Gospodarka prywatna w Polsce w okresie realizacji Planu Trzyletniego (1947–1949)

Zbigniew Klimiuk

doi:10.18778/2080-8313.25.05

Autor

Zbigniew Klimiuk Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.25.05

Słowa kluczowe:

Plan Trzyletni, odbudowa gospodarcza, sektor prywatny, narodowy plan gospodarczy, przemysł i handel, Centralny Urząd Planowania, gospodarka sowiecka, likwidacja gospodarki prywatnej, powiązania gospodarki państwowej z prywatną, zrzeszenia przemysłu prywatnego

Abstrakt

W dniu 21 września 1946 r. Krajowa Rada Narodowa ogłosiła Plan Odbudowy Gospodarczej, który przeszedł do historii jako Plan Trzyletni. Głównym jego założeniem i celem było „podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego”. Pierwsze lata powojenne upłynęły pod znakiem umacniania się nowej komunistycznej władzy. Zachowywano jednakże pozory demokracji i legalne było funkcjonowanie innych partii politycznych, które również miały w tym czasie realny wpływ na rządzenie w kraju. Sukcesywnie jednak władze komunistyczne przejmowały kolejne urzędy. Jednym z urzędów pozostających poza władzą partii komunistycznej był właśnie CUP obsadzony przez osoby sympatyzujące z przedwojennym PPS-em. CUP zamierzał skupić się na branżach konsumpcyjnych, aby zwiększyć poziom życia w kraju i pobudzić dzięki temu gospodarkę. Jego realizacja miała być obligatoryjna tylko dla sektora państwowego, spółdzielczy miał być nim objęty jedynie częściowo, a sektor prywatny operowałby niemal na zasadach wolnorynkowych. Jednak tego typu założenia były nie do zaakceptowania przez nowe władze komunistyczne, stojące na stanowisku zwiększania środków i wielkości produkcji przemysłowej. Z czasem okazało się, że górę wzięła nad planem komunistyczna wizja gospodarki centralnie sterowanej, gdzie wszystkie jej dziedziny miały realizować plan według szczegółowych wytycznych. Artykuł analizuje ewolucję polityki i nastawienia władz komunistycznych w Polsce po 1945 r. wobec sektora prywatnego (głównie przemysłu i handlu) prowadzącą ostatecznie do jego likwidacji. Gospodarka państwowa i socjalistyczna miały uchronić życie gospodarcze w całym bloku sowieckim przed wszystkimi ułomnościami i problemami typowymi dla gospodarki kapitalistycznej.

Biogram autora

Zbigniew Klimiuk - Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie

prof. Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych – doktor habilitowany nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii, specjalności: historia gospodarcza i polityka gospodarcza. Kierownik Zakładu Zatrudnienia i Rynku Pracy w Instytucie Pracy Spraw Socjalnych w Warszawie. Kierownik Katedry Ekonomii Wydziału Nauk Społecznych Mazowieckiej Uczelni Publicznej w Płocku.

Zainteresowania naukowe: ekonomia, finanse, zarządzanie, historia gospodarcza, rozwiązania instytucjonalne gospodarki RFN, systemy bankowe i rynki finansowe, problemy transformacji polskiej gospodarki do systemu rynkowego, czynniki rozwoju i wzrostu gospodarczego oraz źródła ich finansowania, międzynarodowy system gospodarczy i finansowy.

Bibliografia

Augustowski Z., Likwidacja zaopatrzenia reglamentowanego, „Życie Gospodarcze” 1947, nr 6.
Google Scholar

Bałtowski M., Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza, rozwój, upadek, Warszawa 2009.
Google Scholar

Blass B., Nowy system finansowy, „Gospodarka Planowa” 1947, nr 21.
Google Scholar

Dochód narodowy Polski 1947 r., GUS, Warszawa 1948.
Google Scholar

Dochód narodowy Polski 1948 r., Warszawa 1949.
Google Scholar

Drewnowski J., „Proces Centralnego Urzędu Planowania” w 1948 r., „Zeszyty Historyczne” 1974, z. 28.
Google Scholar

The Fulfilment of The Three Years Plan of Economic Reconstruction in Poland, Warsaw 1950.
Google Scholar

Jędruszczak H., Odbudowa potencjału przemysłowego w latach 1945–1949, [w:] Uprzemysłowienie ziem polskich w XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. I. Pietrzak-Pawłowska, Wrocław 1970.
Google Scholar

Jędrychowski S., O znaczeniu niektórych różnic w ocenie bieżącej polityki gospodarczej, „Nowe Drogi” 1947, nr 4.
Google Scholar

Jędrychowski S., Plan odbudowy gospodarczej, „Nowe Drogi” 1947, nr 1.
Google Scholar

