Nieantropocentryczne przewartościowanie wartości. Szkic o aksjologicznych podstawach nieantropocentryzmów na przykładzie wybranych nurtów współczesnej filozofii feministycznej
DOI:
https://doi.org/10.18778/1689-4286.56.02Słowa kluczowe:
nowy materializm, krytyczny posthumanizm, nieantropocentryzm, sprawstwo, odpowiedzialność, współzależność, troskaAbstrakt
Próby nieantropocentrycznego myślenia charakteryzują wiele współczesnych myślowych trendów, na pierwszy plan wysuwają się też we współczesnej filozofii feministycznej. Na przykład w takich nurtach jak krytyczny posthumanizm (vide Rosi Braidotti) czy feministyczne nowe materializmy (vide Diana Coole). Na tym teoretycznym tle autorka kreśli aksjologiczne podstawy zwrotu ku nieantropocentryzmowi. Czyni to w dwóch krokach. Po pierwsze, wskazuje na ostatnie debaty o niemożności oddzielenia wartości od faktów (odwołując się do takich myślicieli i filozofek jak Bruno Latour, Donna Haraway czy Karen Barad). Po drugie, powołując się na koncepcję wiedz usytuowanych Haraway, autorka pokazuje, w jaki sposób podmiot wiedzy zmienia się wraz-z koniecznością uchwycenia splątania faktów i wartości. Autorka wyróżnia trzy wartości będące podstawą nieantropocentryzmu w krytycznym posthumanizmie i feministycznych nowych materializmach. Są to: odpowiedzialność jako możliwość odpowiedzi, współzależność i troska. Posthumanistyczna i nieantropocentryczna krytyka humanizmu jest tu zaprezentowana jako ugruntowana przede wszystkim w etyce.
Bibliografia
Ahmed, S. (2004). The Cultural Politics of Emotion. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Zobacz w Google Scholar
Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zobacz w Google Scholar
Braidotti, R. (2019). Cztery tezy na temat feminizmu po człowieku, przeł. A. Derra. Avant. Trends in Interdisciplinary Studies, 10, 3, 1-25. https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.03
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.03
Braidotti, R. (2018). Posthuman Critical Theory. W: R. Braidotti, M. Hlavajova (red.), Posthuman Glossary (339-342). London, New York: Bloomsbury Academic.
Zobacz w Google Scholar
Braidotti, R. (2014). Po człowieku, przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zobacz w Google Scholar
Cielemęcka, O. (2020). Myślenie planetarne i nowa humanistyka. Rozmowa Olgi Cielemęckiej z Cecilią Åsberg. Czas Kultury, 2, https://czaskultury.pl/czytanki/myslenie-planetarne-i-nowa-humanistyka/ (data dostępu: 14.09.2022).
Zobacz w Google Scholar
Clarke, B. (2018). Symbiogenesis. W: R. Braidotti, M. Hlavajova (red.), Posthuman Glossary (416-419). London, New York: Bloomsbury Academic.
Zobacz w Google Scholar
Coole, D. (2015). Dirt Matters, But How Does it Matter? A New Materialist Perspective, wykład plenarny, Sister-Six Conference on the New Materialisms. New Materialist Politics and Economies of Knowledge, 2-4.10, Maribor, Słowenia.
Zobacz w Google Scholar
Criado-Perez, C. (2020). Niewidzialne kobiety. Jak dane tworzą świat skrojony pod mężczyzn, przeł. Anna Sak. Kraków: Karakter.
Zobacz w Google Scholar
Derra, A. (2013). Kobiety (w) nauce: problem płci we współczesnej filozofii nauki i w praktyce badawczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zobacz w Google Scholar
Descartes, R. (2001). Zasady filozofii, przeł. I. Dąmbska. Kety: Wydawnictwo ANTYK.
Zobacz w Google Scholar
Despret, V. (2016). What Would Animals Say If We Asked the Right Questions?, przeł. B. Buchanan. Minneapolis, London: University of Minnesota Press. https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816692378.001.0001
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816692378.001.0001
Despret, V. (2004). The Body We Care For: Figures of Anthropo-zoo-genesis. Body & Society, 10, 2-3, 111-134. https://doi.org/10.1177/1357034X04042938
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1177/1357034X04042938
Dolphijn, R., van der Tuin, I. (2018). Nowy materializm. Wywiady i kartografie, przeł. J. Czajka, A. Handke, J. Maliński, A. Marcisz, C. Rudnicki, T. Wiśniewski. Gdańsk, Poznań, Warszawa: Fundacja Machina Myśli.
