Wzornictwo przemysłowe zakładów odlewniczych z terenu powiatu koneckiego od lat 70. XIX wieku do 1939 roku

Daria Rutkowska-Siuda

doi:10.18778/2084-851X.14.06

Autor

Daria Rutkowska-Siuda Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-7505-3663

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.14.06

Słowa kluczowe:

wzornictwo przemysłowe, odlewnictwo XIX/XX w., Piotr Ławacz, Szaja Kronenblum, Józef Mintz, Stąporków, Końskie

Abstrakt

Żeliwo w połowie XIX w. zyskiwało coraz większą popularność zarówno w budownictwie jak i wzornictwie przesyłowym. Bogate tradycje odlewnicze powiatu koneckiego należącego do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w większości budują zakłady rozwijające się na przełomie XIX i XX w. Należy zwrócić szczególną uwagę na Odlewnię w Stąporkowie oraz zakłady Piotr Ławacz, Szai Kronenbluma i Józef Mintz w Końskich. Niniejszy artykuł skupia się na analizie jedynie fragment asortymentu odznaczającego się ciekawymi formami. Drzwiczki piecowe można podzielić na trzy kategorie wzorów opartych na: ornamencie historyzującym, motywach secesyjnych, formach geometrycznych. Prezentowane w artykule modele powielały się w asortymencie wszystkich zakładów. Ich popularność na ówczesnym rynku była ogromna, na co wskazują liczne zachowane przykłady.

Bibliografia

Archiwum Diecezji Sandomierskiej (ADS) 1892 – Akta parafii Lisow, 1845–1983–II, Opis Inwentarza Kościoła Parafialnego w Lisowie w 1892 roku, [nlb.].
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) 1909 – Akta dóbr ziemskich hipoteki powiatu koneckiego Stąporków 1909–1932 [1941], sygn. 45.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Białogon – Kielecka Fabryka Pomp „Białogon” w Białogonie, Projekty, szkice, plany, 1816–1967, sygn. 506.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Stąporków 1934 – Odlewnia Metali i Warsztaty Mechaniczne „Nieborów” w Niekłaniu, Inwentarz Huty Stąporków za lata 1934–1938, sygn. 1.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach (APK) Stąporków 1938 – Odlewnia Metali i Warsztaty Mechaniczne „Nieborów” w Niekłaniu, Spis majątku 1937/38, 1939–1942, sygn. 2.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Radomiu (APR) 1908 – Zakłady Górnicze „Bliżyn” hr. Henryka Broel-Platera, katalog z 1908 r., sygn. IV/5/85.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Radomiu (APR) 1922 – Zespół Sąd Okręgowy w Radomiu, Piotr Ławacz i Synowie z.o.o. w Końskich, sygn. 58/448/0/5/16328.
Google Scholar

AB 1929 – „Architektura i Budownictwo” 1929, z. 7, s. V.
Google Scholar

ADAMIAK 2013 – Włodzimierz Adamiak, Dziedzictwo. Detale przestrzeni publicznych Łodzi na tle innych miast, Łódź 2013.
Google Scholar

BOCHNIAK/PAGACZEWSKI 1959 – Adam Bochniak, Julian Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959.
Google Scholar

BRZOZOWICZ 1997 – Artur Brzozowicz, Jan Małachowski założyciel miasta Końskie Wielkie, Warszawa 1997.
Google Scholar

BRZOZOWSKI 1977 – Jerzy Brzozowski, Zarys historii rozwoju gospodarczego miasta Końskie (od powstania osady do połowy XIX w.), „Roczniki Muzeum Narodowego w Kielcach” 1977, t. 10, s. 227–252.
Google Scholar

Dawne i nowe odlewnictwo 2011 – Dawne i nowe odlewnictwo w Polsce – wyroby żeliwne i inne, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2011.
Google Scholar

Detal architektoniczny 2018 – Detal architektoniczny warszawskiej Pragi 1850–1939, red. Jadwiga Roguska, Warszawa 2018.
Google Scholar

DREXLEROWA 1999 – Anna M. Drexlerowa, Wystawy wytwórczości Królestwa Polskiego, Warszawa 1999.
Google Scholar

Dziedzictwo 2014 – Dziedzictwo na nowo odkrywane. Detal architektoniczny 1850–1939, red. Jadwiga Roguska, Warszawa 2014.
Google Scholar

FAJKOSZ 1978 – Andrzej Fajkosz, Wczoraj i dziś stąporkowskich odlewni, Stąporków 1978.
Google Scholar

FAJKOSZ 2010 – Andrzej Fajkosz, Kartki z historii ziemi koneckiej, Kielce–Końskie 2010.
Google Scholar

