Instrumentarium huculskie w sztuce polskiej XIX i XX wieku – wybrane przykłady

Anita Błażejewska

doi:10.18778/2084-851X.15.04

Autor

Anita Błażejewska badaczka niezależna https://orcid.org/0000-0002-2051-6835

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.15.04

Słowa kluczowe:

instrumentarium, Huculszczyzna, sztuka polska, chłopomania, folklor, ikonografia muzyczna, etnomuzykologia

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wątków muzycznych, które są obecne w tradycyjnej kulturze Huculszczyzny, oraz ich wpływu na sztukę polską w XIX i XX wieku. W ramach opracowania omówiono wybrane dzieła sztuki, skupiając się na charakterystycznym instrumentarium reprezentatywnym dla omawianego regionu. Skrzypce, fujarki, cymbały, trembita, róg oraz lira korbowa zostały sklasyfikowane i opisane pod względem budowy oraz funkcji. Główny element pracy stanowi analiza dzieł sztuki, które poruszają tematy związane z muzyką uprawianą i tworzoną przez Hucułów. Uwzględniono motywy ikonograficzne, które zostały podzielone na dziewięć grup. Omówiony dorobek artystyczny twórców działających na przełomie XIX i XX wieku pozwala ocenić, w jaki sposób obecność wątków etnomuzykologicznych w sztuce przedstawiającej Huculszczyznę i jej mieszkańców wpłynęła na malarstwo inspirowane ludowością.

Bibliografia

BAUDOUIN DE COURTENAY-EHRENKREUTZ-JĘDRZEJEWICZOWA 2005 – Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, Łańcuch tradycji. Teksty wybrane, wybór: Lech Mróz, Anna Zadrożyńska, Warszawa 2005.
Google Scholar

BEDNARSKA/BEDNARSKI 2009 – Zofia Bednarska, Tadeusz Z. Bednarski, Krakowskim szlakiem Stanisława Dębickiego, Kraków 2009.
Google Scholar

CZĄSTKA 2006 – Justyna Cząstka, Muzyka Huculszczyzny (Karpaty Ukraińskie) w świetle materiałów źródłowych i badań własnych, [w:] Czarnohora. Przyroda i człowiek, red. Mateusz Troll, Kraków 2006, s. 141–155.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2008 – Justyna Cząstka-Kłapyta, Huculskie Rizdwo – przemiany folkloru muzycznego i obrzędowego, [w:] Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego 2006 „Za głosem trembity”, red. Jan Stęszewski, Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 53–76.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2011 – Justyna Cząstka-Kłapyta, O uchwytnych zapożyczeniach i ich chronologii w tradycji muzycznej Hucułów, [w:] Huculszczyzna w badaniach młodych naukowców, red. Mateusz Troll, Agata Warchalska, Kraków 2011, s. 213–229.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2014 – Justyna Cząstka-Kłapyta, Kolędowanie na Huculszczyźnie, Kraków 2014.
Google Scholar

CZĄSTKA-KŁAPYTA 2016 – Justyna Cząstka-Kłapyta, The function and genesis of the musical instrument „trombita” with special focus on the Hutsul region, „Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia” 2016, t. 23, s. 187–196.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.13

ELIADE 2008 – Mircea Eliade, Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej, Warszawa 2008.
Google Scholar

GAJEK 1929 – Józef Gajek, Huculskie obrzędy rodzinne i doroczne, „Teatr Ludowy: miesięcznik Związku Teatrów Ludowych” 1929, t. 12, s. 229–234.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0071368600001282

GENNEP 1981 – Arnold van Gennep, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa 1981.
Google Scholar

GŁOWIŃSKI 1977 – Michał Głowiński, Maska Dionizosa, [w:] Młodopolski świat wyobraźni: studia i eseje, red. Maria Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1977, s. 353–406.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881a – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 143, s. 1–2.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881b – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 144, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881c – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 145, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881d – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 146, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881e – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 161, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881f – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 165, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881g – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 171, s. 1–2.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881h – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 172, s. 1.
Google Scholar

