Od „gwałtownego zamachu” do „ataku terrorystycznego”. Rozważania na tle problematyki pojęciowej „aktywności o charakterze terrorystycznym” w polskim systemie prawnym w XX w

Robert Bobkier

doi:10.18778/2080-8313.26.07

Authors

Robert Bobkier Abraham & Ben Hadar Law and Audit https://orcid.org/0000-0001-8212-6309

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.26.07

Keywords:

terrorism, terrorist crime, terrorist attack, terrorist act, terrorist occurrence, criminal code, definition of terrorist crime

Abstract

The legal system of the Second Republic of Poland did not use the concept of terrorism. However, at that time, the postulate of creating a new type of terrorist crime was already expressed in the literature. The article analyzes the legal acts implemented after the Second World War, after the communists seized power, reconstructing the chronological order of legal language, from the concept of ‘terrorist occurrence’ (1945), through the ‘terrorist act’ (1946), ‘terrorist attempt’ (1951) and “terrorist activity’, concluding that in the years 1952–1970 the term ‘terrorist attempt’ had a legal definition in Polish law. Since 1970, the definition gap has made the semantic scope of those concepts unclear, especially in the 1969 and 1997 Criminal Codes. Additional factors of complication were the concepts of ‘terrorism’, ‘crimes of terrorism’ or ‘terrorist attack’ introduced in further legal acts. At the same time, the legislator of the third Republic of Poland, after the political breakthrough of the last decade of the 20th century he returned to the use of the concept of ‘terrorist attempt’ legally defined in Stalinist times, without making any effort to explain the meaning of this concept in a democratic state of law. Despite the lack of a legal definition of a terrorist offense throughout the course of the 20th century, there was a belief in the literature that Polish legislation is sufficiently adapted to the need to combat the manifestations of terrorism. The Republic of Poland, adapting its provisions to international law requirements and meeting the demands of doctrine, finally introduced in 2004 the legal definition of terrorist offenses into the Criminal Code.

Author Biography

Robert Bobkier, Abraham & Ben Hadar Law and Audit

Mgr Robert Bobkier – magister nauk prawnych, właściciel kancelarii Abraham & Ben Hadar Law and Audit.

Zainteresowania naukowe: prawo nieruchomości, finansowanie terroryzmu, historia prawa.

References

Decyzja Ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu (Dz. U. UE L 164 z 2002 r., str. 3 z późn. zm.).
Google Scholar

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. Kodeks Karny Wojska Polskiego (Dz. U. Nr 6, poz. 27 z późn. zm.).
Google Scholar

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa (Dz. U. Nr 10, poz. 50).
Google Scholar

Dekret z dnia 13 listopada 1945 r. o zaopatrzeniu ofiar wrogów demokratycznego ustroju Polski (Dz. U. Nr 51, poz. 294).
Google Scholar

Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 53, poz. 300).
Google Scholar

Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192 z późn. zm.).
Google Scholar

Dekret z dnia 3 stycznia 1947 r. o zmianie dekretu o zasiłkach i pomocy dla wdów i sierot po ofiarach wrogów demokratycznego ustroju Polski (Dz. U. Nr 5, poz. 22).
Google Scholar

Dekret z dnia 3 lutego 1947 r. o opłacie skarbowej (t.j. Dz. U. z 1951 r. Nr 9, poz. 73).
Google Scholar

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. Nr 33, poz. 232 z późn. zm.).
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa eksploatacji statków powietrznych (Dz. U. Nr 146, poz. 1422).
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. Nr 111, poz. 1311 z późn. zm.).
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie zakresu, warunków i trybu wykonywania przez funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu zadań ochrony polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach międzynarodowych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 55, poz. 491).
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 listopada 1949 r. w sprawie opłat za zezwolenia na przewóz i ekshumację zwłok (Dz. U. Nr 60, poz. 465).
Google Scholar

