Wzornictwo przemysłowe zakładów odlewniczych z terenu powiatu koneckiego od lat 70. XIX wieku do 1939 roku

Daria Rutkowska-Siuda

doi:10.18778/2084-851X.14.06

Authors

Daria Rutkowska-Siuda Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-7505-3663

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.14.06

Keywords:

industrial design, 19th/20th century foundry, Piotr Ławacz, Szaja Kronenblum, Józef Mintz, Stąporków, Końskie

Abstract

Cast iron was becoming increasingly popular in the mid-19th century in both construction and transmission design. The rich foundry traditions of the Końskie district, which belonged to the Old Polish Industrial Region, were mostly built up by plants developing at the turn of the 19th and 20th centuries. Particular attention should be paid to the Stąporków Foundry and the Piotr Ławacz, Szai Kronenblum and Józef Mintz plants in Końskie. This article focuses on the analysis of only a fragment of an assortment characterised by interesting forms. Oven doors can be divided into three categories of designs based on: historicising ornament, Art Nouveau motifs, and geometric forms. The models presented in this article were duplicated in the assortment of all factories. Their popularity in the market of the time was immense, as evidenced by numerous surviving examples.

References

Archiwum Diecezji Sandomierskiej (ADS) 1892 – Akta parafii Lisow, 1845–1983–II, Opis Inwentarza Kościoła Parafialnego w Lisowie w 1892 roku, [nlb.].
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) 1909 – Akta dóbr ziemskich hipoteki powiatu koneckiego Stąporków 1909–1932 [1941], sygn. 45.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Białogon – Kielecka Fabryka Pomp „Białogon” w Białogonie, Projekty, szkice, plany, 1816–1967, sygn. 506.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Stąporków 1934 – Odlewnia Metali i Warsztaty Mechaniczne „Nieborów” w Niekłaniu, Inwentarz Huty Stąporków za lata 1934–1938, sygn. 1.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Stąporków 1938 – Odlewnia Metali i Warsztaty Mechaniczne „Nieborów” w Niekłaniu, Spis majątku 1937/38, 1939–1942, sygn. 2.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Radomiu (APR) 1908 – Zakłady Górnicze „Bliżyn” hr. Henryka Broel-Platera, katalog z 1908 r., sygn. IV/5/85.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Radomiu (APR) 1922 – Zespół Sąd Okręgowy w Radomiu, Piotr Ławacz i Synowie z.o.o. w Końskich, sygn. 58/448/0/5/16328.
Google Scholar

AB 1929 – „Architektura i Budownictwo” 1929, z. 7, s. V.
Google Scholar

ADAMIAK 2013 – Włodzimierz Adamiak, Dziedzictwo. Detale przestrzeni publicznych Łodzi na tle innych miast, Łódź 2013.
Google Scholar

BOCHNIAK/PAGACZEWSKI 1959 – Adam Bochniak, Julian Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959.
Google Scholar

BRZOZOWICZ 1997 – Artur Brzozowicz, Jan Małachowski założyciel miasta Końskie Wielkie, Warszawa 1997.
Google Scholar

BRZOZOWSKI 1977 – Jerzy Brzozowski, Zarys historii rozwoju gospodarczego miasta Końskie (od powstania osady do połowy XIX w.), „Roczniki Muzeum Narodowego w Kielcach” 1977, t. 10, s. 227–252.
Google Scholar

Dawne i nowe odlewnictwo 2011 – Dawne i nowe odlewnictwo w Polsce – wyroby żeliwne i inne, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2011.
Google Scholar

Detal architektoniczny 2018 – Detal architektoniczny warszawskiej Pragi 1850–1939, red. Jadwiga Roguska, Warszawa 2018.
Google Scholar

DREXLEROWA 1999 – Anna M. Drexlerowa, Wystawy wytwórczości Królestwa Polskiego, Warszawa 1999.
Google Scholar

Dziedzictwo 2014 – Dziedzictwo na nowo odkrywane. Detal architektoniczny 1850–1939, red. Jadwiga Roguska, Warszawa 2014.
Google Scholar

FAJKOSZ 1978 – Andrzej Fajkosz, Wczoraj i dziś stąporkowskich odlewni, Stąporków 1978.
Google Scholar

FAJKOSZ 2010 – Andrzej Fajkosz, Kartki z historii ziemi koneckiej, Kielce–Końskie 2010.
Google Scholar