GORZKOWSKI 1881i – Marian Gorzkowski, Szkice z Białej Krynicy: stolicy Metropolii Starowierców rosyjskich, „Czas” 1881, nr 173, s. 1–2.
Google Scholar

HICKS 2018 – Dan Hicks, The Material-Cultural Turns event and effect, [w:] The Oxford Handbook of Material Culture Studies, red. Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Oxford 2018, s. 25–98.
Google Scholar

HICKS/BEAUDRY 2018 – Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Introduction: Material culture studies: reactionary view, [w:] The Oxford Handbook of Material Culture Studies, red. Dan Hicks, Mary C. Beaudry, Oxford 2018, s. 1–22.
Google Scholar

JACOBS 1993 – Arthur Jacobs, Słownik muzyczny, Bydgoszcz 1993.
Google Scholar

JANICKA-KRZYWDA 2008 – Urszula Janicka-Krzywda, Połoniny niesamowite (z demonologii Hucułów), [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 75–92.
Google Scholar

JANKOWSKA-MARZEC 2013 – Agnieszka Jankowska-Marzec, Między etnografią a sztuką. Mitologizacja Hucułów i Huculszczyzny w kulturze polskiej XIX i XX wieku, Kraków 2013.
Google Scholar

KASJAN 1962 – Jan Mirosław Kasjan, Wernyhora: zarys dziejów postaci w literaturze polskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: Nauki Humanistyczno- Społeczne” 1962, z. 6, s. 51–119.
Google Scholar

KLEIN 1926/1927 – Franciszek Klein, Teodor Axentowicz, „Sztuki Piękne” 1926/1927, R. 3, s. 285–302.
Google Scholar

KOLBERG 1882 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 1, Kraków 1882.
Google Scholar

KOLBERG 1883 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 1, Kraków 1883.
Google Scholar

KOLBERG 1888 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 3, Kraków 1888.
Google Scholar

KOLBERG 1889 – Oskar Kolberg, Pokucie, cz. 4, Kraków 1889.
Google Scholar

KOLBERG 1970 – Oskar Kolberg, Ruś Karpacka, cz. 1, oprac. Adam Demartin, Bogusław Linette, Medard Tarko, Wrocław–Poznań 1970.
Google Scholar

KOLBERG 1971 – Oskar Kolberg, Ruś Karpacka, cz. 2, oprac. Adam Demartin, Bogusław Linette, Medard Tarko, Wrocław–Poznań 1971.
Google Scholar

KONDRACKI 1935 – Michał Kondracki, Muzyka Huculszczyzny, „Muzyka Polska: kwartalnik poświęcony zagadnieniom życia muzycznego w Polsce: organ Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej” 1935, t. 7, s. 186–202.
Google Scholar

KOTKOWSKA-BAREJA 1981 – Hanna Kotkowska-Bareja, Wacław Szymanowski 1859–1930, Warszawa 1981.
Google Scholar

KOWALSKA 1963 – Bożena Kowalska, Edmund Bartłomiejczyk, Warszawa 1963.
Google Scholar

KOZICKI 1928a – Władysław Kozicki, Kazimierz Sichulski, Warszawa 1928.
Google Scholar

KOZICKI 1928b – Władysław Kozicki, Władysław Jarocki, Warszawa 1928.
Google Scholar

KRAJEWSKI 2013 – Marek Krajewski, Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa 2013.
Google Scholar

LENARTOWICZ 2008 – Światosław Lenartowicz, Zofia Stryjeńska 1891–1976, Kraków 2008.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2008a – Ihor Macijewski, Huculska trembita, [w:] Huculszczyzna, jej kultura i badacze. Międzynarodowa konferencja naukowa w ramach Festiwalu Huculskiego 2006 „Za głosem trembity”, red. Jan Stęszewski, Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 77–86.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2008b – Ihor Macijewski, Muzyka huculska w kontekście międzykulturowym, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 43–64.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2010 – Ihor Macijewski, Huculska dutka, [w:] Kultura współczesnej Huculszczyzny, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Jan Stęszewski, Kraków 2010, s. 93–100.
Google Scholar