Zobacz w Google Scholar
Foucault, M. (1983). On the Genealogy of Ethics: An Overview of Work in Progress. W: H.L. Dreyfus, P. Rabinow (red.), Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics (229-264). Chicago: The University of Chicago Press.
Zobacz w Google Scholar
Freud, S. (1982). Związanie z urazem. Nieświadome, wykład XVIII. W: S. Freud, Wstęp do psychoanalizy, przeł. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar
Graff, A. (2022). Cała Polska szuka dzieci, które się nie urodziły, bo zostały zabite przez „cywilizację śmierci”. Wysokie obcasy, 13.08.2022, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,100865,28769015,cala-polska-szuka-dzieci-ktore-sie-nie-urodzily-bo-zostaly.html (data dostępu: 14.09.2022).
Zobacz w Google Scholar
Hadot, P. (1992). Filozofia jako ćwiczenie duchowe, przeł. P. Domański. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Zobacz w Google Scholar
Haraway, D. (2008a). Wiedze usytuowane. Kwestia nauki w feminizmie i przywilej ograniczonej/ częściowej perspektywy, przeł. A. Czarnacka. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0062haraway1988.pdf (data dostępu: 23.07.2018).
Zobacz w Google Scholar
Haraway, D. (2008b). Zwierzęta laboratoryjne i ich ludzie, przeł A. Ostolski. Krytyka Polityczna, 15, 102-116.
Zobacz w Google Scholar
Haraway, D. (2008c). When Species Meet. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
Zobacz w Google Scholar
Haraway, D. (2014). Co możemy zrobić, jeżeli nigdy nie byliśmy ludźmi? Wywiad z Donną Haraway, przeł. A. Jach, A. Kowalczyk. W: A. Jach, P. Juskowiak, A. Kowalczyk (red.), Ekologie (102-135). Łódź: Muzeum Sztuki.
Zobacz w Google Scholar
Haraway, D. (2016). Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Durham, London: Duke University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv11cw25q
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv11cw25q
Jabłońska, U. (2021). Światy wzniesiemy nowe. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie.
Zobacz w Google Scholar
Juelskjær, M., Schwennesen, N. (2012). Intra-active entanglements – An interview with Karen Barad. Kvinder, Køn & Forskning, 1-2, 10-23. https://doi.org/10.7146/kkf.v0i1-2.28068
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7146/kkf.v0i1-2.28068
Latour, B. (2011). Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej, przeł. M. Gdula. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Zobacz w Google Scholar
Kirby, V. (2017). Matter out of Place: ‘New Materialism’ in Review. W: V. Kirby (red), What if Culture was Nature all Along? (1-25). Edinburgh: Edinburgh University Press. https://doi.org/10.1515/9781474419307-003
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9781474419307-003
Mann, B. (2020). Specyfika feministycznej fenomenologii. Przypadek wstydu, przeł. M. Rogowska-Stangret. Avant. Trends in Interdisciplinary Studies, 11, 3, 1-37. https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.17
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.17
Margulis, L. (2000). Symbiotyczna planeta, przeł. M. Ryszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo CiS.
Zobacz w Google Scholar
Meißner, H. (2014). Politics as Encounter and Response-ability. Learning to Converse with Enigmatic Others. Artnodes, 14, 35-41. https://doi.org/10.7238/a.v0i14.2411
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7238/a.v0i14.2411
Narodowe Centrum Nauki. (2021). Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia formularza dotyczącego KWESTII ETYCZNYCH w projekcie badawczym. https://ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/regulaminy/2021_12_wytyczne_dla_wnioskodawcow_kwestie_etyczne.pdf (data dostępu: 14.09.2022).
Zobacz w Google Scholar
Puig de la Bellacasa, M. (2017). Matters of Care. Speculative Ethics in More Than Human Worlds. Minneapolis, London: University of Minnesota Press. https://doi.org/10.1017/S2753906700002096
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/S2753906700002096
Rogowska-Stangret, M. (2021). Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
Zobacz w Google Scholar
Van Dooren, T. (2014). Flight Ways. Life and Loss at the Edge of Extinction. New York: Columbia University Press. https://doi.org/10.7312/columbia/9780231166188.001.0001
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7312/columbia/9780231166188.001.0001
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