GĄSSOWSKI 1998 – Jerzy Gąssowski, Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne na ziemi koneckiej, [w:] Końskie zarys dziejów, red. Marian Wikiera, Końskie 1998.
Google Scholar

GODLEWSKI 1955 – Zbigniew Godlewski, Wady odlewów żeliwnych, Warszawa 1955.
Google Scholar

GROTOMIRSKI 2009 – Zdzisław Grotomirski, 120 lat tradycji w Koneckich Zakładach Odlewniczych, Końskie 2009.
Google Scholar

GULDON 1991 – Zenon Guldon, Hutnictwo i przemysł metalowy w powiecie opoczyńskim w okresie przedrozbiorowym, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. W. Różański, Kielce 1991, s. 15–22.
Google Scholar

GW 1932 – Zawiadomienie, „Gazeta Warszawska” 1932, s. 9.
Google Scholar

HANAKA 2012 – Hanaka Anna, Wystawa Budowlano-Mieszkaniowa Banku Gospodarstwa Krajowego na Kole w Warszawie w 1935 roku – ku poprawie budownictwa mieszkaniowego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2012, nr 3, s. 93–110.
Google Scholar

Huta Stąporków 1935 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Artykuły piecowe czarne, katalog nr 3, Huta Stąporków Sp. z o. o w Stąporkowie 1935.
Google Scholar

KAPF 1904 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1904, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1905.
Google Scholar

KAPF 1905 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1905, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1906.
Google Scholar

KAPF 1907 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1907, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1907.
Google Scholar

Kowalczyk 2008 – Rafał Kowalczyk, Przemysł górniczo-hutniczy w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w latach 1862–1914, [w:] Społeczeństwo i gospodarka w regionie świętokrzyskim w XIX i XX wieku, red. Urszula Oettingen, Jerzy Szczepański, Kielce 2008, s. 15–40.
Google Scholar

Kowalczyk 2013 – Rafał Kowalczyk, Rozwój przemysłu ciężkiego w Królestwie Polskim w latach 1877–1914, Warszawa 2013.
Google Scholar

KOZINA 2015 – Irma Kozina, Polski design, Warszawa 2015.
Google Scholar

Kronenblum 1939 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Fabryka Odlewów Żelaznych zakłady mechaniczne i chromoniklarnia, S. Kronenblum Końskie, Katalog nr 4, 1901–1939.
Google Scholar

KWIECIEŃ 2017 – Anna Kwiecień, Żeliwo. Odlewnictwo artystyczne w dawnych Gliwicach (1796–1945), Gliwice 2017.
Google Scholar

Ławacz 1938 – Fabryka Drzwiczek Hermetycznych Zakłady Mechaniczne i odlewnia Piotr Ławacz i Synowie w Końskich, Katalog luty 1938 r.
Google Scholar

MAJCHER-OCIESA 2011 – Edyta Majcher-Ociesa, Z dziejów Fabryki Odlewów Żelaznych „Neptun” I. Mintz w Końskich. Końskie szkice historyczne, Końskie 2011.
Google Scholar

Neptun 1939 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Okucia kuchenno-piecowe odlewy handlowe. Zakład Przemysłowy „Neptun” – I. Mintz i S-ka, Końskie, Katalog nr 10, 1939.
Google Scholar

Odlewnictwo w Polsce 2007 – Odlewnictwo w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2007.
Google Scholar

PFKP 1908 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1918, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1909.
Google Scholar

PFKP 1910 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1910, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1911.
Google Scholar

PFKP 1911 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1911, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1912.
Google Scholar

PIWEK 1991 – Jerzy Piwek, Górnictwo i hutnictwo w dobrach białaczowskich Małachowskich w XIX wieku, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 33–40.
Google Scholar

PODRZUCKI/KALATA 1971 – Czesław Podrzucki, Czesław Kalata, Metalurgia i odlewnictwo żeliwa, Bytom 1971.
Google Scholar

PSZCZÓŁKOWSKI 2021 – Michał Pszczółkowski, Toruńskie kamienice czynszowe w latach 1850–1914, Toruń 2021.
Google Scholar

RADWAN 1954 – Mieczysław Radwan, Wielkopiecownictwo w Zagłębiu Staropolskim w połowie XIX wieku, Stalinogród 1954.
Google Scholar

RUTKOWSKA-SIUDA 2014 – Daria Rutkowska-Siuda, „Bogu na chwałę a wiernym ku zbudowaniu i zbliżeniu serc do stwórcy” – budowa kościoła w Czarnej, [w:] Art et scientia, t. V, red. Krzysztof Stefański, Łódź 2014, s. 251–260.
Google Scholar

