Cmentarz ewangelicko-augsburski w Pabianicach – dzieje i analiza wartości artystycznych

Dominika Gwarda

doi:10.18778/2084-851X.08.05

Autor

Dominika Gwarda Uniwersytet Łódzki, absolwentka Instytutu Historii Sztuki

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.05

Słowa kluczowe:

cmentarz, luteranie, ewangelicko-augsburski, Pabianice, Krusche, Ender, Kindler

Abstrakt

Cmentarz ewangelicko-augsburski powstał w początkach istnienia parafii w Pabianicach. Luteranie zapoczątkowali przemysł tekstylny w mieście i przyczynili się do jego rozwoju, a cmentarz stał się miejscem wiecznego spoczynku najbogatszych mieszkańców miasta. Ich społeczny status i sukces finansowy są widoczne również na cmentarzu – ich nagrobki zostały wykonane przez najlepsze firmy kamieniarskie i uznanych artystów, takich jak choćby Johannes Schilling – profesor drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, który jest twórcą figury Chrystusa na nagrobku rodziny Krusche. Większość realizacji pochodzi z lokalnych zakładów, a większość sygnatur na nagrobkach wskazuje na firmy z Łodzi – zakład Antoniego Urbanowskiego i firmę Fiebiger & Frantz, dlatego też na cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w Łodzi możemy odnaleźć bliźniacze nagrobki. Na pabianickim cmentarzu znajdziemy realizacje najpopularniejszych stylów i tematów w sztuce sepulkralnej XIX i XX wieku, a także różne typy nagrobków – stele, cippusy, złamane kolumny, obeliski, nagrobki w typie aedicularnym i najpopularniejsze w tym zestawieniu – proste lub stylizowane krzyże. Mimo że często produkowane w wielu egzemplarzach, nadal pozostają cennym świadectwem epoki i wyrazem kunsztu rzeźbiarskiego ich twórców.

Bibliografia

ADAMEK 1997 – Robert Adamek, Krusche, Ender, Kindler, Królowie bawełny w Pabianicach w XIX–XX w. Informator do wystawy, Pabianice 1997.
Google Scholar

ADAMEK /NOWAK 2005 – Robert Adamek, Tadeusz Nowak, 650 lat Pabianic. Studia i szkice, Łódź 2005.
Google Scholar

BADZIAK /CHYLAK /ŁAPA 2014 – Kazimierz Badziak, Karol Chylak, Małgorzata Łapa, Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r., Łódź 2014.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7969-512-6

BARUCH 1903 – Maksymilian Baruch, Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne. Monografia historyczna dawnych dóbr kapituły krakowskiej w sieradzkiem i łęczyckiem, Warszawa 1903.
Google Scholar

CHAPEAUROUGE 2014 – Donat de Chapeaurouge, Symbole chrześcijańskie, Kraków 2014.
Google Scholar

DOBROWOLSKI 1974 – Tadeusz Dobrowolski, Rzeźba neoklasyczna i romantyczna w Polsce, Wrocław 1974.
Google Scholar

DOMINIKOWSKI 2004 – Jan Dominikowski, Nekropolia Łodzi Wielkoprzemysłowej. Cmentarz Stary przy ulicy ogrodowej – dzieje i sztuka 1854–1945, Łódź 2004, s. 97–104.
Google Scholar

DOPART 2008 – Alicja Dopart, Stary Cmentarz Katolicki w Pabianicach 1824–2004, Pabianice, 2008, s. 28.
Google Scholar

FEUILET 2006 – Michel Feuilet, Leksykon symboli chrześcijańskich, Poznań 2006.
Google Scholar

GIGLEWICZ 2011 – Edward Giglewicz, Formy krzyża, [w:] Krzyż (Biblioteka Encyklopedii katolickiej, 6), red. Elżbieta Kasjaniuk, Lublin 2011.
Google Scholar

GROCHOWSKA /STEFAŃSKI 2011 – Ewa Grochowska, Krzysztof Stefański, Kaplica grobowa Kindlerów w Pabianicach i witraże Richarda Schleina, [w:] Witraże secesyjne: tendencje i motywy, red. Tomasz Szybisty, Kraków 2011, s. 176–187.
Google Scholar

HECKERT 2011 – Harry Heckert, Die chronik der Evangelisch-Augsburgischen Gemeinde zu Pabianice, Castrop Rauxel 2011.
Google Scholar

KIRSCH 2012 – Piotr Kirsch, Dzieje Parafii ewangelicko-augsburskiej św. Piotra i Pawła w Pabianicach w latach 1914–1939, Łódź 2012.
Google Scholar

KOPALIŃSKI 1991 – Władysław Kopaliński, Słownik Symboli, Warszawa 1991.
Google Scholar

KOTULA/KRAKOWSKI 1980 – Adam Kotula, Piotr Krakowski, Rzeźba XIX wieku, Kraków 1980.
Google Scholar

KWIATKOWSKA 1995 – Maria Irena Kwiatkowska, Rzeźbiarze Warszawscy XIX wieku, Warszawa 1995.
Google Scholar

Pismo Święte 1962 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie polskim W.O. Jakuba Wujka S. J., Kraków 1962.
Google Scholar

Przedsiębiorstwo 2013 – Przedsiębiorstwo Antoniego i Józefa Urbanowskich. Rodzina, dzieło twórcy, red. Katarzyna Kuropatwa-Pik, Marcin J. Szymański, Cezary Pawlak, Łódź 2013.
Google Scholar

Rożek 2010 – Michał Rożek, Idee i symbole sztuki chrześcijańskiej, Kraków 2010.
Google Scholar

STEFAŃSKI 2000 – Krzysztof Stefański, Zakład Antoniego Urbanowskiego – przyczynek do dziejów sztuki łódzkiej przełomu XIX i XX w., [w:] Sztuka w Łodzi. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z okazji 45 rocznicy łódzkiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki w 575 rocznicę nadania Łodzi praw miejskich 4–5 czerwca 1998, Łódź 2000, s. 47–62.
Google Scholar

STEFAŃSKI 2013 – Krzysztof Stefański, Twórczy dorobek zakładu Antoniego Urbanowskiego – działalność na polu sztuki sepulkralnej i sakralnej oraz budownictwa, [w:] Przedsiębiorstwo 2013, s. 95–134.
Google Scholar

TAYLOR 2006 – Richard Taylor, Przewodnik po symbolice kościoła, Warszawa 2006.
Google Scholar

„Weg und Ziel” – „Droga i Cel”, nr 6, czerwiec 2009, s. 6.
Google Scholar

WOŹNIAK 1995 – Krzysztof Woźniak, Protestanci Pabianiccy (Do 1914 r.). Szkic do portretu. [w:] „Pabianicana 3”, Pabianice 1995, s. 63–66.
Google Scholar

http://pabianice.naszemiasto.pl/artykul/zdjecia/odnawiaja-pomniki-na-pabianickim-cmentarzu,1516711,galop,3285837,t,id,tm,zid.html [dostęp: 20.11.2018].
Google Scholar

http://www.museum-mittweida.de/johannes-schilling-haus/ [dostęp: 20.11.2018].
Google Scholar

http://www.pabianice.luteranie.pl [dostęp: 20.11.2018].
Google Scholar

https://schilling-association.org/index.php/joh-schilling-en.html [dostęp: 20.11.2018].
Google Scholar