Kaliński J., Plan Odbudowy Gospodarczej 1947–1949, Warszawa 1978.
Google Scholar

Kształtowanie się podstaw programowych PPR w latach 1942–1945, Warszawa 1958.
Google Scholar

Kwejt J., O właściwy rozwój handlu w Polsce, [w:] Powszechne Domy Towarowe, Wrocław 1948.
Google Scholar

Marzec J., Osiągnięcia trzyletniego planu odbudowy gospodarczej, [w:] Materiały do kursów planowania gospodarki narodowej, cz. 4, Warszawa 1950.
Google Scholar

Minc H., Aktualne zagadnienia i perspektywy gospodarcze demokratycznej Polski. Referat wygłoszony na I Zjeździe PPR, Warszawa 1945.
Google Scholar

Minc H., Charakter i tendencje rozwojowe naszego przemysłu, „Nowe Drogi” 1947, nr 3.
Google Scholar

Mirożyński W., Społeczny Fundusz Oszczędnościowy, „Gospodarka Planowa” 1948, nr 2.
Google Scholar

Narodowy plan gospodarczy odbudowy gospodarczej w okresie 1 I 1946–31 XII 1949, Warszawa 1946.
Google Scholar

Nietyksza B., Gout T., Przedsiębiorczość prywatna w przemyśle i handlu. Prawa i obowiązki, Warszawa 1948.
Google Scholar

Podstawowe liczby Planu Odbudowy Gospodarczej, CUP, Warszawa 1946.
Google Scholar

Potapczuk S., Budownictwo w planie inwestycyjnym na rok 1949, „Gospodarka Planowa” 1949, nr 5.
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lutego 1949 r.
Google Scholar

Secomski K., Analiza wykonania planu trzyletniego, Warszawa 1950.
Google Scholar

Secomski K., Ogólne założenia planu odbudowy gospodarczej, „Gospodarka Planowa” 1946, nr 1.
Google Scholar

Secomski K., Plan inwestycyjny na rok 1948, „Gospodarka Planowa” 1948, nr 1.
Google Scholar

Siennicki L., Gospodarka planowa w krajach demokracji ludowej, „Życie Gospodarcze” 1950, nr 23.
Google Scholar

Siennicki L., Wyniki gospodarki narodowej ZSRR w drugim kwartale 1949 r., „Życie Gospodarcze” 1949, nr 17.
Google Scholar

Sprawozdanie statystyczne Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie z akcji koncesjonowania handlu (przeprowadzonej na podstawie ustawy z dnia 2 czerwca 1947 r.), Izba Przemysłowo-Handlowa, Warszawa 1948.
Google Scholar

Statystyka przemysłu i handlu prywatnego w Polsce za rok 1948, Warszawa 1949.
Google Scholar

Szyr E., Inicjatywa prywatna w planie trzyletnim (uwagi), „Nowe Drogi” 1947, nr 1.
Google Scholar

Szyr E., Na drodze przemian gospodarczych, „Życie Gospodarcze” 1946, nr 14.
Google Scholar

Szyr E., Węzłowe zagadnienia naszej polityki gospodarczej, „Nowe Drogi” 1948, nr 9.
Google Scholar

Szyszkowski M., Zadania przemysłu prywatnego, Warszawa 1948.
Google Scholar

Trzeci Zjazd Przemysłowy Ziem Odzyskanych, Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Szczecin 1947.
Google Scholar

Trzyletni plan odbudowy gospodarki Polski, Warszawa 1946.
Google Scholar

Ustawa z dnia 2 lipca 1947 r. o planie odbudowy gospodarczej, DzURP 1947, nr 53, poz. 285.
Google Scholar

Ustawa z dnia 18 listopada 1948 r.
Google Scholar

Wojciechowski R., Bitwa o handel wewnętrzny, „Gazeta Ludowa”, 21 V 1947.
Google Scholar

Wskaźniki rozwoju gospodarki narodowej w latach 1945–1955, Warszawa 1956.
Google Scholar

Wykonanie narodowych planów gospodarczych 1948–1952, Warszawa 1952.
Google Scholar

Wyniki wykonania narodowego planu gospodarczego za rok 1948, Warszawa 1950. Zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 12 marca 1949 r.
Google Scholar

Zawadzki J., Wybrane zagadnienia ekonomiki ZSRR, Gliwice 1949.
Google Scholar

Zawadzki T., Produkcja przemysłowa w I półroczu 1947 r., „Biuletyn IGN” 1947, nr 6. Zawadzki T., Produkcja przemysłowa w II półroczu 1947 r., „Biuletyn IGN” 1948, nr 7.
Google Scholar