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 60, poz. 571 z późn. zm.).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 1946 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i odszkodowaniu za nieszczęśliwe wypadki pracowników przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe (Dz. U. Nr 38, poz. 231 z późn. zm.).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1949 r. zmieniającego rozporządzenie o zaopatrzeniu emerytalnym i odszkodowaniu za nieszczęśliwe wypadki pracowników przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe (Dz. U. Nr 61, poz. 477).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 marca 1954 r. w sprawie przepisów meldunkowych oraz pobytu na terenie m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 22, poz. 79 z późn. zm.).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 sierpnia 1983 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. Nr 48, poz. 216).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 1987 r. w sprawie określenia rodzajów spraw, których prowadzenie terenowe organy administracji państwowej o właściwości szczególnej mogą powierzać kierownikom państwowych przedsiębiorstw, zakładów i instytucji podporządkowanych radzie narodowej, oraz sposobu powierzania (Dz. U. Nr 40, poz. 229).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1990 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. Nr 49, poz. 287).
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej (Dz. U. Nr 21, poz. 114 z późn. zm.).
Google Scholar

Umowa o ubezpieczeniu społecznym między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii, podpisana w Warszawie z dnia 16 stycznia 1958 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 19, poz. 114 z późn. zm.).
Google Scholar

Umowa o współpracy w dziedzinie polityki społecznej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Ludową Republiką Bułgarii, podpisana w Warszawie dnia 12 lipca 1961 r. (Dz. U. z 1962 r. Nr 28, poz. 132).
Google Scholar

Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką w sprawach prawnych i finansowych, podpisana w Warszawie dnia 23 kwietnia 1925 roku (Dz. U. z 1926 r. Nr 41, poz. 256 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dz. U. Nr 1, poz. 3).
Google Scholar

Ustawa z dnia 1 lipca 1949 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy państwowych i zawodowych wojskowych (Dz. U. Nr 42, poz. 304 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 31 października 1951 r. o warunkowym przedterminowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 58, poz. 399).
Google Scholar

Ustawa z dnia 22 listopada 1952 r. o amnestii (Dz. U. Nr 46, poz. 309).
Google Scholar

Ustawa z dnia 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz. U. Nr 54, poz. 241).
Google Scholar

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 95 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172).
Google Scholar

Ustawa z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (Dz. U. Nr 2, poz. 2 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 180).
Google Scholar

Ustawa z dnia 21 lipca 1995 r. o zmianie ustaw: o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych, o Policji, o Urzędzie Ochrony Państwa, o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 515 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 114, poz. 739).
Google Scholar

Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. Nr 116, poz. 1216 z późn. zm.).
Google Scholar

Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676).
Google Scholar

Ustawa z dnia 27 września 2002 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz. U. Nr 180, poz. 1500).
Google Scholar

Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 41).
Google Scholar

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2004 Nr 93, poz. 889).
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie zakresu i trybu współdziałania zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z Policją w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa tych placówek (Dz. Urz. MS z 1996 r. Nr 6, poz. 46).
Google Scholar

Aleksandrowicz T. R., Pojęcie czynu o charakterze terrorystycznym „de lege lata” i „de lege ferenda” (wybrane zagadnienia), „Problemy Praworządności” 1988, nr 10.
Google Scholar

Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1987.
Google Scholar

Baziur G., Komunistyczna Partia Polski i Partia „Zmiana” jako ośrodki sowieckiej i rosyjskiej dywersji i agentury wpływu w II i III Rzeczypospolitej, „Przegląd Geopolityczny” 2016, nr 18.
Google Scholar

Bieczyński M. M., Koncepcja sprawiedliwości Gustava Radbrucha, „Civitas. Studia z Filozofii Polityki” 2011, nr 13.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35757/CIV.2011.13.07

Błachnio A., Dokumentacja medyczna w postępowaniu karnym, „Zeszyty Prawnicze” 2016, nr 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2016.16.2.06

Brzezińska J., Z rozważań o terrorystycznym charakterze przestępstwa, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2008, t. 22.
Google Scholar

Budniak M., Stalinowskie represje wobec Edwarda Kuli, nauczyciela historii, w świetle dokumentów Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze, „In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką” 2018, nr 12.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.34768/ig.vi12.255

Chauvin T., Wstęp do prawoznawstwa, „Edukacja Prawnicza” 2007, nr 10.
Google Scholar

Filar M., Terroryzm – problemy definicyjne oraz regulacje prawne w polskim prawie karnym w świetle prawa międzynarodowego i porównawczego, [w:] Terroryzm. Materiały z sesji naukowej, red. V. Kwiatkowska-Darul, Toruń 2002.
Google Scholar