GĄSSOWSKI 1998 – Jerzy Gąssowski, Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne na ziemi koneckiej, [w:] Końskie zarys dziejów, red. Marian Wikiera, Końskie 1998.
Google Scholar

GODLEWSKI 1955 – Zbigniew Godlewski, Wady odlewów żeliwnych, Warszawa 1955.
Google Scholar

GROTOMIRSKI 2009 – Zdzisław Grotomirski, 120 lat tradycji w Koneckich Zakładach Odlewniczych, Końskie 2009.
Google Scholar

GULDON 1991 – Zenon Guldon, Hutnictwo i przemysł metalowy w powiecie opoczyńskim w okresie przedrozbiorowym, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. W. Różański, Kielce 1991, s. 15–22.
Google Scholar

GW 1932 – Zawiadomienie, „Gazeta Warszawska” 1932, s. 9.
Google Scholar

HANAKA 2012 – Hanaka Anna, Wystawa Budowlano-Mieszkaniowa Banku Gospodarstwa Krajowego na Kole w Warszawie w 1935 roku – ku poprawie budownictwa mieszkaniowego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2012, nr 3, s. 93–110.
Google Scholar

Huta Stąporków 1935 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Artykuły piecowe czarne, katalog nr 3, Huta Stąporków Sp. z o. o w Stąporkowie 1935.
Google Scholar

KAPF 1904 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1904, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1905.
Google Scholar

KAPF 1905 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1905, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1906.
Google Scholar

KAPF 1907 – Księga Adresowa Przemysłu Fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1907, oprac. Leon Jeziorański, Warszawa 1907.
Google Scholar

Kowalczyk 2008 – Rafał Kowalczyk, Przemysł górniczo-hutniczy w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w latach 1862–1914, [w:] Społeczeństwo i gospodarka w regionie świętokrzyskim w XIX i XX wieku, red. Urszula Oettingen, Jerzy Szczepański, Kielce 2008, s. 15–40.
Google Scholar

Kowalczyk 2013 – Rafał Kowalczyk, Rozwój przemysłu ciężkiego w Królestwie Polskim w latach 1877–1914, Warszawa 2013.
Google Scholar

KOZINA 2015 – Irma Kozina, Polski design, Warszawa 2015.
Google Scholar

Kronenblum 1939 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Fabryka Odlewów Żelaznych zakłady mechaniczne i chromoniklarnia, S. Kronenblum Końskie, Katalog nr 4, 1901–1939.
Google Scholar

KWIECIEŃ 2017 – Anna Kwiecień, Żeliwo. Odlewnictwo artystyczne w dawnych Gliwicach (1796–1945), Gliwice 2017.
Google Scholar

Ławacz 1938 – Fabryka Drzwiczek Hermetycznych Zakłady Mechaniczne i odlewnia Piotr Ławacz i Synowie w Końskich, Katalog luty 1938 r.
Google Scholar

MAJCHER-OCIESA 2011 – Edyta Majcher-Ociesa, Z dziejów Fabryki Odlewów Żelaznych „Neptun” I. Mintz w Końskich. Końskie szkice historyczne, Końskie 2011.
Google Scholar

Neptun 1939 – Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK w Końskich, Okucia kuchenno-piecowe odlewy handlowe. Zakład Przemysłowy „Neptun” – I. Mintz i S-ka, Końskie, Katalog nr 10, 1939.
Google Scholar

Odlewnictwo w Polsce 2007 – Odlewnictwo w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2007.
Google Scholar

PFKP 1908 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1918, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1909.
Google Scholar

PFKP 1910 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1910, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1911.
Google Scholar

PFKP 1911 – Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim 1911, oprac. Antoni R. Sroka, Warszawa 1912.
Google Scholar

PIWEK 1991 – Jerzy Piwek, Górnictwo i hutnictwo w dobrach białaczowskich Małachowskich w XIX wieku, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 33–40.
Google Scholar

PODRZUCKI/KALATA 1971 – Czesław Podrzucki, Czesław Kalata, Metalurgia i odlewnictwo żeliwa, Bytom 1971.
Google Scholar

PSZCZÓŁKOWSKI 2021 – Michał Pszczółkowski, Toruńskie kamienice czynszowe w latach 1850–1914, Toruń 2021.
Google Scholar

RADWAN 1954 – Mieczysław Radwan, Wielkopiecownictwo w Zagłębiu Staropolskim w połowie XIX wieku, Stalinogród 1954.
Google Scholar