MACIJEWSKI 2012 – Ihor Macijewski, Muzyczni instrumenty Huculiw (Музичні інструменти ґуцулів), Winnycia (Вінниця) 2012.
Google Scholar

MAJBRODA 2016 – Katarzyna Majbroda, Zredefiniować rzecz: antropologia kulturowa wobec zwrotu ku materialności, „Tematy z Szewskiej” 2016, nr 1, s. 7–14.
Google Scholar

MIERCZYŃSKI 1965 – Stanisław Mierczyński, Muzyka Huculszczyzny, Kraków 1965.
Google Scholar

MNICH 2005 – Magdalena Mnich, Stanisław Grocholski (1860–1932) – życie i twórczość. Próba monografii, praca magisterska, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 2005.
Google Scholar

NIETZSCHE 1907 – Fryderyk Nietzsche, Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm, przekł. Leopold Staff, Warszawa 1907.
Google Scholar

OBORNY 2015 – Aneta I. Oborny, Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim, Szydłowiec 2015.
Google Scholar

OKOŃ 1991 – Waldemar Okoń, Alegorie narodowe: studia z dziejów sztuki polskiej XIX wieku, Wrocław 1991.
Google Scholar

OSSENDOWSKI 1936 – Ferdynand Antoni Ossendowski, Huculszczyzna: Gorgany i Czarnohora, Poznań 1936.
Google Scholar

SARKADY 2014 – Nalan Sarkady, Huculskie skarby – sztuka Huculszczyzny ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2014.
Google Scholar

SCHMIDT 2008 – Wiktoria Schmidt, Rola skrzypiec w muzyce huculskiej, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 65–74.
Google Scholar

SKŁODOWSKI 2005 – Jan Skłodowski, Huculszczyzna w grafice polskiej do roku 1945, Poronin 2005.
Google Scholar

SZEKSPIR 1870 – William Szekspir, Kupiec wenecki, przeł. Leon Ulrich, Warszawa 1870.
Google Scholar

SZUCHIEWICZ 1902 – Włodzimierz Szuchiewicz, Huculszczyzna: z 21 ilustracyami, t. 2, Lwów 1902.
Google Scholar

ŚWIĄTEK 2020 – Adriana Świątek, Huculskie peregrynacje weselne. Obrzęd weselny jako widowisko kulturowe, Warszawa–Kraków 2020.
Google Scholar

TRZESZCZYŃSKA 2008 – Patrycja Trzeszczyńska, Huculszczyzna i ukraińskie Karpaty w kulturze polskiej dawniej i dziś, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie, tradycja i współczesność – materiały pokonferencyjne. Stanisław Vincenz – po drugiej stronie dialogu – wybór listów i fotografii, red. Justyna Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 29–42.
Google Scholar

VINCENZ 1980 – Stanisław Vincenz, Na wysokiej połoninie: Prawda starowieku – obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny huculskiej, Warszawa 1980.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1844a – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 2, nr 15, s. 161–177.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884b – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 28, s. 16–27.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884c – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 29, s. 48–60.
Google Scholar

WAGILEWICZ 1884d – Jan Wagilewicz, O mieszkańcach wschodniej części gór karpackich, „Przegląd Naukowy, Literaturze, Wiedzy i Umnictwu Poświęcony” 1844, t. 4, nr 30, s. 73–85.
Google Scholar

WAJGIEL 1887 – Leopold Wajgiel, O Hucułach: zarys etnograficzny, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego” 1887, t. 11, s. 49–86.
Google Scholar

ZAJĄC 2004 – Paweł Zając, O zaświatach niedalekich i cudach nienadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny, Kraków 2004.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872a – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 383, s. 291–292.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872b – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 385, s. 323–324.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872c – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 387, s. 360–362.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872d – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 390, s. 407–408.
Google Scholar

ZAWADZKI 1872e – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1872, t. 15, nr 391, s. 425–426.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873a – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 428, s. 167–170.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873b – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 430, s. 205–206.
Google Scholar

ZAWADZKI 1873d – Władysław Zawadzki, Huculi: Szkic etnograficzny, „Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze i sztuce” 1873, t. 17, nr 431, s. 223–224.
Google Scholar