Gabriel-Węglowski M., Działania antyterrorystyczne. Komentarz, Warszawa 2018.
Google Scholar

Gizbert-Studnicki T., Znamiona porównawcze w kodeksie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1981, nr 1.
Google Scholar

Halasz A., Definicje pojęć prawnych w ustawodawstwie dotyczącym podatków obrotowych, E-Monografie nr 150, Wrocław 2019.
Google Scholar

Indecki K., Kryminalizacja aktu terrorystycznego – zagadnienia wybrane, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2004, nr 67.
Google Scholar

Indecki K., Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, Łódź 1998.
Google Scholar

Jałoszyński K., Organy administracji rządowej wobec zagrożeń terrorystycznych. Policja w walce i przeciwdziałaniu terroryzmowi, Bielsko-Biała 2009.
Google Scholar

Kokot R., Uwagi o istocie przestępstwa o charakterze terrorystycznym i jego karaniu. Część I, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2018, t. 48.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.19195/2084-5065.48.3

Kornat M., Barbarzyństwo – wandalizm – terroryzm – ludobójstwo. O Rafale Lemkinie i idei zdefiniowania „zbrodni w obliczu prawa narodów”, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2008, nr 3.
Google Scholar

Krzak A., Terrorystyczna i wywrotowa działalność organizacji komunistycznych w Polsce w latach 1921–1939, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2010, nr 2.
Google Scholar

Kuczur T., Uwarunkowania normatywne i systemowe przestępstwa politycznego w Polsce w latach 1944/1945–1997, „Przegląd Sejmowy” 2022, nr 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31268/PS.2022.86

Lemkin R., Terroryzm, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1935, nr 41.
Google Scholar

Lityński A., [Recenzja]. Karol Siemaszko, „W trudnym okresie odbudowy państwa”. Tak zwany mały kodeks karny w świetle orzecznictwa Sądu Okręgowego w Krakowie w latach 1946–1950, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, nr 4.
Google Scholar

Machnikowska A., Wymiar sprawiedliwości w Polsce w latach 1944–1950, Gdańsk 2008.
Google Scholar

Maksimiuk D., Krótka historia długo obowiązującego dekretu, czyli o tzw. małym kodeksie karnym, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2010, nr 1.
Google Scholar

Marek A., Kodyfikacja prawa karnego w Polsce na tle przemian społeczno-ustrojowych, [w:] Przemiany polskiego prawa, red. E. Kustra, Toruń 2001.
Google Scholar

Marszałek P. K., Prawne podstawy organizacji ochrony VIP-ów w II Rzeczypospolitej, „Studia Lubuskie” 2009, nr 5.
Google Scholar

Michalska-Warias A., New Terrorist Offences in Polish Criminal Law, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2018, nr 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17951/g.2018.65.1.103

Mielcarek T., Ocena sprawności polskiego powojennego wymiaru sprawiedliwości w osądzaniu zbrodni prawa międzynarodowego na przykładzie prac wykonanych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce na terenie obozu karno-śledczego w Żabikowie i wykorzystania ich w procesie Arthura Greisera, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, nr 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2019.1.11

Nawrocki M., Ustalanie zamiaru popełnienia przestępstw umyślnych, „Prawo w Działaniu. Sprawy Karne” 2020, nr 43.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32041/PWD.4303

Oniszczuk J., Tworzenie aktów normatywnych jako instrument polityki publicznej. Technika budowy tekstu, „Studia z Polityki Publicznej” 2014, nr 3.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.33119/KSzPP.2014.3.2

Pietrzkiewicz A., Ustrojowe reformy organów służb specjalnych w III RP, „Homo Politicus” 2016, t. 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.25312/2391-5110.11/2016_27-44

Pikulski S., Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.
Google Scholar

Podgórecki A., Założenia polityki prawa. Metodologia pracy legislacyjnej i kodyfikacyjnej, Warszawa 1957.
Google Scholar

Redzik A., Rafał Lemkin (1900–1959) co-creator of international criminal law. Short biography, Warszawa 2017.
Google Scholar

