of the tombstones that were used by the Germans as material for the construction of the bridge over the Mrożyca River, have carried traces of polychrome. In the course of the research, it was concluded that until the beginning of the 20th century the local jewish community was very conservative (as evidenced by decorations and epigraphs on matzevot). These observations may be helpful in completing the history and characteristics of the Jewish community in Brzeziny.

References

KOŁODZIEJ 1992 – Jerzy Kołodziej, Dzieje ludności żydowskiej w Brzezinach od połowy XVI w. do połowy XX w., Brzeziny 1992, [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990a – Jerzy Kołodziej, Zarys historii Żydów i krawiectwa brzezińskiego, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990b – Jerzy Kołodziej, Zagłada brzezińskiego getta, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990c – Jerzy Kołodziej, Ochrona historii kultury żydowskiej na terenie Brzezin, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

ADAMCZEWSKI/BADZIAK/GIŻEJEWSKA/KULESZA 1997 – Marek Adamczewski, Kazimierz Badziak, Joanna Giżejewska, Michał Kulesza, Pieczęcie i herb; rozwój przestrzenny oraz zabytki architektury, sztuki i epigrafiki Brzezin, [w:] Brzeziny – dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 499–549.
Google Scholar

BERGMAN 1993 – Eleonora Bergman, Brzeziny – studium historyczno – urbanistyczne na zlecenie Konserwatora Zabytków w Skierniewicach, Warszawa 1993.
Google Scholar

BERGMAN 2007 – Eleonora Bergman, Zachowane synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku, Warszawa 2007.
Google Scholar

GADOWSKA 2014 – Irmina Gadowska, Formy i dekoracje nagrobków z cmentarzyska żydowskiego w Brzezinach, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. Lubomira Tyszler, Anna Marciniak-Kajzer, Marek Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 133–150.
Google Scholar

JABŁOŃSKI 1997a – Cezary Jabłoński, Lata okupacji hitlerowskiej w Brzezinach 1939–1945, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 353–410.
Google Scholar

JABŁOŃSKI 1997b – Cezary Jabłoński, Brzeziny w okresie 1945–1995, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 411–498.
Google Scholar

JAGIEŁSKI 1995 – Jan Jagiełski, Cmentarze żydowskie w Polsce, [w:] Studia z dziejów Żydów w Polsce, t. 1, red. Zofia Borzymińska, Warszawa 1995.
Google Scholar

NOWAK/ROSIN/WIKLAK 1997 – Tadeusz Nowak, Ryszard Rosin, Henryk Wiklak, Brzeziny i okolice do schyłku XVI w., [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 25–74.
Google Scholar

ROZMUS 2005 – Dariusz Rozmus, De Judeorum arte sepulcrali. Motywy artystyczne i żydowskie w sztuce sepulkralnej, Kraków 2005.
Google Scholar

SZRAJBER 2014 – Rafał Szrajber, Synagoga w Brzezinach – wirtualna rekonstrukcja, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. Lubomira Tyszler, Anna Marciniak-Kajzer, Marek Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 115–132.
Google Scholar

TRZCIŃSKI 1989 – Andrzej Trzciński, Polichromia nagrobków na cmentarzach żydowskich w Polsce południowo-wschodniej, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, s. 63–69.
Google Scholar

URBAN 2005 – Kazimierz Urban, Zagadnienie pożydowskich synagog i cmentarzy w Polsce w latach 1945–1956 (zarys problematyki), „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2005, nr 692, s. 39–62.
Google Scholar

URBAN 2006 – Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków 2006.
Google Scholar

WACHOWSKA 1997 – Barbara Wachowska, Brzeziny w okresie drugiej Rzeczpospolitej, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 278–352.
Google Scholar

WIŚNIEWSKI 2009 – Tomasz Wiśniewski, Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, Białystok 2009.
Google Scholar

WOŹNIAK 1997 – Krzysztof Paweł Woźniak, Brzeziny w czasach rozbiorów, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 191–255.
Google Scholar

ŻEREK-KLESZCZ 1997 – Hanka Żerek-Kleszcz, Brzeziny w XVII i XVIII wieku, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 75–190.
Google Scholar

A.J., Z Brzezin, „Tydzień” 1889, nr 13.
Google Scholar

Gwałtowna likwidacja Brzezin, „Głos Poranny” 1935, nr 258.
Google Scholar

SPODENKIEWICZ 1995 – Paweł Spodenkiewicz, Z wędką na nagrobku, „Super Ekspres” 1995.
Google Scholar

Z Brzezin, „Izraelita” 1901, nr 32.
Google Scholar

http://www.kirkuty.xip.pl [dostęp: 10.06.2019]
Google Scholar

http://www.sztetl.org.pl/pl/article/brzeziny/12,cmentarze/7190,cmentarz-zydowski-w-brzezinach-ul-reymonta [dostęp: 10.06.2019]
Google Scholar