Instrumentarium huculskie w sztuce polskiej XIX i XX wieku – wybrane przykłady

Anita Błażejewska

doi:10.18778/2084-851X.15.04

Authors

Anita Błażejewska badaczka niezależna https://orcid.org/0000-0002-2051-6835

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.15.04

Keywords:

Instruments, Hutsul region, Polish art, peasant–mania, folklore, musical iconography, ethnomusicology

Abstract

This article aims to explore the musical themes prevalent in the traditional culture of the Hutsul region, and how they have influenced Polish art during the 19^th and 20^th centuries. The study involves an examination of selected works of art, with a focus on the characteristic instrumentation representative of the discussed region, including the violin, pipes, cimbalom, trombita, horn, and hurdy-gurdy. These instruments have been classified and described in terms of their construction and function. The analysis of works of art in the main body of the article focuses on topics related to the music practiced and created by the Hutsuls. Iconographic motifs have been taken into account and classified into nine groups. The artistic achievements of artists who were active at the turn of the 19^th and 20^th centuries have been discussed in order to assess the influence of ethnomusicological threads in art depicting the Hutsul region and its inhabitants, particularly in painting inspired by folk culture. Through this exploration, the article seeks to shed light on the impact of Hutsul music on Polish art, and to demonstrate how ethnomusicological themes can be integrated into artistic expression.

References

BAUDOUIN DE COURTENAY-EHRENKREUTZ-JĘDRZEJEWICZOWA 2005 – Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, Łańcuch tradycji. Teksty wybrane, wybór: Lech Mróz, Anna Zadrożyńska, Warszawa 2005.
Google Scholar

BEDNARSKA/BEDNARSKI 2009 – Zofia Bednarska, Tadeusz Z. Bednarski, Krakowskim szlakiem Stanisława Dębickiego, Kraków 2009.
Google Scholar

CZĄSTKA 2006 – Justyna Cząstka, Muzyka Huculszczyzny (Karpaty Ukraińskie) w świetle materiałów źródłowych i badań własnych, [w:] Czarnohora. Przyroda i człowiek, red. Mateusz Troll, Kraków 2006, s. 141–155.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2008 – Justyna Cząstka-Kłapyta, Huculskie Rizdwo – przemiany folkloru muzycznego i obrzędowego, [w:] Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego 2006 „Za głosem trembity”, red. Jan Stęszewski, Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 53–76.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2011 – Justyna Cząstka-Kłapyta, O uchwytnych zapożyczeniach i ich chronologii w tradycji muzycznej Hucułów, [w:] Huculszczyzna w badaniach młodych naukowców, red. Mateusz Troll, Agata Warchalska, Kraków 2011, s. 213–229.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2014 – Justyna Cząstka-Kłapyta, Kolędowanie na Huculszczyźnie, Kraków 2014.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2016 – Justyna Cząstka-Kłapyta, The function and genesis of the musical instrument „trombita” with special focus on the Hutsul region, „Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia” 2016, t. 23, s. 187–196.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.13

ELIADE 2008 – Mircea Eliade, Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej, Warszawa 2008.
Google Scholar

GAJEK 1929 – Józef Gajek, Huculskie obrzędy rodzinne i doroczne, „Teatr Ludowy: miesięcznik Związku Teatrów Ludowych” 1929, t. 12, s. 229–234.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0071368600001282

GENNEP 1981 – Arnold van Gennep, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa 1981.
Google Scholar

GŁOWIŃSKI 1977 – Michał Głowiński, Maska Dionizosa, [w:] Młodopolski świat wyobraźni: studia i eseje, red. Maria Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1977, s. 353–406.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881a – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 143, s. 1–2.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881b – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 144, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881c – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 145, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881d – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 146, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881e – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 161, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881f – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 165, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881g – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 171, s. 1–2.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881h – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 172, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881i – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 173, s. 1–2.
Google Scholar

HICKS 2018 – Dan Hicks, The Material-Cultural Turns event and effect, [w:] The Oxford Handbook of Material Culture Studies, red. Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Oxford 2018, s. 25–98.
Google Scholar

HICKS/BEAUDRY 2018 – Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Introduction: Material culture studies: reactionary view, [w:] The Oxford Handbook of Material Culture Studies, red. Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Oxford 2018, s. 1–22.
Google Scholar

JACOBS 1993 – Arthur Jacobs, Słownik muzyczny, Bydgoszcz 1993.
Google Scholar

JANICKA-KRZYWDA 2008 – Urszula Janicka-Krzywda, Połoniny niesamowite (z demonologii Hucułów), [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 75–92.
Google Scholar

JANKOWSKA-MARZEC 2013 – Agnieszka Jankowska-Marzec, Między etnografią a sztuką. Mitologizacja Hucułów i Huculszczyzny w kulturze polskiej XIX i XX wieku, Kraków 2013.
Google Scholar

KASJAN 1962 – Jan Mirosław Kasjan, Wernyhora: zarys dziejów postaci w literaturze polskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: Nauki Humanistyczno- Społeczne” 1962, z. 6, s. 51–119.
Google Scholar

KLEIN 1926/1927 – Franciszek Klein, Teodor Axentowicz, „Sztuki Piękne” 1926/1927, R. 3, s. 285–302.
Google Scholar

KOLBERG 1882 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 1, Kraków 1882.
Google Scholar

KOLBERG 1883 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 1, Kraków 1883.
Google Scholar

KOLBERG 1888 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 3, Kraków 1888.
Google Scholar