RUTKOWSKA-SIUDA 2019 – Daria Rutkowska-Siuda, Od wiejskiej osady do przemysłowego miasta. Historia i rozwój urbanistyczny Stąporkowa od XVIII w. do lat sześćdziesiątych XX w., „Zeszyty Wiejskie” 2019, z. XXV, s. 39–52.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1506-6541.25.03

RUTKOWSKA-SIUDA 2022 – Daria Rutkowska-Siuda, Wykorzystanie produktów żeliwnych Zakładów Górniczych „Bliżyn” w inwestycjach sakralnych na przełomie XIX i XX wieku w dobrach hr. Broel-Platera, „Sztuka i Krytyka” 2022, nr 10, s. 46–61.
Google Scholar

SAMEK 1984 – Jan Samek, Polskie rzemiosło artystyczne, Warszawa 1984.
Google Scholar

STAWCZYK 2021 – Olga Stawczyk, Pierwsze spotkania z radomskim żeliwem. Wstęp do problematyki zabytkoznawczej żeliwno-stalowych schodów w Radomiu, „Arte Fakty. Muzeum portret własny” 2021, R. 1, s. 104–115.
Google Scholar

STAWCZYK 2022 – Olga Stawczyk, Bliskie spotkania z radomskim żeliwem – na przykładzie schodów żeliwno-stalowych w rezydencji przy ul. K. Kelles-Krauza 32 w Radomiu, „Renowacje i Zabytki” 2022, nr 2 (82), s. 62–71.
Google Scholar

SZYMAŃSKI 1989 – Tadeusz Szymański, 250 lat stąporkowskich odlewni, „Przegląd Odlewnictwa” 1989, nr 4, s. 117–121.
Google Scholar

TH 1939 – „Tygodnik Handlowy” 1939, nr 4, s. 120.
Google Scholar

WIKIERA 1998 – Marian Wikiera, Przemysłowe tradycje ziemi koneckiej, [w:] Końskie zarys dziejów, red. Marian Wikiera, Końskie 1998, s. 325–363.
Google Scholar

WOJEWÓDZKI 1991 – Radosław Wojewódzki, Najważniejsze zabytki techniki powiatu koneckiego, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej. Materiały przygotowane na sesję naukową Końskie 4–5 października 1991, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 51–61.
Google Scholar

WÓJCICKA 1885 – Objaśnienie do Mapy Poglądowej Królestwa Polskiego ułożonego przez Jadwigę z Zakrzewskich Wójcicką, Warszawa 1885.
Google Scholar

WÓJCIK 1991 – Zbigniew Wójcik, Warunki rozwoju hutnictwa i zakładów metalowych na ziemi koneckiej w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 23–31.
Google Scholar

BISZK (Piotr Ławacz) – Biograficzny Internetowy Słownik Ziemi Koneckiej, hasło: Ławacz Piotr, https://biszk.pl/lawacz-piotr-1846-1925/ [dostęp: 01.12.2022].
Google Scholar

BISZK (Zygmunt Felicjan Ławacz) – Biograficzny Internetowy Słownik Ziemi Koneckiej, hasło: Ławacz Zygmunt Felicjan, https://biszk.pl/lawacz-zygmunt-felicjan-1890-1967/ [dostęp: 01.12.2022].
Google Scholar

BURDZY 2017 – O kaflarni w Machorach…, https://www.zdunskieopowiesci.pl/o-kaflarni-w-machorach/ [dostęp: 12.04.2022].
Google Scholar

Ławacz 1928 – Fabryka Drzwiczek Hermetycznych i Zakłady Mechaniczne Piotr Ławacz i Synowie w Końskich, Katalog 1928, https://www.zdunskieopowiesci.pl/katalog-odlewni-piotra-lawacza-z-konskich-z-1928-roku/ [dostęp: 12.08.2022].
Google Scholar

PIETRZYK 2022 – Wiktor Pietrzyk, Nie tylko Dziewulski i Lange… O dziedzictwie ceramicznym Opoczna i regionu pisze Wiktor Pietrzyk, https://opoczno.naszemiasto.pl/nie-tylko-dziewulski-i-lange-o-dziedzictwie-ceramicznym/ar/c13-8958149 [dostęp: 30.08.2022].
Google Scholar