Sońta C., Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w prawie polskim, [w:] Terroryzm. Materia ustawowa?, red. K. Indecki, P. Potejko, Warszawa 2009.
Google Scholar

Szawłowski R., Rafał Lemkin (1900–1959) – polski prawnik twórcą pojęcia „ludobójstwo”, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2, Ludobójstwo, red. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2008.
Google Scholar

Śliwicka A., Język prawny i język prawniczy jako przedmiot badań językoznawczych i prawoznawczych w latach 1935–1999, „Prace Językoznawcze” 2018, nr 3.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31648/pj.4547

Śliwowski J., Odpowiedzialność karna za akty terroryzmu z uwzględnieniem norm polskiego prawa karnego, „Problemy Praworządności” 1975, nr 2.
Google Scholar

Trawczyński J., Wybrane problemy bezprawnego zawładnięcia cywilnymi statkami powietrznymi w Polsce, „Palestra” 1983, nr 10.
Google Scholar

Wiak K., Prawnokarne środki przeciwdziałania terroryzmowi, Lublin 2009.
Google Scholar

Wiatrowski P., Dyrektywy interpretacyjne systemowej wykładni przepisów prawa karnego materialnego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2009, nr 2.
Google Scholar

Wójcik J. W., Przeciwdziałanie finansowania terroryzmu, Warszawa 2007.
Google Scholar

Wróblewski B., Język prawny i prawniczy, Kraków 1948.
Google Scholar

Zarzycki W., Terroryzm w Polsce, „Palestra” 1992, nr 11–12.
Google Scholar

Postanowienie Sądu Najwyższego z 7.05.1963 r., sygn. akt Cs 80/63, Orzecznictwo Sądów Najwyższych Kodeks Wykroczeń 1964, nr 2, poz. 19.
Google Scholar

Uchwała Sądu Najwyższego z 28.09.1972 r., sygn. akt VI KZP 12/72, Orzecznictwo Sądów Najwyższych Kodeks Wykroczeń 1972, nr 12, poz. 182.
Google Scholar

Uchwała Sądu Najwyższego z 12.06.1975 r., sygn. akt VI KZP 4/75, Orzecznictwo Sądów Najwyższych Prawo Gospodarcze 1975, nr 9, poz. 80.
Google Scholar

Uchwała Sądu Najwyższego z 17.04.1997 r., sygn. akt I KZP 43/96, Orzecznictwo Sądów Najwyższych Kodeks Wykroczeń 1997, nr 5–6, poz. 40.
Google Scholar

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26.02.2001 r., sygn. akt V SA 2482/00, LEX nr 77608.
Google Scholar

Wyrok Sądu Najwyższego z 16.01.1958 r., sygn. akt III KRn 116/57, LEX nr 178594.
Google Scholar

Wyrok Sądu Najwyższego z 30.12.1982 r., sygn. akt III KR 179/82, Orzecznictwo Sądów Najwyższych Prawo Gospodarcze 1983, nr 10, poz. 101.
Google Scholar

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 12.07.2012 r., sygn. akt II SA/Wa 864/12, LEX nr 1260590.
Google Scholar

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29.11.2012 r., sygn. akt II SA/Wa 994/12, LEX nr 1249170.
Google Scholar

Ustawa z dnia 22 listopada 1952 r. o amnestii, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19520460309 (dostęp: 14.04.2023), (wymienione w netografii z uwagi na konieczność wykazania różnic w zakresie obowiązywania aktu prawnego w poszczególnych bazach danych).
Google Scholar

Ustawa z dnia 22 listopada 1952 r. o amnestii, System Informacji Prawnej LEX, https://sip.lex.pl/#/act/16782133/1977-11-20/event?unitId=art(1) (dostęp: 14.04.2023), (wymienione w netografii z uwagi na konieczność wykazania różnic w zakresie obowiązywania aktu prawnego w poszczególnych bazach danych).
Google Scholar

Ustawa z dnia 22 listopada 1952 r. o amnestii, System Informacji Prawnej Legalis, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mfrxilrsgm4danroozsxelrngyzdima (dostęp: 14.04.2023), (wymienione w netografii z uwagi na konieczność wykazania różnic w zakresie obowiązywania aktu prawnego w poszczególnych bazach danych).
Google Scholar