KOLBERG 1889 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 4, Kraków 1889.
Google Scholar

KOLBERG 1970 – Oskar Kolberg, Ruś Karpacka, cz. 1, oprac. Adam Demartin, Bogusław Linette, Medard Tarko, Wrocław–Poznań 1970.
Google Scholar

KOLBERG 1971 – Oskar Kolberg, Ruś Karpacka, cz. 2, oprac. Adam Demartin, Bogusław Linette, Medard Tarko, Wrocław–Poznań 1971.
Google Scholar

KONDRACKI 1935 – Michał Kondracki, Muzyka Huculszczyzny, „Muzyka Polska: kwartalnik poświęcony zagadnieniom życia muzycznego w Polsce: organ Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej” 1935, t. 7, s. 186–202.
Google Scholar

KOTKOWSKA-BAREJA 1981 – Hanna Kotkowska-Bareja, Wacław Szymanowski 1859–1930, Warszawa 1981.
Google Scholar

KOWALSKA 1963 – Bożena Kowalska, Edmund Bartłomiejczyk, Warszawa 1963.
Google Scholar

KOZICKI 1928a – Władysław Kozicki, Kazimierz Sichulski, Warszawa 1928.
Google Scholar

KOZICKI 1928b – Władysław Kozicki, Władysław Jarocki, Warszawa 1928.
Google Scholar

KRAJEWSKI 2013 – Marek Krajewski, Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa 2013.
Google Scholar

LENARTOWICZ 2008 – Światosław Lenartowicz, Zofia Stryjeńska 1891–1976, Kraków 2008.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2008a – Ihor Macijewski, Huculska trembita, [w:] Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego 2006 „Za głosem trembity”, red. Jan Stęszewski, Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 77–86.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2008b – Ihor Macijewski, Muzyka huculska w kontekście międzykulturowym, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 43–64.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2010 – Ihor Macijewski, Huculska dutka, [w:] Kultura współczesnej Huculszczyzny, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Jan Stęszewski, Kraków 2010, s. 93–100.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2012 – Ihor Macijewski, Muzyczni instrumenty Huculiw (Музичні інструменти ґуцулів), Winnycia (Вінниця) 2012.
Google Scholar

MAJBRODA 2016 – Katarzyna Majbroda, Zredefiniować rzecz: antropologia kulturowa wobec zwrotu ku materialności, „Tematy z Szewskiej” 2016, nr 1, s. 7–14.
Google Scholar

MIERCZYŃSKI 1965 – Stanisław Mierczyński, Muzyka Huculszczyzny, Kraków 1965.
Google Scholar

MNICH 2005 – Magdalena Mnich, Stanisław Grocholski (1860–1932) – życie i twórczość. Próba monografii, praca magisterska, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 2005.
Google Scholar

NIETZSCHE 1907 – Fryderyk Nietzsche, Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm, przekł. Leopold Staff, Warszawa 1907.
Google Scholar

OBORNY 2015 – Aneta I. Oborny, Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim, Szydłowiec 2015.
Google Scholar

OKOŃ 1991 – Waldemar Okoń, Alegorie narodowe: studia z dziejów sztuki polskiej XIX wieku, Wrocław 1991.
Google Scholar

OSSENDOWSKI 1936 – Ferdynand Antoni Ossendowski, Huculszczyzna: Gorgany i Czarnohora, Poznań 1936.
Google Scholar

SARKADY 2014 – Nalan Sarkady, Huculskie skarby – sztuka Huculszczyzny ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2014.
Google Scholar

SCHMIDT 2008 – Wiktoria Schmidt, Rola skrzypiec w muzyce huculskiej, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 65–74.
Google Scholar

SKŁODOWSKI 2005 – Jan Skłodowski, Huculszczyzna w grafice polskiej do roku 1945, Poronin 2005.
Google Scholar

SZEKSPIR 1870 – William Szekspir, Kupiec wenecki, przeł. Leon Ulrich, Warszawa 1870.
Google Scholar

SZUCHIEWICZ 1902 – Włodzimierz Szuchiewicz, Huculszczyzna: z 21 ilustracyami, t. 2, Lwów 1902.
Google Scholar

ŚWIĄTEK 2020 – Adriana Świątek, Huculskie peregrynacje weselne. Obrzęd weselny jako widowisko kulturowe, Warszawa–Kraków 2020.
Google Scholar

TRZESZCZYŃSKA 2008 – Patrycja Trzeszczyńska, Huculszczyzna i ukraińskie Karpaty w kulturze polskiej dawniej i dziś, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 29–42.
Google Scholar

VINCENZ 1980 – Stanisław Vincenz, Na wysokiej połoninie: Prawda starowieku – obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny huculskiej, Warszawa 1980.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1844a – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 2, nr 15, s. 161–177.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884b – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 28, s. 16–27.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884c – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 29, s. 48–60.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884d – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 30, s. 73–85.
Google Scholar

WAJGIEL 1887 – Leopold Wajgiel, O Hucułach: zarys etnograficzny, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego” 1887, t. 11, s. 49–86.
Google Scholar

ZAJĄC 2004 – Paweł Zając, O zaświatach niedalekich i cudach nienadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny, Kraków 2004.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872a – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 383, s. 291–292.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872b – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 385, s. 323–324.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872c – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 387, s. 360–362.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872d – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 390, s. 407–408.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872e – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 391, s. 425–426.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873a – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 428, s. 167–170.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873b – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 430, s. 205–206.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873d – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 431, s. 223–224.
Google Scholar