RUTKOWSKA-SIUDA 2014 – Daria Rutkowska-Siuda, „Bogu na chwałę a wiernym ku zbudowaniu i zbliżeniu serc do stwórcy” – budowa kościoła w Czarnej, [w:] Art et scientia, t. V, red. Krzysztof Stefański, Łódź 2014, s. 251–260.
Google Scholar

RUTKOWSKA-SIUDA 2019 – Daria Rutkowska-Siuda, Od wiejskiej osady do przemysłowego miasta. Historia i rozwój urbanistyczny Stąporkowa od XVIII w. do lat sześćdziesiątych XX w., „Zeszyty Wiejskie” 2019, z. XXV, s. 39–52.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1506-6541.25.03

RUTKOWSKA-SIUDA 2022 – Daria Rutkowska-Siuda, Wykorzystanie produktów żeliwnych Zakładów Górniczych „Bliżyn” w inwestycjach sakralnych na przełomie XIX i XX wieku w dobrach hr. Broel-Platera, „Sztuka i Krytyka” 2022, nr 10, s. 46–61.
Google Scholar

SAMEK 1984 – Jan Samek, Polskie rzemiosło artystyczne, Warszawa 1984.
Google Scholar

STAWCZYK 2021 – Olga Stawczyk, Pierwsze spotkania z radomskim żeliwem. Wstęp do problematyki zabytkoznawczej żeliwno-stalowych schodów w Radomiu, „Arte Fakty. Muzeum portret własny” 2021, R. 1, s. 104–115.
Google Scholar

STAWCZYK 2022 – Olga Stawczyk, Bliskie spotkania z radomskim żeliwem – na przykładzie schodów żeliwno-stalowych w rezydencji przy ul. K. Kelles-Krauza 32 w Radomiu, „Renowacje i Zabytki” 2022, nr 2 (82), s. 62–71.
Google Scholar

SZYMAŃSKI 1989 – Tadeusz Szymański, 250 lat stąporkowskich odlewni, „Przegląd Odlewnictwa” 1989, nr 4, s. 117–121.
Google Scholar

TH 1939 – „Tygodnik Handlowy” 1939, nr 4, s. 120.
Google Scholar

WIKIERA 1998 – Marian Wikiera, Przemysłowe tradycje ziemi koneckiej, [w:] Końskie zarys dziejów, red. Marian Wikiera, Końskie 1998, s. 325–363.
Google Scholar

WOJEWÓDZKI 1991 – Radosław Wojewódzki, Najważniejsze zabytki techniki powiatu koneckiego, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej. Materiały przygotowane na sesję naukową Końskie 4–5 października 1991, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 51–61.
Google Scholar

WÓJCICKA 1885 – Objaśnienie do Mapy Poglądowej Królestwa Polskiego ułożonego przez Jadwigę z Zakrzewskich Wójcicką, Warszawa 1885.
Google Scholar

WÓJCIK 1991 – Zbigniew Wójcik, Warunki rozwoju hutnictwa i zakładów metalowych na ziemi koneckiej w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, red. Wacław Różański, Kielce 1991, s. 23–31.
Google Scholar

BISZK (Piotr Ławacz) – Biograficzny Internetowy Słownik Ziemi Koneckiej, hasło: Ławacz Piotr, https://biszk.pl/lawacz-piotr-1846-1925/ [dostęp: 01.12.2022].
Google Scholar

BISZK (Zygmunt Felicjan Ławacz) – Biograficzny Internetowy Słownik Ziemi Koneckiej, hasło: Ławacz Zygmunt Felicjan, https://biszk.pl/lawacz-zygmunt-felicjan-1890-1967/ [dostęp: 01.12.2022].
Google Scholar

BURDZY 2017 – O kaflarni w Machorach…, https://www.zdunskieopowiesci.pl/o-kaflarni-w-machorach/ [dostęp: 12.04.2022].
Google Scholar

Ławacz 1928 – Fabryka Drzwiczek Hermetycznych i Zakłady Mechaniczne Piotr Ławacz i Synowie w Końskich, Katalog 1928, https://www.zdunskieopowiesci.pl/katalog-odlewni-piotra-lawacza-z-konskich-z-1928-roku/ [dostęp: 12.08.2022].
Google Scholar

PIETRZYK 2022 – Wiktor Pietrzyk, Nie tylko Dziewulski i Lange… O dziedzictwie ceramicznym Opoczna i regionu pisze Wiktor Pietrzyk, https://opoczno.naszemiasto.pl/nie-tylko-dziewulski-i-lange-o-dziedzictwie-ceramicznym/ar/c13-8958149 [dostęp: 30.08.2022].
Google Scholar